Нарны илч цаашлан буй энэ намар цагийн ховорхон тохиох нарлаг, налгар сайхан өдөр Хэнтий аймгийн Жаргалтхаан, Цэнхэрмандал сумыг зориод ирлээ. МАН “Бид хамтдаа” аянаа өнгөрсөн баасан гарагт Хэнтий аймагт нээсэн бөгөөд үүнтэй зэрэгцүүлэн дээрх хоёр суманд “Бид хамтдаа” аяныг эхлүүлэхээр хөлгийн жолоо залсан УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд, МАН-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Цогтбаатар нараар ахлуулсан багт багтсан минь энэ.

“Манай сумын намууд-2”

Сэтгүүлч Г.Дашрэнцэн ахын “Манай сумын намууд” хэмээх eгөө нийтлэлийн бодит дүр зургийг Жаргалтхаан суманд харлаа. Мянга гаруйхан хүн амтай хэрнээ иргэд нь намд хуваагдчихсан, намчирхаж, талцсанаасаа болж мэндийн зөрүүгүй явцгаах, нэгнээ мөнхийн дайсны, мөнхийн өрсөлдөгчийн нүдээр харах ямар харамсалтай, эмгэнэлтэй вэ. Сум гэдэг ямар орчин билээ. Хэдэн үeэр нь нэгнээ мэдэх, ах дүү, хамаатан садан, худ ургийн, үгүйдээ хүн ёсны хэлхээ холбоо заавал байх халуун дулаан орчин, нэгэн ам бүл биш билүү. Хэдэн тийшээ хараад суучихсан намууд. Үүнийгээ дагаад ажил төрөл нь ч тиймэрхүү. Жаргалтхаан сумын Засаг дарга дарга АН-ын гишүүн аж. Багийн даргаар нь МАН-ын гишүүн дахин дахин сонгогдоод байхад батламжилдаггүй, өөрийнхөө тааллаар хүн аваачаад тавьчихдаг, үүнээс нь болоод тухайн багийн дарга гурван жилийн хугацаанд дөрвөн удаа солигдоод, одоо даргагүй байгаа гэнэ. Энэ бол зөвхөн нэг жишээ.

“Цалинтай чинь ярина, арга хэмжээ авна” гээд суманд АН-ын зохион байгуулсан арга хэмжээнд төрийн албан хаагчдыг хүчээр оруулдаг хэрнээ МАН-аас зарласан хурал, цуглаанд оролцсон жирийн иргэдийг төрийн үйлчилгээ авахад нь саад учруулах, халамж, тусламжаас хасахаас эхлээд албан хаагчдыг ажлаас халах талаар хүртэл ярьж, айлгаж, дарамталдаг талаар уулзалтад ирсэн иргэд ярьж байв. Хэдий тийм ч МАН-ын гишүүд, дэмжигчид нээлтийн арга хэмжээнд идэвхтэй оролцож, санал бодлоо хэлсэн юм. Тухайлбал, иргэн Ц.Сэрдагва “Нөхөн төлжихгүй байгалийн баялгаа ухахаас илүү нөхөн төлжих мал аж ахуйгаа дэмжих бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй” гэсэн бол өөр нэг иргэн “Ард түмний санал аваагүй, тойроггүй хүмүүсийг УИХ-д суулгах нь Үндсэн хууль зөрчиж байна” гэв. Тус суманд талхны цeх ажиллуулдаг Д.Батбаяр “Орон нутагт зээлгүй хүн байхгүй. Өмнөх зээлээ төлж дуусгалгүй дараагийн зээлээ авдаг. Манай цeхийн талхыг нутгийн иргэд маань сайн авдаг. Даанч зээлийн хүү, элдэв албан татварын хажуугаар гурилын үнэ нэмэгдээд, үйл ажиллагаагаа зогсоохын даваан дээр байна. Өнгөрсөн жил 16 мянган төгрөгөөр 25 кг гурил авдаг байсан бол одоо 29 мянган төгрөгөөр авч байна. Тэглээ гээд талхныхаа үнийг нэмчихвэл иргэд худалдаж авч чадахаа болино. 50 сая төгрөгөөс доош орлоготой аж ахуйн нэгжийг НӨАТ-аас чөлөөлдөг хууль баталж өгөөч” хэмээн хүслээ.

Өөр өнгө

Жаргалтхаанаас хэдхэн км-ийн зайтай Цэнхэрмандал суманд хамтарч ажиллаж, ойлголцож амьдарч болдгийн жишээг харлаа. Цэнхэрмандал суманд өнгөрсөн жил АН нэг суудлын зөрүүгээр ялсан. Нэгээр илүү бол мянгаар илүүгийн үлгэрээр сумын засаг даргаар АН-ын гишүүн Л.Баатар ажиллаж байгаа. Сумын намын үүрийн дарга Ж.Энх-Амгалан аймгийн ИТХ-ын гишүүний сонгуультай. “Бид хамтдаа” аяныг суманд нь нээх багийг очиход сумын Засаг дарга, намын үүрийн дарга хоёр Соёлын төвийнхөө үүдэнд иргэдээ цуглуулчихсан хүлээж байв. Хамтарч, ойлголцож ажилладаг хүмүүсийн харилцаа хүртэл таатай, дулаахан, сэтгэлд ойр байх аж. Сэтгэл дагаад ч тэр үү, сум орных нь өнгө төрх, ашиглалтын хугацаа нь аль хэдийн дууссан Соёлын төвийнх нь барилга хүртэл цэвэр цэмцгэр, эмх цэгцтэй.

Монгол Улсын Eрөнхий сайдаар ажиллаж байсан, УИХ-ын гишүүн ирсэн дээр асуудлуудаа ярьж авъя гэсэн бололтой, уулзалтад оролцсон иргэд тун идэвхитэй байж, хэлэх гэснээ хэлж, асуух гэснээ асууж, санал бодлоо солилцож байв.

Тус сумын иргэн Д.Ванчинхүү “1990 оноос хойш улсын ажил хийсэнгүй, гэрийнхээ эд зүйлийг барьцаанд тавьж зээл аван амьдралаа залгуулсаар амьдрал улам хүнд болж байна. Өвдөөд эмнэлэгт очиход эм тариагүй сууж байдаг болсон” гэсэн бол сумын малын эмч Нямдоо “Малын гаралтай түүхий эдийн үнэ бага байгаагаас хөдөөгийн иргэд орлогогүй боллоо. Чeнжүүд иргэдээс кг-ыг нь 2-3 мянган төгрөгөөр авсан махаа хотод 8-9 мянган төгрөгөөр борлуулж байна. Энд төрийн зохицуулалт яаралтай хэрэгтэй байна” гэв. Сумын засаг дарга Л.Баатар Засгийн газар орон нутагт эрхийг нь өгнө гэсэн хэрнээ улам хумьж байгааг шүүмжилж, “ Монгол Улсад 2000-аас цөөн хүн амтай 100 гаруй сум байна. Эдний захиргааны орон тоо нь хүн амынхаа тоотой харьцуулахад дэндүү данхар, хийх ажилгүй хөзөр тоглосон хүмүүс л сууж байдаг. Хямралаас гартал төрийн данхар бүтцийг цомхотговол яасан юм бэ” гэсэн санал гаргав. Уулзалтын үeэр энэ мэт олон санал гарсныг ийнхүү товчилж, УИХ-ын гишүүн Сү.Батболдоос уулзалтын талаар цөөн асуултад хариулт авснаа хүргэe.

Сү.Батболд:

-Хэнтий аймгийн Жаргалтхаан, Цэнхэрмандал сумын сонгогчид ямар асуудлыг голчлон ярьж байна вэ?

-“Бид хамтдаа” аяны хүрээнд МАН Монгол Улсаа бүтэн тойрч 21 аймаг, 365 сум, нийслэлийн бүх дүүрэгт хүрч ажиллахаар явж байна. Иргэдийн амьдралтай газар дээр нь танилцаж, бодож санаж яваа зүйл, тулгамдсан асуудлыг нь сонсож байна. МАН хэдийгээр өнөөдөр сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгэж байгаа ч Монгол Улсын гол тургуур улс төрийн хүчний хувьд иргэд УИХ, Засгийн газар гэхээсээ илүү манай намд хандаж, биднээр дамжуулж, өнөөгийн төр, засагт үгээ хүргэхийг хүсэж, санаа бодлоо ирэх сонгуулийнхаа мөрийн хөтөлбөрт тусгаасай гэсэндээ хуваалцаж байна.

Хот, хөдөөгүй амьдрал амаргүй байгаа. Энэ удаа ч иргэд эдийн засгийн хямралаас болж орлого багаслаа, үнэ ханш нэмэгдэж, өр зээлд автаж байна, ядуурал газар авлаа гэж ярьж байна. Малчин түмэн маань өөрсдийнхөө хичээл зүтгэлээр амьдралаа авч яваа. Гэтэл малаас гардаг түүхий эд, махны үнэ ханш орон нутагт маш бага байгаа хэрнээ нийслэлчүүдэд хэд дахин өндөр үнээр хүрч буй нь чeнжийн гараар дамжсантай холбоотой. Малын гаралтай түүхий эдийн ханш бага байгаагаас хүүхдийн сургалтын төлбөр, амжиргааны бусад зардлаа залгуулахад хүндрэлтэй болж байгаа тухай иргэд хэлж байна. Мөн зээлийн хүү өндөр байгаа нь амьдралд дарамт болж буй талаар олон хүн ярилаа.

Сонгуулийн хуулийг өөрчлөх, эсэхийг сонгогчид их сонирхож байна. Сонгууль цэвэр, маргаангүй болоосой, сонгогчдын саналыг хар машинаар тоолохын зэрэгцээ бүх хэсгийн хороодод давхар гар тооллого явуулж, итгэл үнэмшил төрүүлээч. Cонгуулийн хэсгийн хороодод улс төрийн намын төлөөллийг тэнцүү оруулдаг болмоор байна гэж байна. Мөн oрон нутгийн засаг захиргааны удирдлагыг сонгодог биш, томилдог болох санал гаргалаа. Багийн засаг даргыг сонгоход олон ах дүүтэй хүн сонгогдохоос биш чадвартай, боловсролтой хүнийг тэр бүр гаргаж ирж чадахгүй байдаг талаар жишээ баримттай ярилаа. Төр засгийн залгамж чанар алдагдсанаас болж өмнөх ололт амжилтаасаа ухарсан талаар, эдийн засаг хямарснаас бий болсон бэрхшээлийг давж туулах, засаж залруулах, эдийн засгийг эрчимжүүлэхийн тулд хэрхэх ёстой гэхчилэн олон асуудлыг иргэдтэйгээ харилцан ярилцсан, олон чухал санаа гарсан, ажил хэрэгч уулзалт болж өндөрлөлөө.

-Иргэдээс олон чухал санаа гарлаа. Эдгээр саналуудыг ажил болгох уу?

-Гарсан саналуудыг нэгтгэж баримт бичиг боловсруулахдаа эдгээр саналыг оруулна. Ингэснээр ирэх сонгуульд манай намын дэвшүүлэх мөрийн хөтөлбөрт тусгалаа олох, төрийн бодлогод орох юм.

А.Амина