Манайхан үнэхээр эргүү болж гүйцэж. Энэ нь хүүхдийн мөнгөтэй хамгийн их холбогдоно. Хаанаас ч юм “амьтны алаг үрсийг ялгахгүй” гэсэн хөгийн “зарчим” гаргаад ирж. Ийм хөгийн “зарчим” дэлхийд байдаггүй гэж хэлэнгүүт намайг хүүхэд ялгаварладаг, харгис хэрцгий, бараг алуурчин болгож хувирна. Олон улсын туршлага судалж үзээд тайлбарлаад хэлэхээр: ”Чи битгий хуц, өгч байгаа нь их юм” гэнэ.
Мангуу мангуу гэхэд үүнээс илүү тэнэг байж боломжгүй. Үнэндээ бол хүүхдийн тэтгэмжийг бүх хүүхдэд тэгшитгэн олгох манайх шиг тэнэг систем дэлхийд ганц ч байхгүй. Энэ систем бол МАН, АН хоёр зөвхөн сонгуульд ялах гэхдээ бодож олсон, баян ядуугийн туйлыг гааруулагч хамгийн шударга бус систем болно.
Манайхны олонхи ядуу зүдүү, мөнгө байхгүй зовж зүдэрч байгаагаа гайхана. Тэгсэн атлаа дарга баячуудын хүүхдэд татварын мөнгөө тэнцүү өгнө гэж “онолдож” зүтгэнэ. Иймээс хүүхдийн тэтгэмж олгодог олон улсын туршлагаас түүвэрлэн үзүүлж байна. Хэрэв одоо ойлгохгүй бол би хохь чинь , заяа чинь тэр гэж хариулах эрхтэйгээ үлдэнэ гэж бодож байна…
Канад
Канадад хүүхдийн тэтгэмжийг сар бүр олгодог. Хүүхэд бүрт 6 нас хүртэл нь 533,33 CAD (канад доллар), цаашаагаа хүүхдийг 17 нас хүртэл нь 450,00 CAD тэтгэмж болгон олгоно.
Сайхан байгаа биз ?! Баахан бэлэн мөнгө авч идээд л…Гэвч үгүй л дээ. Энэ мөнгөний хэмжээ хүүхдийн тооноос хамаарч ихэсч багасдаг, Хэрэв өрхийн орлого 30 мянган канад доллараас давбал шат дараалан багасна, бүр зогсож ч болно.
Финлянд
Финляндын нутаг дэвсгэр дээр байнга оршин суудаг иргэн бүртээ 17 нас хүртэл нь тэтгэмж олгодог. Ганц бие эцэг эхчүүдэд нэмэлт мөнгө өгдөг. Мөнгийг Засгийн Газар биш, Финляндын Нийгмийн даатгалын Үндэсний сангаас хэмээх байгууллагаас олгодог. Хүүхдийн мөнгөнд татвар ногдохгүй, мөн хөрөнгө болон орлого хүүхдийн мөнгөнд нөлөөлдөггүй.
2018 оны байдлаар Финляндын хүүхдийн тэтгэмж дараах байдалтай байв:
1 дэх хүүхэд 94,88 € / сард
2 дахь хүүхэд 104,84 € / сард
3 дахь хүүхэд 133,79 € / сард
4 дэх хүүхэд 153,24 € / сард
Дараагийн хүүхдүүд 172.69 € / сард
Ганц бие эцэг эхчүүд хүүхэд тус бүртээ 53,30 €-ийн нэмэлт тэтгэмж авна.
Унгар
Унгарт гэр бүлийг дэмжих хэд хэдэн хэлбэр байдаг. Унгарт байнга оршин суудаг, ажил хийх эрхтэй бүх хүн энэ бүх дэмжлэгт хамрагдана. Хамгийн гол нь тэтгэмж нь “csalбdipуtlйk” (хүүхдийн тэтгэмж) нэртэй гэр бүлийн тэтгэмж болно.
Нэг хүүхэдтэй гэр бүл 12.200 форинт, хоёр хүүхэд бол 13.300 форинт, гурав буюу түүнээс дээш хүүхэдтэй бол 16.000 форинтыг сар тутам олгоно. Хүүхдээ ганцаараа хүмүүжүүлж буй эцэг эхчүүд хүүхдийн тооноос хамаарч нэмэгдэл тэтгэмж авна. Ухаандаа нэг хүүхэдтэй гэр бүл сард 12.200 форент авдаг бол ганцаараа эцэг эх 13.000 форент авах ба энэ нь хүүхдийн тооноос хамаарна. Гэр бүлийн тэтгэмжийг 18 нас хүртэл буюу дунд сургууль төгстлөө авдаг.
Үнэхээр сайхан байна уу ? Үгүй дээ. Энд маш ухаалаг хязгаарлалт тавьж өгсөн байдаг. Хэрэв хүүхэд 50 буюу түүнээс илүү цаг хүндэтгэх шалтгаангүйгээр хичээлээ тасалбал тэтгэмжийг шууд зогсооно. Хүүхэд дутагдлаа арилгаж, хичээлийн хоцрогдолгүй болбол тэтгэмжийг сэргээнэ.
Бага насны хүүхдэд ч гэсэн энэ зарчим үйлчилнэ. Хэрэв ясли, цэцэрлэгийн хүүхэд хүндэтгэх шалтгаангүйгээр 20 буюу түүнээс дээш хоног ясли, цэцэрлэгтээ яваагүй бол мөн л тэтгэмжийг зогсооно.
Ирланд
Хүүхдийн тэтгэмжийг Нийгмийн хамгааллын Департамент байгууллага олгодог (Department of Employment Affairs and Social Protection – DEASP) ба хүүхдийг 16 нас хүртэл нь өгдөг.
Хэрэв хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас өдрийн болон оройн сургалтад хамрагдсан бол 18 нас хүртэл нь олгоно.
Сард нэг хүүхдэд 140 евро, хоёр хүүхдэд 280 евро, гурван хүүхдэд 420 евро, дөрвөн хүүхдэд 560 евро, таван хүүхдэд 700 евро, зургаан хүүхдэд 840 евро, долоон хүүхдэд 980 евро, найман хүүхдэд 1.120 евро олгоно.
Хэрэв ихэр хүүхэд бол дээрх мөнгө хүүхэд бүрт 150% нэмэгдэнэ. Хэрэв гурав буюу дөрвөн ихэр бол хүүхэд тус бүрийн мөнгө 200% нэмэгдэнэ Үүнтэй зэрэгцүүлэн олон төрсөн бол хүүхэд төрсний дараа 636 еврог нэмэлт тэтгэмж болгон хүүхдийг 4 болон 12 нас хүртэл нь өгнө.
Өмнөд Солонгос
Солонгосын 0-6 насны бүх хүүхэд Эрүүлийн Хамгаалах Яам болон Нийгмийн Хамгааллын Газраас сард 100.000 вонын тэтгэмж авдаг. Нийгмийн хамгийн баян 10% болох баячуудад энэ тэтгэмжийг олгодоггүй.
Швед
Шведэд хүүхдийн мөнгийг гэр бүлийн тэтгэмж гэж нэрлэх ба төрөлтийг дэмжихэд чиглэсэн байдаг. Шведэд байнга оршин суудаг 16 хүртэлх насны бүх хүүхдийн эцэг эхэд автоматаар тэтгэмж олгоно.
Хэрэв эцэг эх нь хүүхдээ хамтран асардаг (салчихсан хэрнээ хүүхдээ асардаг) бол хүүхдийн тэтгэмжийг 2 хуваан эцэг эх тус бүрд сард 625 швед крон өгнө. Хэрэв хүүхдээ ганцаараа өсгөж байгаа бол сард 1250 швед кроны тэтгэмж олгоно. Хүүхдийн тэтгэмжийг татвараас чөлөөлнө.
Англи
Англид хүүхдийн тэтгэмжийг улсаас долоо хоног бүр олгодог. Эхний хүүхэд төрмөгц 20.70 стерлингийн фунт долоо хоног бүр олгож эхэлнээ. Дараагийн хүүхэд бүрт 14.70 стерлингийг фунт болж нэмэгдэнэ. Хэрэв эцэг эхийн аль нэгний орлого 50.000 стерлингийн фунтээс илүү гарвал тусгай комиссоор орох ба энэ комисс хүүхдийн мөнгийг бууруулах эсэхийг шийднэ.
Франц
Францад эхний хүүхдэд ямар ч тэтгэмж өгдөггүй. Харин хоёр хүүхэдтэй болбол сар тутам 131.16 евро, гурав бол 299.20 евро олгох ба дараагийн хүүхэд тус бүрт сард 168.04 евро нэмж олгоно. Хэрэв хүүхэд 14 наснаас дээш бол тэтгэмж 65.58 евро болно. Хүүхдийн тэтгэмжийг 16 нас хүртэл олгоно. Хэрэв хүүхэд ажилгүй буюу бага цалинтай бол 16 буюу 18 хүртэл, мөн энэ хүүхэд өдрийн сургалтад явж байгаа бол 20 нас хүртэл нь хүүхдийн мөнгө олгоно.
Герман
Германд хүүхдийн тэтгэмжийг “Kindergeld” гэж нэрлэх ба тэтгэмжийн хэмжээ гэр бүл дэх хүүхдийн тоо болон тэдний наснаас хамаарна. Хүүхдийн тэтгэмжийг 18 нас хүртэл олгох ба хэрэв сургалт, хөгжлийн бэрхшээл болон бусад шалтгаантай бол тэтгэмж өгөх насыг нэмдэг. Эхний болон хоёрдахь хүүхдэд сард 194 евро-гийн тэтгэмж өгнө.
Япон
Японы хүүхдийн тэтгэмж нь хүүхэд хүмүүжүүлэх зардлыг нөхөхөд чиглэдэг. Тэтгэмжийн хэмжээ хүүхдийн нас болон эцэг эхийн орлогоос хамаарна. Хүүхдийг төрснөөс нь эхлэн дунд сургууль төгстөл, эсвэл 15 нас хүртэл олгоно.
Орлого нь амьжиргааны доод түвшингөөс хэтэрдэггүй эцэг эхчүүдийн 0-3 нас хүртэлх хүүхдэд сард 15.000 иен, цаашаа 3 наснаас бага сургууль төгсөх хүртэл айлын нэг болон хоёр дахь хүүхдэд сард 19.000 иен олгоно. Гурав болон дараагийн хүүхэд тус бүрт сар бүр 15.000 иен олгоно.
Орос
Орост хүүхдийн тэтгэмжийг сар болгон олгох бөгөөд хэмжээ нь хүүхдийн тоо болон наснаас хамаарна. Дундаж орлого нь амьжиргааны баталгаажих доод түвшинд хүрдэггүй, 16 хүртэлх насны хүүхэдтэй эцэг эхийн аль нэг буюу эсвэл асран хамгаалагч сард бүр тэтгэмж авах эрхтэй.
Тооцох аргачлал нь маш сонин бөгөөд сургамжтай. Гэр бүлийн сүүлийн 12 сарын бүх орлогыг суурь болгон авна. Түүнийгээ 12 хуваах ба гарсан тоог хүүхдийг оролцуулан гэр бүлийн бүх гишүүдийн тоонд хуваана. Хэрэв өрхийн нэг гишүүнд ногдох орлого амьжиргааны баталгаажих доод түвшинд хүрэхгүй бол энэ гэр бүл хүүхдийн тэтгэмж авах эрхтэй болно.
Гэхдээ бүс нутаг тус бүр өөрийн нөхцлийг харгалзан хүүхдийн тэтгэмжийг бие даан тогтоож болно.
2017 оны байдлаар 0-оос 1,5 нас хүртэлх, 3-аас 18 нас хүртэлх нэг хүүхдийн сарын тэтгэмж дараах байдалтай байсан:
Ганц бие эхийн (эцгийн) хүүхдэд: 3 мянган рубль.
Хугацаат цэргийн алба хааж буй цэргийн албан хаагч, эцэг эх нь ял эдэлж байгаа хүүхдэд 2.4 мянган рубль.
Бусад гэр бүлийн хүүхдэд 2 мянган рубль.
1,5-аас 3 хүртэлх насгы хүүхдэд олгох тэтгэмжийг дараах байдлаар нэмсэн:
Ганц бие эхийн (эцгийн) хүүхдэд 5 мянган рубль.
Хугацаат цэргийн алба хааж буй цэргийн албан хаагч, эцэг эх нь ял эдэлж байгаа байгаа хүүхдэд 3,8 мянган рубль.
Бусад гэр бүлийн хүүхдэд 2 мянган рубль.
Манайхан “хүүхдийн мөнгө” гэсэн ганцхан бэлэн зүйлийг “мэддэг” ба түүнийгээ нэхдэг. Гэтэл хүүхдийн тэтгэмж маш олон янз байдаг аж. Жишээлбэл, 2020 оны байдлаар ОХУ-д хүүхдийн тэтгэмж дараах төрөлд хуваагдаж байна:
Жирэмсэн ба төрөхийн тэтгэмж;
Хугацаанаасаа өмнө төрөхөөр Эмэгтэйчүүдийн зөвлөгөө авахаар болсон жирэмсэн эхийн тэтгэмж;
Хүүхэд төрөхөд олгох нэг удаагийн тэтгэмж;
Хүүхдээ 1,5 нас хүртэл асарсны сар тутмын тэтгэмж;
Хүүхдээ 3 нас хүртэл асарсны сар тутмын тэтгэмж;
Хүүхдээ 7 нас хүртэл асарсны сар тутмын тэтгэмж;
Хүүхдээ 16-18 нас хүртэл асарсны сар тутмын тэтгэмж;
Эхийн мөнгө (2 дахь хүүхэд төрсний дараа нэг удаа олгох энэ тэтгэмж бараг 500.000 рубль хүрдэг.
Гурав дахь болон дараах хүүхэд төрөх үед олгох тэтгэмж.
Корона вирусын халдвартай холбоотойгоор тогтоосон хүүхэдтэй гэр бүлийн түр тэтгэмж.
Цаана нь маш олон орны жишээ туршлага байгаа хэдий ч энэ хэдэн орны туршлага энэ удаадаа хангалттай гэж бодож байна.
Гаргалгаа дүгнэлт:
Дэлхийн бүх орнууд эдийн засгийн чадал, боломжоосоо шалтгаалан хүүхдийн тэтгэмж олгодог.
Хүүхдийн тэтгэмжийг бүх хүүхдэд яг тэнцүү хуваан өгдөг тэнэг, шударга бус систем дэлхийд байдаггүй.
Хүүхдийн тэтгэмжийг хүүхдийн тоо, нас, гэр бүлийн орлого, амьжиргааны баталгаат доод түвшин зэрэг маш олон үзүүлэлтийг харгалзан уян хатан олгодог.
Хүүхдийн тэтгэмжийг ядуу зүдүү, олон хүүхэдтэй өрхөд олгодог нь дэлхийд түгээмэл зарчим.
Баян тарган айлын хүүхдэд тэтгэмж олгохгүй байх нь хүүхдийг ялгаварласан хэрэг огт биш харин ч нийгмийн харьцангуй тэгш байдлыг бий болгох гэсэн хамгийн зөв бөгөөд цорын ганц зарчим.
Иймээс хүүхдийн тэтгэмжийг бүх хүүхдэд яг тэнцүү хуваах олгох адгийн тэнэг системээс татгалзах ёстой.
Зөвхөн сонгуульд зориулж МАН, АН-ын бодож олсон адгийн тэнэг систем сүйрэлт үр дүнд хүргэсэн. Мөн шал тэнэг “ажил” хийж мухардалд оруулчихаад юу ч болоогүй мэт “дутагдлаа засах” гэдэг МАН, АН-ын тэнэг үйлдлийг тас цохиж сур…
“Амьтны алаг үрийг ялгахгүй” гэдэг “хөгийн зарчим” дэлхийд байдаггүй. Үүнээс хойш дэлхийд огт байхгүй тэнэг тэнэг “зарчим” зохиож, түүндээ үнэмшиж балайрахаа боль. Энэ тэнэг зарчмыг МАН, АН-ын тэнэг УИХ-ын гишүүд зохиосон гэдгийг бүү март.
Амьдрал ядуу зүдүү, мөнгө хүрэхгүй байна гэж “уйлан дуулдаг” атлаа Х.Баттулга, Г. Занданшатар, У.Хүрэлсүх нар, УИХ-ын 76 гишүүн, ЗГ-ын гишүүд, том том албан тушаалтнууд, том дунд пүүс компанийн захирал, дарга нарын хүүхдүүдэд яг тэнцүү мөнгө өгнө гэж дайрах нь ёс суртахуун ч биш, зарчим ч биш, шударга ёс ч биш, харин үлэмжийн их тэнэглэл мөн.
Хэдэн сар үйлээ үзэж судалгаа хийгээд дүгнэлтээ хэлж буй судлаачийн өөдөөс элдэв хангайн байхгүй “онол”, “зарчим” гаргаж хэрэлддэг тэнэг лаларын зангаа тат. Хэрэв судлаачтай маргамаар санагдаад байвал өөрийнхөө судалгааг үзүүлж сур.
Олон улсын жишиг зарчимд нийцсэн, өөрийн орны онцлогийг харгалзсан хүүхдийн тэтгэмжийн уян хатан, ухаалаг системд нэн даруй шилж…
Хэрэв төр нь ч, ард түмэн нь ч мэдэхгүй бол судлаачаас асууж бай…
Одоо дараах аксиомыг тогтоож ав: Хүүхдийн болон бусад аливаа тэтгэмжийг биетэй бодитой үүссэн нийгмийн ялгарлыг арилгах буюу түүний хортой үр дагаврыг хөнгөвчлөх, зөөллөх гэж өгдөг болохоос “тэгш хуваах” гэж өгдөггүй.
Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Эх сурвалж: ganaa.mn блог
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блог ganaa.mn- ээс уншина уу?
2020 оны 10 дугаар сарын 07
