УИХ-ын ээлжит сонгуульд өрсөлдөж буй нам эвсэл сурталчилгаагаа эхлүүлэх өдөр ойртсоор байна. Хуулиараа томсгосон тойрогт 17-хон хоногт багтан сонгогч олондоо мөрийн хөтөлбөр, нэр дэвшигчдэдээ танилцуулж амжих үүрэгтэй. Мэдээж нэр дэвшигчидтэй бүрэн танилцаж, зөв сонголтоо хийхэд сонгогчдын хувьд ч амаргүй байх болно. Нэгд, нэг том тойрогт олон хүн нэр дэвшиж байгаа. Хоёрт, хугацаа давчуу болохоор шинэ хүнийг таньж мэдэж саналаа өгөх бараг л боломжгүй. Сонгуульд ялсан нам, эвсэл нь Ерөнхий сайдаа томилно. Ерөнхий сайд нь ирэх дөрвөн жилд та бидний амьдрал ямар байхыг шийднэ. Энэ өнцгөөс харвал хаяанд ирээд байгаа сонгууль маань Ерөнхий сайдыг сонгох сонгууль болох нь. Ерөөсөө пропорционал системээр хийгдсэн сонгууль Ерөнхий сайдыг сонгох сонгууль байдаг. Тэгвэл сүүлийн хэдэн сарын улс төрийн нөхцөл байдал, өрнөсөн үйл явдлуудаас харахад гол өрсөлдөгч нар нь парламентад суудалтай гэдгээрээ АН, МАН, ХҮН, харин аль аль нам нь жийрхээд, ард түмэн нь дэмжээд байгаагаас харахад Үндэсний эвсэл яалт ч үгүй түрээд ороод ирэв бололтой. Энэ дөрвийн аль ялсан нь Ерөнхий сайдаа томилно. Туршлагаас үзэхэд, ялсан намын дарга тэргүүн Ерөнхий сайд болдог. Тэгэхээр МАН ялвал Л.Оюун-Эрдэнэ, АН ялвал Л.Гантөмөр, Үндэсний эвсэл ялвал Н.Номтойбаяр, ХҮН ялвал Доржханд нь дараагийн Ерөнхий сайд болно гэсэн үг. Ард түмэнд, сонгогч бидэнд хамгийн хэрэгтэй Ерөнхий сайд нь хэн бэ гэдэг асуудал зүй ёсоор гарах тул хэн нь хэн бэ гэдгийг дахин сануулахад илүүдэхгүй буй за.
-МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ. Мэдлэг боловсролын цар хүрээ, ажлын туршлагаараа бусдаасаа ялгарах зүйлгүй нэгэн. “Шударга тавын нэг” гэдгээр Ерөнхий сайд болсон Оюук имижээ гээхгүйн тулд авлигатай амь хайргүй тэмцэнэ гэж андгайлаад, таван Ш тэргүүтэй ажиллагааг сүржин эхлүүлсэн. Даанч төгсгөл нь даржин болчихоод байгаа. Авлигатай тэмцэж байгаа гэх ч Монгол орныг авлигын индексээрээ дэлхийн улс орнуудаас сүүлийн байранд шахуу ороход хүргэсэн. Нөгөө олон авлигачид баригдсангүй, шийтгэл хүлээсэнгүй. Гэхдээ хөөрхий энд Оюун-Эрдэнэ зуун хувь буруутай гэхэд бас хэцүү. Учир нь тэрбээр намын даргын хувьд асар том данхайсан бүтэцтэй, олон мянган гишүүдтэй гэгдэх намынхаа санхүүжилтийг шийдэх нь энэ цагийн удирдлагын үүрэг. Социализмын үед төрөөс санхүүждэг байсан МАХН нь 1990 оноос хойш санхүүжилтгүй болж, үе үеийн дарга нар нь намын санхүүгээ хэрхэх вэ гэж толгой гашилгаж ирсэн түүхтэй. 2000 оны сонгуулиар үнэмлэхүй олонх болсон нь тэдэнд намын санхүүжилтээ босгохын тулд намдаа хандив нэрээр авлига авах, албан тушаал арилжих, намын гишүүдэдээ давуу байдал олгох замаар төрийг сааж санхүүжилтээ босгох арга барилтай болоход нь тусалсан. Тиймээс өнөөдөр Монголд нүүрлээд байгаа авлига хээл хахуулийн гол эзэн нь МАН болж таарч байгаа юм. Тэгэхээр Оюун-Эрдэнэ авлигатай тэмцэнэ гэвэл намтайгаа тэмцэх хэрэгтэй болчихоод байгаа нь тодорхой. Энэ байдлаас гарахын тулд тэрбээр зоримог алхам хийж, намаа өөрчлөн зохион байгуулж, олон мянган гишүүдтэй байхад бус, харин бодлогоор цойлдог нам байхад анхаарч ажиллах ёстой. Гэтэл намд нь бугшсан авлигын эзэд болох архагууд түүнийг ийм алхам хийлгэхгүйг, өөрөө ч хийхгүй гэдгийг та бид харсаар байна. Тэгэхээр МАН нэг хэсэг авлигачдыг шийтгэх нэрээр өрсөлдөгчдөө зайлуулаад өөр авлигачдыг төрүүлэх ийм л нүсэр бүтэцтэй нам юм.
-АН-ын дарга Лу.Гантөмөр. Түүний мэдлэг, боловсрол, сэтгэлгээ тун дажгүй. Даанч Ардчилсан намын фракцлал түүнийг бие дааж шийдэмгий ажиллах бололцоо олгохгүй. УИХ-ын 2012 оны сонгуулийн дараа Алтанхуягийн Засгийн газар ямар байсан тийм л болно. Яамдаа фракцуудад хувааж аваад тал тал тийш нь төсвөө булаалдаж, эцэст нь Засгийн газар солигдсон үйл явдал давтагдана. Тэр үүнийг сөрж чадахгүй. Тэгээд ч өөрийнхөө сул талаараа МАН-д болоод өөрсдийнхөндөө дэндүү гүнзгий барьцаалагдсан, нээнтэгэнд байгаа нэгэн.
-ХҮН намын дарга Т.Доржханд: Дундаж хөрөнгөлөг сэхээтэн. Сангийн яамны төслүүдэд ажиллаж байхаасаа МАН-ын үе үеийн сайд нарын гарын хүн гэгддэг болсон нь түүнийг Улаан, Хүрэлбаатар нарын хүрээлэлд хамааруулдаг. Тэрээр УИХ-ын гишүүний хувиар хэлсэн үг, үйлдэл нь улам бүр МАН-д наахад хүргэдэг. Түүнд мэдлэг дутахгүй ч зангарга дутна. Аль намтай урт хугацаанд түншлэхээс ХҮН-ий хувь заяа хамаарна. Тэд үнэхээр нийгмээ өөрчлөх чин хүсэлтэй бол МАН, АН-ын нүсэр бүтэц, коммунист тогтолцоог эсэргүүцэж сонгуульд оролцох болов уу гэсэн хүлээлт бий.
“Үндэсний Эвсэл”-ийн тэргүүн Н.Номтойбаяр. Үндэсний Эвсэлд дотоод хямрал, зөрчил алга. Нэр дэвшилтээ дутуу хийж, үндэсний эв нэгдэлд уриалж байгаагаас харахад, хоёр гурван намаас хэн хэнийг дэмжиж гаргахаа ч тооцсон гэлтэй. Аль 3-р сард Корпорэйт ЗБ-д 1000 хүнтэй арга хэмжээ зохион байгуулаад байснаас харахад тэдэнд гүйцээн нэр дэвшүүлэх огт асуудал биш. Харин аль намд хэнд цонх гаргав гэдэг туйлын сонирхолтой. АН-д уу, МАН-д уу аль эсхүл ХҮН-үү. Бие даагчид Үндэсний Эвслээр эргэлдээд байгаа гэсэн сурагч сонсогдох.
Үндэсний эвсэл хэмээх шинэ бодлого, шинэ улс төрийн соёлыг тунхагласан эвслийг байгуулж, авлигачид намчидтай тэмцэнэ хэмээн тунхагласан нь түүнийг олон дайсантай болгов. Мэдээж авлигаар амь тээгчид, намаар дамжин дэвжигчид Номтойбаяраас айж л таарна. Тиймээс ямар ч үнэ цэнээр хамаагүй сонгуульд оруулахгүй байхын тулд МАН цагдаа, СЕХ–оор дамжуулан нэр дэвших эрхийг боогдуулав. Мөн нэр хүндэд нь халдах ажиллагааг АН, МАН гэхгүй хамтарч явуулж байна. Цагаан суваргатай холбож баахан ярив.
Энд эргэн сануулахад зах зээлийн нийгэмд шилжсэний дараа ашигт малтмалын лицензийг олгож эхлэхэд мэдээлэлд ойр байсан улстөрчид бусдаар дамжуулан олон лиценз авсаны дотор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан хүн хүртэл байсан гэх. Ямартай ч түрүүлж хүсэлт гаргадаг лицензийн дийлэнхийг бөхчүүд очерлож, шахаж, түрж авсан тухай хэвлэлийн худасны шарласан мэдээнүүд цөөнгүй байна. Гэтэл тэр олон лицензүүд хаана байна. Хятадууд Монголд хамгийн олон лиценз эзэмшиж байна гэдгийн нэг шалтгаан энд оршино. Гэтэл МАК-ын тухайд Нямтайшир нь лицензүүдээ өнөөг хүртэл хадгалж, монголчууд өөрсдөө бүтээж чадна гээд үйлдвэр барихаар зүтгэж байгааг эх оронч үйлдэл гэхгүй юу? Бусадтай адил лицензүүдээ харийнханд чимээгүй зарчихаад, гэмгүй царайлаад суух боломж түүнд байсан. Харин Нямтайшир ч, Номтойбаяр ч ийм алхам хийсэнгүй. Ер нь Номтойбаярыг муу болгож, сонгуульд оролцуулахгүй гээд байгаагийн хамгийн гол шалтгаан нь Үндэсний эвслийн тогтмол өсч байгаа рейтинг, ирээдүйг оновчтой тодорхойлсон бодлого хоёр билээ.
Н.Номтойбаяр нь эв эеийг хичээх, талцал хуваагдлыг бодитойгоор халах, улс төрийн намуудыг гишүүдийн тоогоор бус бодлогоор өрсөлддөг болгох зорилт тавьж байгаагаа тунхагласан анхны улстөрч болов. Тэрбээр хэлдэг ч, хийж хэрэгжүүлдэг ч гэдгээ эвслээ байгуулах явц, нэр дэвшигчдийн бүтцээрээ давхар нотлов. Нөгөөтэйгүүр түүний бүтээлч, хөдөлмөрч гэдгийг үгүйсгэх аргагүй. Сэлэнгийн Ерөөд байгуулсан жишиг сургууль, МАК-ийн цементийн үйлдвэр, МАК блокны, цонхны үйлдвэр гээд хийж бүтээсэн олон зүйл түүнд бий.
Ерөнхий сайдын эрлээ үүгээр өндөрлөе. Аль Ерөнхий сайд нь Монгол улсад хэрэгтэй вэ гэдгийг шийдэх, сонгох эрхийг өргөн олондоо үлдээе.
