УИХ-ын гишүүн Л.Болдтой ярилцлаа.
-Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн хоригийг Их хурал хүлээж авсан ч уг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэж амжилгүй хаалтаа хийлээ. Нийгэмд маш их хүлээлт үүсгээд буй уг хуулийг хэзээ хэлэлцэх вэ?
-Уг хуулийг хамгийн ихээр хүлээж байгаа хүн бол ард түмэн. Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хориг тавьсныг Их хурал хэлэлцээд хүлээж авсан. Гэсэн ч ажлын хэсэг байгуулан ажиллаад ч нэмэлт, өөрчлөлтөө хэлэлцэн шийдвэрлэж чадсангүй. Долоо хоногийн дараа намрын чуулган эхэлнэ. Тэр хүртэл Өршөөлийн хууль хойшилж байна.
-АТГ хоёр гишүүн шалгагдаж байгаа гэж байсан ч Ё.Отгонбаяр гишүүнд хэрэг үүсгэх үндэслэлгүй гэлээ. Хоёр гишүүний нэг гэгдэж байсан таны талаар юм хэлэлгүй өнгөрсөн. Тэгэхээр таныг шалгаж байгаа гэж ойлгох уу?
-Би нэг зүйлд л харамсаад байгаа юм. Хувь хүнийхээ үүднээс Ерөнхийлөгчийн хоригийг дэмжиж байгаа. Үнэхээр авлигач, албан тушаалтнуудтай холбоотой хэрэг байгаа бол өршөөж болохгүй. Авлига авлаа гээд ямар гавьяа байгуулсан биш дээ. Энэ талаар АТГ 120 гаруй авлигачтай холбоотой 350 гаруй тэрбум төгрөгийн асуудал байна гэсэн. Үнэхээр тийм их хохирол учруулсан бол өршөөж болохгүй. Ямар ч эрүүл ухаанаар бодсон тийм авлигачдыг өршөөж байдаг Их хурал байж болохгүй. Тийм ёс суртахууны эрх байх уу.
Би Байнгын хорооноос албан ёсны бичиг аваад судалгааг нь авсан. Тэр жагсаалтыг гишүүд ч хэлж байна. АТГ-ын мэдэгдэл байнга өөрчлөгдөж байна. Анх хоёр гишүүний асуудал байгаа гэчихээд дараа нь нэг гишүүн байгаа гэж мэдэгдсэн. Хурлын явц дунд ингээд өөрчлөөд байж болдог юм уу. Өөрсдөө 350 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан гэж ярьчихаад одоо болохоор бид тийм зүйл яриагүй. 32 тэрбум төгрөгийн асуудал байгаа гэж байна. Гурван Засгийн газрын өмнө Боловсролын сайдаар ажиллаж байсан Ё.Отгонбаяр гишүүнтэй холбоотой улиг болсон зүйлээ ярьсаар ирсэн. Энэ их хугацаа өнгөрчихөөд байхад шийдчихгүй өнөөдрийг хүртэл шалгаад л байдаг юм уу. Гурван Засгийн газрын өмнө Батлан хамгаалах яаман дээр байсан хоёр төслийг шалгасаар л байдаг юм уу. Өчнөөн жил мөрдлөг, мөшгилт хийж олон хүнийг ажил, амьдралгүй болтол нь шалгасан. Гэтэл олон зуун тэрбумаар яригддаг өнөө том хэргүүд юу ч байхгүй байна. Бидний яриад байгаа авлигатай тэмцэх тэмцэл чинь Өршөөлийн хуультай ямар ч хамаагүй юм байна. Бид ямар ч авлигачийг өршөөгөөгүй юм байна.
-Өршөөлийн хуулиар өөрсдийгөө аваад гарах нь гэсэн хардлага байгаа шүү дээ?
-Ё.Отгонбаяр бидний хувьд Өршөөлийн хууль ямар ч хамаа байхгүй ээ. Энэ бүхний цаана тодорхой захиалгат ажиллагаа яваад байна гэдэг нь ажиглагдаад эхэлчихлээ. Хурлын үеэр хамгийн сонин нь анх надад Эрүүгийн хэрэг нээгээд, түүнийгээ прокурорт шилжүүлээд прокурор нь түр түдгэлзүүлсэн гэсэн бичиг ирж байгаа байхгүй юу. Бид ардчилалд шилжээд 25 жил болж байгаа. Гэтэл өөрт нь мэдэгдэлгүйгээр янз бүрийн гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгаж, мөрдөөд, прокурорт шилжүүлдэг явдал больчихсон шүү дээ.
-Тухайн хүн нь өөрөө мэдээгүй байхад хэрэг нээсэн тохиолдолд ямар хуулийн хариуцлага байдаг юм бол. Цаашид та яах бодолтой байна?
-Чуулган дээр тодорхой мэдээлэл өгсөн. Хууль бусаар хэрэг нээгээд хүний эрх зөрчигдсөн үед яадаг юм бэ гээд асуусан чинь Прокурорт ханддаг гэж байсан. Тийм болохоор би иргэн хүний хувьд гомдол гаргахаас өөр зам байхгүй.
Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулах үед л яригдаж байсан. 2014 оны аравдугаар сарын 28-нд “Батлан хамгаалах яаман дээр өөр хүмүүсийн нэр дээр хууль зөрчсөн үйлдэл гарсныг шалгаж байгаа. Та ирж тайлбар өг” гэсэн. Би очиж тайлбараа өгсөн. Гэтэл өөр хүний хэрэг дээр “Та нэг сэжигтэн шүү” гэж хэлж байсан юм. Тэр үед би үнэхээр гайхсан.
-Яагаад сэжигтэн гэж үзсэн юм бол?
-Би өөрөө ч гайхаад өнгөрсөн. Сайд байсан үед гарсан зөрчил дутагдал бүхэн тухайн үед сайдаар ажиллаж байсан хүмүүст хамаатай болж, сэжигтэн болох нь л дээ. Ийм зүйл байж болохгүй гээд бүх мэдээлэл, материалуудыг нь гаргаад, тэнд гарсан асуудлуудыг тодорхой болгосон. Гэтэл өнөө л Өмнөд Суданд цэрэг илгээсэн, Энхийг сахиулах цогцолбор, нэг байрны асуудал байсан. Эдгээрийн талаар холбогдох газруудаас нь мэдээлэл авч дэлгэрэнгүй тайлбар өгсөн. Арваннэгдүгээр сарын 5-нд Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулах санал хураалт явагдсан. Яг энэ өдөр АТГ -ын удирдлагаас “Энэ Засгийн газрыг байлгах шаардлагагүй. Унагаах ёстой” гэсэн дарамтууд ирсэн. Энэ бүхэн бүгд гэрч, баримттай болохоор би яриад байгаа юм.
-Яг яагаад хэрэг нээх болсон юм бол. Гэхдээ таныг дипломат дархан эрхтэй гэсэн байсан гэлүү?
-Би тэр Засгийн газарт ажиллаж байгаад бүтцийн өөрчлөлтөөр гарсан ч гэсэн заавал эсрэг санал өгөх албагүй. Тэр утгаараа Их хурлын гишүүнийхээ эрхийг эдлээд би Засгийн газрыг унагаахгүй гэдэг санал өгсөн. Тухайн үед унагаах кноп дарсан нь олонхи болоод явсан. Намайг сэжигтэн болгож, надад дарамт үзүүлэх хөшүүрэг байсан юм билээ. Арваннэгдүгээр сарын 12 буюу түүнээс долоо хоногийн дараа надад хэлэлгүйгээр нууцаар над дээр хэрэг нээгээд прокурор нь нэгдүгээр сарын 27-нд “Их хурлын гишүүн дипломат дархан эрхтэй″ гэдэг хачин тайлбар өгөөд түдгэлзүүлсэн байгаа юм. Надаас нэмж авах тайлбар үндсэндээ байхгүй.
Үнэхээр зөв үү, буруу юу гэдгийг нь мөрдөн байцаагч үзээд шүүх дээр очоод тэр үнэн нь гарч ирэх ёстой. Гэтэл энэ хэргийг түдгэлзүүлсэн шийдвэр гаргасан. УИХ-ын гишүүнд зохиомол хэрэг нээж түүгээрээ дарамтлах, шийдвэрт нь нөлөөлөх гэж байгааг тухайн үед би ойлгоогүй явсан юм билээ. Албан бичгийг нь аваад үзтэл ийм аймшигтай юм болгосон байгаа юм даа. Монголын хуулийн байгууллага болохгүй байна. Энэ бол авлигатай тэмцэх тэмцэл биш байна аа.
Авлигатай тэмцэх гэсэн ариун зорилтын цаана тодорхой хэсэг бүлэг хүний, хэсэг бүлэглэлийн ашиг сонирхол яваад байна. Өөр ашиг сонирхлын төлөө хүмүүст иймэрхүү зүйлийг пайз мэт зүүдэг байж болохгүй. Хэсэг хүмүүсийг шалгаж, тэд барьцаанд нь ордог. Гэтэл зарим хүмүүс нь дархлагдсан эрхтэй цаана нь байх юм. Авлигатай тэмцэх тэмцэл чинь хамгийн зөв тэмцэл байхгүй юу. Өнөөдөр хамгийн буруу тэмцэл болгоод хаячихлаа. Тодорхой хэлмэгдлийн эх үүсвэр болгож болохгүй. Жинхэнэ утгаараа авлигын хэрэг нь шалгагдаж, үнэн мөн нь тогтоогдох ёстой хүмүүс нь цаана нь гарчихаад байна. Өөрөөр хэлбэл авлигагүй төр нь авлигачтай тэмцдэг биш. Жинхэнэ авлигачид нь авлигагүй төрөө дарамталдаг боллоо. Юм орвонгоороо эргэчихээд байна. Энэ бүхнийг ээлжит бус чуулганы хугацаанд ойлгож авлаа.
-Бодвол шинжээчийн дүгнэлт гарсан байдаг байх. Түүн дээр л нарийн утга учрыг нь гаргасан байдаг байлгүй дээ?
-Хүнийг түмэн янзаар гүтгэж болохоор байна. Шинжээчийн дүгнэлт гээд юм байгаа. Түүнийгээ даанч надад танилцуулахгүй байгаа юм. Үнэхээр хэрэг нээсэн бол би дүгнэлттэй нь танилцах ёстой. Одоо мөрдөгдөж байгаа хүмүүсээс асуухаар шинжээчийн дүгнэлт гэж хаа хамаагүй худлаа дүгнэлт гаргуулдаг. Эсвэл хэн нэгнийг дарамталж байгаад хэн нэгний эсрэг худлаа мэдүүлэг авдаг. Монголын эрх зүйн шинэчлэл хамгийн хоцрогдсон зам руугаа орж байгаа юм байна. Хууль зүйн эрх зүйн шинэчлэлийг Хууль зүйн байнгын хороон дээрээ сайтар ярьж, нэг мөр цэгцэлж авахгүй бол бид үр хүүхдүүддээ ямар улс үлдээх гээд байна аа. Энэ бол дэндүү аймшиг болсон байна гэдэг нь харагдаад байгаа л даа.
-Хоёр гишүүнийг шалгаж байгаа гэчихээд нэгийг нь хэрэг үүсгэх шалтгаангүй гэж тайлбарлах юм. Хоёулаа биш яагаад нэг хүнийг нь онцлоод үлдээчихэж байгаа юм бол. Энэ тал дээр ямар бодолтой яваа вэ?
-Харин тиймээ, гайхаж л сууна. Л.Гансүх зөвлөхийн шүүх хурлыг шоронд хаалттай хийх дөхлөө. Харин тэр шүүх хурал нээлттэй явагдсанаар хаана, юу байгаа нь хүмүүст илүү ойлгомжтой болж байгаа биз. Гэтэл надад холбоотой гээд байгаа хэргийг хэн, ямар шалтгаанаар нуугаад байгаа нь ойлгомжгүй. Өмнөд Суданд цэрэг явуулсан, энхийг сахиулах байрны асуудал байгаа гээд тэд өөрсдөө хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хангалттай зарласан. Үүнд нууц юм гэж байхгүй, үндэсний аюулгүй байдалд харшлах юм байхгүй. Түүнийгээ болохоор Батлан хамгаалах яамтай холбоотой гэж байгаад далд шүүгээд хүнийг хэлмэгдүүлж, тэр хэцүү газраасаа мөлхөөд гарч байвал болоо гэсэн зорилго тээж, эрүү шүүлтийн зам руугаа орох гээд байна. Авлигатай тэмцэх тэмцэл нь хүнээс өшөө авах, хүнийг залхаан цээрлүүлж, тодорхой хэсэг бүлэг хүмүүсийн өш хонзонгийн хэрэгсэл болгочихоор үүний цаана хүний амь үрэгдээд эхэлчихэж байгаа л даа. Газрын тосны газрын дарга асан Д.Амарсайхан гэдэг хүн амиа алдсан. Бие нь тааруу байсан болохоор л амиа алдаж байгаа шүү дээ. Гэтэл зүв зүгээр байсан хүн гэнэт нас барчихлаа гэж яриад байгаа. Тийм зүйл гэж байдаггүй юм. Батлан хамгаалах яамны гэм зэмгүй тодорхой албан тушаалтны бие тааруу байж байгаад амиа алдсан явдал ч бий. Авлигатай тэмцэнэ гэдэг хамгийн ариун тэмцлийг цустай хутгаад байгаа юм. Ийм байж болохгүй. Хүний амь настай холбоотой ийм зүйлийг үндэсний хэмжээнд авч үзэхгүй бол болохгүй болчихлоо. Хэлмэгдэл чинь хэзээ ч алаад өг гэдэггүй. Эхлээд ард түмний дайснаар зарлаад жигшил зэвүүцлийг төрүүлж байгаад устгадаг.
– Өнөө цагт хэлмэгдүүлэлт байгаа гэж харж байгаа юм уу?
-Хуучин бол Японы тагнуул гэж хэлүүлэхээс айдаг байлаа. Энэ Японы тагнуул гээд хэлэнгүүт тэр хүнийг өчиггүй бууддаг байсан. 20 жилийн дараа эргэн харахад хөдөө хээр малаа маллаж явсан хүнийг л буудчихсан байдаг байсан юм. Эхнэр хүүхэд, мал хуйг нь авах гэсэн зорилгоор буу барьсан алуурчин хийдэг байж. Социализм ярьж байгаа үед үндэсний соёл урлагаа хөгжүүлсэн гээд манай аав хэлмэгдэж явсан. Ажлаас нь халж, гэрийн хорионд байлган зохиол бүтээлийг нь шатааж, гадагшаа явах томилолтыг нь болиулж байлаа. Ар гэрийнх нь байдлыг үнэхээр хэцүү байдалд оруулдаг байсан. Зургаан хүүхдийн минь ирээдүй хэцүү боллоо гээд аав минь тухайн үед айж л явсан. Манайд ЕАБХАБ-ын хурал болсон доо. Хельсинкийн процесс гэдэг чинь ядаж үх хүүхдийг нь устгадаггүй байх, зохиол бүтээлийг нь шатаалаа гэхэд өөрийг нь битгий шатаа гэдэг ч юм уу ийм зөөлөн уур амьсгал руу 1970-аад оны дундуур орж эхэлсэн. Монгол Улс энэ их зовлон дундуур явсных монголоо шинэ Хельсинк болгоод явах хэрэгтэй. Шоронгийн түлхүүр шажигнуулсан бүлэг хүмүүс бүхнийг айлгаад хүн л байвал хэрэг нь олдоно гэсэн байдлаар 1930-1940 оны хэлмэгдүүлэлтийн нөхцөлдөө эргээд очвол эмгэнэлтэй л байна. Хэлмэгдүүлээд байгаа хүмүүс нь ч яг үнэндээ жаргаад байгаа юм байхгүй. 1930 оны хэлмэгдүүлэлтийг явуулсан хүмүүс дараа нь өөрсдөө хэлмэгдсэн. Тэр бүү хэл тэдний үр хүүхэд хэлмэгдсэн байдаг. Тийм хүмүүс өөдөлдөггүй л байхгүй юу. Энэ нь аль аль талдаа хэрэггүй л дээ.
Нийгэмд хуулийн засаглал тогтоогоод авлига, албан тушаалын буруу зүйлийг жигшсэн нийгмийн соёлыг бий болгоод эрүүл саруул ирээдүй рүү явах ёстой.
-АТГ гэдэг байгууллагаас айдаггүй хүн гэж алга. Энэ бүхнийг засаад явах боломж байгаа юм уу. Таныг ингэж ярих тусам өөрөө но-той болоод ингээд байна гэж нэг хэсэг нь хараад байх жишээтэй. Тэр утгаарааӨршөөлийн хуулийг дэмжсэн гэх юм…
-Би Өршөөлийн хуулийг нэг гарц гэж харсан. Энэ хууль чинь авлигачдыг өршөөж байгаа юм биш. Харин ч авлигачдыг илчлэх хууль байхгүй юу. Мөрдөж, шалгаад байхаар нөгөө хүн чинь “Би хэрэг хийсэн ч гэсэн намайг өршөөе гэж байна” гээд бүх зүйлээ илчлээд, хохирлоо нөхөн төлөөд нийгмийн өмнө ил болох асуудал л даа. Нэгэнт ингээд ил болчихсон хүн дахин Их хуралд сонгогдоод явна гэж байхгүй. Ухаандаа энэ нийгэм цэвэршиж эхлэх процесс байхгүй юу. Хохирлоо төлүүлээд, хүмүүсийн өмнө тэр хүн хэн бэ гэдгийг гаргаад өгчихөж байгаа юм. Тэр утгаараа бүх зүйл байр байрандаа очно л гэж ойлгосон. Гэтэл энэ хуулийг авлигачдыг өршөөсөн хууль гээд байх юм.
Ер нь бол гадаад харилцааны салбараас хоёр дахин их буюу 100 тэрбумын төсөвтэй АТГ гурван Засгийн газрын өмнөх Батлан хамгаалах яаман дээр хэрэгжсэн хоёр жижиг төсөл, Боловсролын сайдын эхнэртэй холбоотой нэг хардлага гэх мэт зүйлийг өнөөдөр Их хуралд өргөн барьж байна. Авлигатай тэмцэх тэмцлээ нийгмийн үзэл санааны тэмцэл болгох, үл тэвчих уур амьсгалыг хүн бүрт хэвшүүлэх том шинэчлэлээ хийх цаг нь өнөөдөр мөн юм байна гэдгийг харлаа.
-Өршөөлийн хууль тэгэхээр танд ямар ч хамаагүй юм байна гэж ойлголоо…
-Ямар ч хамаагүй ээ. Надад холбоотой гээд байгаа гурван зүйл дээр би шийдвэр гаргаагүй. Би гаргаагүй шийдвэрийнхээ төлөө хэрэгтэн болно гэж байхгүй. Яаман дээр шийдвэр гаргасан тодорхой албан тушаалтныг буруутгалаа гэхэд тэр нь яавч Эрүүгийн хэрэг биш. Магадгүй тодорхой хэмжээнд Сангийн яамны дүрэм, журам зөрчсөн зүйл байдаг юм боловуу, сайн мэдэхгүй байна. Ямартай ч дээрээсээ авахуулаад бүхий л шатандаа зөвшөөрлөө аваад явсан. Ямар нэгэн байдлаар үүнийг гуйвуулан зөвшөөрөл авсан ч байсан буруу гэж буруутгах гээгүй юм бол хууль, журмынхаа дагуу болсон. Хууль дүрэм тэр тусмаа Эрүүгийн хууль зөрчсөн зүйл орж ирсэн бол би юу гэж анхнаасаа зөвшөөрөх юм.
Дахин хэлэхэд Өршөөлийн хууль надад хамаагүй. Зүгээр л нийгмээ цэвэршүүлэх томоохон реформ шинэчлэлийг хийхэд зохих үүргээ гүйцэтгэнэ гэдэгт итгэж байгаа. Авлигалын асуудлыг тусад нь авч үзэх ёстой.
Э.ЭНХБОЛД
