ОХУ ын Ерөнхийлөгч В.Путин Халх голын ялалтын 80 жилийн ойн хүрээнд Монгол Улсад айлчлаад буцлаа. Дээд хэмжээнд олон талын түншлэлийн асуудал яригдаж чамгүй хэдэн санамж бичигт гарын үсэг зуран, гэрээ хэлцэл байгууллаа. Дэлхийн их гүрнүүдийн төрийн тэргүүн айлчилж л байдаг. Гэрээ хэлцэл хийж л байдаг, чухам ямар ажил бодитоор үлддэг билээ гээд асуудал бий. Энэ тал дээр ч иргэд олон нийт дасал болсон учраас төдийлөн ач холбогдол өгөхгүй байгаа нь анзаарагдана. Нийгмийн нэг хэсэг нь В.Путины айлчлалд онцгой ач холбогдол өгч нааштай хандаж байна. Нөгөө хэсэг нь ямар ч үр дүн гарахгүй мэтээр ярьж байна. Нийгэм өөрөө ийм олон талтай ч хандлага өөрөө нэгийг хэлж хоёрыг өгүүлдэг жамтай. Ямартай ч дээд хэмжээнд байгуулсан гэрээ хэлцэл чухам хэзээ хэрэгжиж бодит үр дүнгээ өгөхийг мань мэт хэрхэн мэдэх билээ. Гагцхүү бодит нэгэн мэдээллийг хүргэх нь зүйн ёсны хэрэг гэж бодлоо.

Ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалын мөрөөр буюу энэ сарын 5-ны өдөр ОХУ-ын “Спецпродукт” групп Монгол Улсад зочилж, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам, Зам тээврийн хөгжлийн яам, Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яамныхантай уулзах тухай дуулгалаа. Улсынхаа Ерөнхийлөгчийн зам мөрөөр мөшгин ирж байгаа нь ч цаанаа учиртай байж таарна.

Учир нь хойд хөршийн тэргүүлэгч группуудын нэг  “Спецпродукт” нь барьцалдуулагч бодис буюу тоосжилтын эсрэг хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлсэн гэдгийг мартаж болохгүй. ОХУ-ын Сибирт үйл ажиллагаа явуулж буй манай Тавантолгойн бүлэг орд шиг аварга том газарт энэ технологио нэвтрүүлэн тоосноос салсан туршлагаа хөрш орондоо танилцуулах бололтой. Манай улсад сүүлийн жилүүдэд уул уурхайн олборлолт эрчимтэй явж, энэ хэрээр байгаль орчноо сүйтгэж, иргэд олон нийт, ан амьтан, мал сүргээ хордуулах үзэгдэл газар авлаа. Үүнд нүүрлэж буй нэг том аюул нь тоосонцор тоосжилт учраас олзуурхасан хэрэг.

Ийм л чухал цаг үед “Спецпродукт” групп манай улсад ирж байгаа нь ихээхэн ач холбогдолтой гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байна. Учир нь Тавантолгойн уурхайн чиглэлийн замд тоосжилт хэрээс хэтэрч, тоосжилтоос үүдэн өвчлөл байгаагаас гадна жолооч нарын үзэгдэх орчин хязгаарлагдаж аваар осол гарсаар байгааг бид бүхэн мэднэ. Тэгвэл “Спецпродукт” группын нэвтрүүлсэн энэ дэвшилтэт технологи нь тоосонцор, тоосноос салах хамгийн найдвартай, хамгийн энгийн, хамгийн хямд арга аж. Ерөөсөө уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх газарт тоос тоосонцорын асуудал бий, үүнээс үүдсэн өвчлөл асар их бий. Хамгийн наад зах нь Улаанбаатар, Дархан чиглэлийн зам ямар байгааг бид сайнаас сайн мэднэ.

Тэгвэл ОХУ-ын “Спецпродукт” группын нэвтрүүлсэн энэхүү барьцалдуулагч бодис нь өнөөдөр яг цаг үе, шийдлээ олсон зүйл юм байна гэдгийг харлаа. Барьцалдуулагч бодис ашиглах нь гадаргуу дээрх тоосны нарийн ширхэгийг хооронд нь барьцалдуулснаар бүдүүн ширхэгтэй болгож, барьцалдуулах замаар тоосжилт үүсгэдэггүй гадарга бий болгодог байна. Энэ барьцалдуулагч бодисыг цацах тусам гадаргууны тоос барьцалдаж улмаар хатуужилт бий болж, замын гадаргууны дэржигнүүр ч хатуу хучилттай болж тэгширдэг аж. Байгаль орчинд ээлтэй энэхүү барьцалдуулагч бодисыг цацах тусам газрын гадаргуу улам хатуурч хатуу хучилттай зам шиг болдог тухай мэргэжилтнүүд ярьж байна. Яг өнөөдөр бидэнд тулгарч буй Тавантолгой тэргүүтэн олон нүүрсний замын тэнгэрт хадсан тоосны асуудлыг гагцхүү энэ л дарж чадна гэдгийг мэргэжилтнүүд зөвлөсөөр байгаа.

Бид тоос дарах олон арга хэрэглэдэг ч ашиг тусаа өгсөн нь үгүй. Тухайлбал, усаар шүршдэг хэдий ч хуурай уур амьсгалтай газарт үр дүн тун бага. Тэгээд ч асар их усыг өндөр зардлаар ойр ойрхон хэрэглэх шаардлага тулгардаг. Тодотговол, манай уул уурхайн ажил ид өрнөж байгаа Өмнөговь аймагт бол огтхон ч үр дүнгүй. Нөгөө талаар давсны уусмал цацдаг ч тоос барих хугацааг уртасгаж, гадаргын хөрсний чийгийг нэмэгдүүлдэг бол далайн ус, магнийн болон кальцийн хлоридын давснуудыг түгээмэл хэрэглэдэг ч орчны агаарын чийгшлээс хамаардаг тул хэрэглээ нь хязгаарлагдмал. Машин механизмын эд ангиудыг хурдан зэврүүлдэг аюултай. Тоосжилтыг дарах олон арга байдгийн нэг нь хайргаар хучих. Энэ нь өртөг зардал өндөр, сул хайрга нь тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний улмаас тарж алга болдог тул дахин дахин хайрга асгадаг гээд шийдлээ олоогүй олон технологийг бид ашигладаг хэвээрээ.

Ямартай ч Ерөнхийлөгч В.Путины айлчлалын талаарх олон таамаг, тийм асуудлаа шийдэх болов уу гэсэн горьдлого байгаагийн цаана бидэнд тоосноосоо салах том боломж ирж байгааг алдаж болохгүй мэт. Бид тоосноос салсанаар өвчин эмгэг, хамгийн наад зах нь АСТМ өвчин, цаашилбал хорт хавдар үүсгэгч нян бүхий тоос тоосонцороос салах боломж байгааг дуулгах нь зүйн хэрэг байх. Нөгөө талаар үзэгдэх орчин хязгаарлагдсан замд аваар осол гарч эрдэнэт хүн алтан амиа алдахгүй байх гээд олон асуудал шийдэх “Спецпродукт” айсуй нь чихэнд чимэгтэй мэдээ юм. Монголчууд бид хэдий болтол уул уурхайн хөлд дарагдаж, тоосонд булуулж суух юм бэ. Зөвхөн уул уурхайн олборлолт явуулж байгаа газарт ч бус тээвэрлэлт явж байгаа бүхий л газар цөлжилт бий болж, тоосжилт бий болсооор байгаа энэ цаг үед тун чухал зүйл.

С.Баяр