Сурмаажавын Баяржаргал блиц анкет:
Нэр: Их тугчин Сурмаажавын БаяржаргалТөрсөн газар: Улаанбаатар хотод төрсөн. Увс аймгийн Өмнөговь сумын уугуул.
Эрхэлж буй ажил: "Хартарвагатай" ХК-ийн ТУЗ-ийн дарга
Сонгуульт ажил: МАН-ын бага хурлын гишүүн, НАМЗХ-ны Баруун бүс хариуцсан Нарийн бичгийн дарга, Увс аймгийн Иргэдийн хурлын Тэргүүлэгч.
Таны хүүхэд насны тухай намтраас яриагаа эхлэх үү?
Би багаасаа зураг зурах, тоо бодох их дуртай хүүхэд байлаа. Тиймдээ ч математикийн сургалтаараа улсдаа тэргүүлдэг Улсын тэргүүний 1-р сургуульд суралцан төгсч, олон сайхан багш нараараа хичээл заалгаж, үеийнхээ олон сайхан шилдэг хүүхдүүдтэй өрсөлдөж явсандаа азтай. Математикаар олон жил тууштай хичээллэсний үр дүнд улсын математикийн мөнгө, хүрэл медалийг хүртсэнээрээ одоо ч бахархдаг.
Бас маш дэггүй, хөдөлгөөнтэй хүүхэд байлаа. Тиймдээ ч математикаар хичээллэхийн хажуугаар сагсан бөмбөгийн спортоор хичээллэж эхэлсэн.
Таныг "Дэлхийн зөн" олон улсын байгууллага, Монголын Хүүхдийн Байгууллага гээд хүүхэд, оюутан, залуучуудын төлөө хүүхэд байхаасаа зүтгэж явсан гэдгээр олон хүн үнэлдэг. Тэр дундаа гудамжинд гарсан хүүхдүүдийг амьдралын зөв замд нь оруулахаар маш олон ажил хийж байсан гэдэг. Анх эдгээр байгууллагатай яаж холбогдсон бэ?
1991 онд Улаанбаатар хотын улсын тэргүүний лаборатори 1-р сургуулийн сурагчдын зөвлөлийн гишүүн, ангийн даргаас энэ олон нийтийнхээ ажлыг эхэлсэн гэж боддог.
1998-2001 онд НҮБ-ын “Нэг ертөнц” цуврал бага хурлын төлөөлөгч, сайн дурын ажилтан, зохион байгуулагчаар ажиллаж, 2001 онд “Хүүхдийн төлөө За гэж хэлье!” үндэсний хөдөлгөөний зохицуулагчаар ажиллаж байсан.
1999 оноос Дэлхийн зөн олон улсын байгууллагаас "Хүнд нөхцөлдэх хүүхэд" буюу гудманд гарсан хүүхдүүдэд чиглэсэн төслийг манай улсад хэрэгжүүлж эхлээд байсан юм. Тэр төсөл дээр хамтран ажиллах саналыг Дэлхийн зөн ОУБ-ын суурин төлөөлөгч,төслийн удирдлагууд маань надад 2001 онд тавьсан.
Өмнө нь хүүхдийн байгууллага, сурагчдын зөвлөл, оюутны байгууллагуудад ажиллаж байсан нийгмийн идэвхтний хувьд тэдгээр гудманд гарсан хүүхдүүдтэй тулж ажиллана гэдэг цоо шинэ талбар байсан. Тиймдээ ч тэр саналыг шууд хүлээж авч байлаа.
Анхандаа бэрхшээл их л тулгарч байсан байх. Тэдгээр хүүхдүүдээс засарч, зөв замдаа орсон хүүхдүүд хэр олон байдаг вэ?
Хэтэрхий бага насандаа гэр бүлээсээ тусгаарлагдаж, амьдралын эрхээр өнчин өрөөсөн болж гудманд гарсан хүүхдүүд ихэвчлэн л болох бүтэхгүй асуудалд орооцолдож, зан авир нь их эвдэрсэн байдаг.
Тэгэхээр энэ хүүхдүүдтэй чин сэтгэлээсээ найзалж, найз нөхөр нь байна гэдэг маш чухал байсан. Дараа нь хүүхдүүдэд ирээдүйнх нь талаар ярьж ойлгуулах шаардлагатай тулгарсан. Ингээд хамгийн түрүүнд боловсролтой болгох зорилго тавьж, тэдгээр 60 гаруй хүүхдүүдээс зургаа нь л гэхэд компьютерийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшин коллеж төгсч, одоогоор дөрөв нь Монголд мэдээллийн технологийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудад ажиллаж байна.
Өнөөдөр тэдний ихэнх нь гэр бүлтэй, өөрсдийн гэсэн амьдралтай болсон байна. Гэхдээ мэдээж амьдрал нь хангалттай тэгширчихээгүй байна.
Ер нь одоо ингээд бодоход нийгмийн эмзэг хэсэгт хамаардаг хүнд нөхцөлд амьдарч байгаа хүүхдүүдтэй хэдхэн нийгмийн ажилтан, багш нар ажиллаад хүч хүрэхгүй юм билээ. Ний нуугүй хэлэхэд хүүхэд болгонтой нэг хүн тулж ажиллаж байж нийгэмшинэ гэдгийг ойлгосон.
Тэр үед та хэдэн настай байсан юм бэ?
Дөнгөж хорьтой л байлаа. Оюутан байхад багаасаа математик хөөж басчхүү улсын чанартай олимпиадуудаас хоосонгүй байсан учир тэр үед АНУ, Герман, Канад улсуудад суралцаж, ажиллах санал ирдэг байсан. Гэвч тухайн үед надад гадаадын аль нэг улсад сурч, хөдөлмөрлөхөөс илүүтэй эх орондоо үлдэж, сайн дурын ажил, нийгмийн салбарт орж ажиллах нь илүү олон хүнд тус дэм болох юм шиг санагдсан учраас анхныхаа том сонголт буюу эх орондоо үлдэх чухал сонголтыг хорин настайдаа хийж байлаа. Бусдын төлөө зориулсан цаг хугацаа, сэтгэл зүрхнээсээ энэ хүмүүний амьдралын маш их баяр баясал, аз жаргалын амтыг мэдэрдэг болчихсон байлаа.
Дараагаар нь залуучуудын байгууллагад орж ажилласан. Тэгвэл, энэ залуучуудын байгууллага, хүүхдийн байгууллагад ажиллахад ялгаа нь юундаа байдаг вэ?
Миний хувьд багаасаа олон нийтийн байгууллагуудад ажиллаж, сонгуульт алба хүлээж ирсэн болохоор нэлээн улс төрийн идэвхи өндөртэй хүүхэд байсан. Тэр утгаараа ч улс төрийн үйл ажиллагаа явуулдаг улс төрийн намуудыг анхааралтай ажиглаж ирсэн.
Социал демократ буюу нийгмийн ардчиллыг үнэт зүйлээ болгосон улс төрийн ганцхан нам нь МАН байсан учраас, басхүү миний аав, өвөө хоёр хоёулаа энэ намын хүмүүжлээр хүмүүжсэн болохоор гурав дахь үеийн гишүүн болохоор эрс шийдэмгий алхам хийж 2001 онд МАН-д элссэн. Миний өвөө Дарам, эмээ Журай нар хоёулаа хоёр дайнд оролцсон, хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн байлаа.
Тэр жилээ одоогийн НАМЗХ-нд гишүүнээр давхар элсч залуучуудын байгууллага, тэр дундаа улс төрийн байгууллагын дэргэдэх залуучуудын холбоонд ажиллах алхмаа хийсэн.
Хүүхдийн байгууллагатай харьцуулахад залуучуудын байгууллагын онцлог нь шийдвэр гаргах түвшин дэх оролцоо нь хавьгүй илүү байдаг.
Сайхан амьдарна хэмээн хэдэн малаа зарчихаад хотруу нүүдэллэх нүүдэл нэг хэсэг их байсан. Их нүүдлийн тухай таны бодол?
Намайг 2001 онд нийслэлээс нутаг руугаа явж байхад залуучуудын хандлага багаас сум руу, сумаас аймаг руу, аймгаас нийлэл рүү, нийлэлээс гадаад руу гэсэн урсгалтай байсан. Тэр үеийг бодоход залуучууд маань бага, багаар нутагтаа очих сонирхолтой болсон байна. Очиж байгаа залуучуудыгаа ч халуун дотноор угтдаг болсон байна.
Ер нь нийслэл, томоохон суурин газруудад дэд бүтцийн хөгжил нь л илүү байгаагаас бусдаар амьдрах таатай орчин, ирээдүй орон нутагт л байна уу даа. Тиймдээ ч сүүлийн цөөн жилүүдэд хөдөө, орон нутгийг чиглэсэн их биш ч гэсэн бага нүүдэл эхэлчихсэн гэж боддог.
Энэ нь яваандаа их нүүдлийг сааруулж, урсгалыг нь бага нүүдэл рүү шилжүүлэх ирээдүйн их нүүдлийн эхлэл гэж харж байгаа.
Баруун аймгийнхан бол хэзээнээсээ эх оронч сэтгэлтэй ард түмэн. Тэгвэл баруун бүсийг хариуцаж ажиллахад ямар байдаг вэ?
Нийгмийн аль ч үед баруун бүсийн иргэдийн гаргаж байгаа улс төрийн шийдвэр харьцангуй сахилга баттай, ёс зүйтэй байдаг. Хатуухан хэлэхэд ардчиллыг, нийгмийн ардчиллын үнэт зүйлсийг жинхэнэ утгаар нь соёолуулж, хөгжүүлж байгаа, дээр нь эх оронч үзлээ алдаагүй ард түмэн бол Монгол улсын баруун бүсэд л байна.
Тэр дундаа Ховд аймгийг олон ястны өлгий гэж нэрлэж болно. Энэ олон ястныг эх оронч үзэл, ёс зүй, жудаг л эв нэгдэлтэй байлгаж байгаа. Эндээс улс төрчид, улс төрийн намууд нь суралцаасай гэж хүсч байна.
"Нийгмийн Ардчилал" Монголын Залуучуудын Холбоо бол 21 аймаг, нийслэлд салбартай, үндэсний хэмжээний залуучуудын байгууллага. Гэтэл сүүлийн үед хот хөдөө гэж гишүүдээ зааглаад байх шиг?
Намын 27 дугаар их хурал дээр УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж гишүүний хэлсэн үгийг л давтан хэлмээр байна. Монгол улсын бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнолын баталгаа гэдэг бол 1.5 сая км.кв газар нутаг, энэ газар нутаг дээр чинь амьдарч байгаа 3 сая хүн. Магадгүй тал нь нийслэлд амьдарч байна.
Гэтэл тог цахилгаан ч үгүй эзгүй хээр талд малаа маллаад явж байгаа тэр иргэд чинь албан бусаар хилээ манаад, эх орныхоо бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалж яваа улс. Тэднийг хот, хөдөөгөөр нь ялгаж салгах шаардлага байхгүй. Хуулинд нийцсэн, хуулиа дээдэлсэн төлөөллийн үндсэн зарчмаасаа ухарч болохгүй гэж хэлсэн байдаг.
Иргэдээ, хүүхдүүдээ, залуучуудаа багаас нь нийслэлийн, хотын, хөдөө орон нутгийн гээд зааглаад байвал бүрэн бүтэн улсын эв нэгдэлд ч харшилна. Бид л бие биенээ тулж түшихгүй юм бол хөдөө, орон нутагт амьдарч байгаа тэр залуучуудыг хэн шинэ зууны залуучууд болгох вэ? Нийслэл, хотод амьдарч байгаа тэр залуучуудад улс орны тусгаар тогтнолын үнэ цэнийг хэн ойлгуулах вэ? Бид л бие биенээ нөхөж, бие биенээ сургах нь маргашгүй үнэн.
Гэтэл удахгүй болох НАМЗХ-ын V их хуралд есэн дүүргээс 11 төлөөлөгч, 21 аймгаас есэн төлөөлөгч оролцуулахаар төсөл нь орж ирсэн гэсэн. Үүнийг хувийнхаа зүгээс юу гэж дүгнэж байна вэ?
Хэвлэлүүдээр НАМЗХ хоёр хагарлаа гээд л байсан. Миний хувьд үүнийг VII бага хурал дээр ирэх хүртлээ сайн ойлгоогүй. Хагарал, тэмцэл, үл ойлголцол байсан уу гэвэл байсан. VII бага хурал дээр үүнийг харсан уу гэвэл харсан. Гэхдээ үүнийг холбооны хагарал гэж хэлмээргүй байгаа юм.
Удирдлагад нь байгаа цөөхөн хэдэн хүмүүсийн л үл ойлголцол байна. Тэр ч утгаараа эв зүйгээ олох ёстой гэж орон нутгийн бага хурлын гишүүд шаардсан. Бас удирдах зөвлөлийг бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь огцруулж, зөвшилцлийн хүрээнд байгуулсан ажлын хэсгийн даргаар үндсэн дүрэм, зарчмаа барьж, төвийг сахиж чадах хүн гэж бид өөрсдөө Уул, уурхайн дэд сайд Г.Тэмүүлэнг ерөнхий нарийн бичгийн албан тушаалд сонгосон.
Ингээд ажлын хэсэг байгуулагдсан даруйдаа V их хурлын төлөөлөгч сонгох төслийг оруулж ирсэн. Харамсалтай нь төсөлд Нийслэлийн есэн дүүргээс 11 төлөөлөгч, 21 аймгаас ес гэж заасан байсан нь хуулийн үндсэн зарчмыг зөрчсөн ёс зүйгүй асуудал болсон юм.
Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 1-д заасанчлан аймаг нийслэл, сум дүүрэг, баг, хороо гэж статусыг нь тэгшитгэж явдаг. Гэтэл дүүргийн төлөөллийн квотыг аймгаас дээгүүр тавьж байгаа нь маш ёс зүйгүй алхам болсон.
Иймд орон нутгийн төлөөлөгч залуучууд санал гаргаж энэхүү төлөөллийн тэгш бус зарчмаа хуулинд нийцүүлж тэгшитгэх ёстойг шаардсаны үндсэн дээр санал хураалтаар тэгшитгэж батласан байгаа.
Ер нь төлөөллийн зарчимд хүн амын тоотой хувь тэнцүүлэхээс илүү уудам газар нутагтай, цөөн хүн амтай манай орны нөхцөлд засаг захиргааныхаа бүтцийг барьж явах нь хамгийн чухал гэж би боддог.
Ажлын хэсгийн ажил ямар үр дүнтэй байгаа вэ?
Ажлын хэсгийн гол үүрэг бол НАМЗХ-ны удирдах зөвлөлийн эрхийг хэрэгжүүлж хариуцлагатайгаар их хурлын бэлтгэл ажлыг хангах ёстой. Гэвч ажлын хэсэг байгуулагдсанаар одоогийн байдлаар долоон удаа хуралдсан ч ганц ч шийдвэр гаргаагүй байна.
Хэрвээ энэ үүргээ биелүүлж чадахгүй энэ хэвээр үргэлжилбэл дараа, дараагийн алхамууд хийгдэх байх.
Бодоод байх нь ээ, ид 18-35 насныханд илүү дутуу эд хөрөнгө, эрх мэдэлд шунах явдал харьцангуй бага ажиглагддаг. Эх орныхоо төлөө хоёрыг бодолгүй дүрэлзэж яваа гээд хэлсэн ч буруудахгүй байх. Энэ насны хязгаарыг өсгөх гээд байгаа нь таныхаар хэр зөв шийдвэр вэ?
Залуу хүн гэж хэнийг хэлэх вэ гэдгийг өнөөдөр бие бялдрын хөгжил, нийгэмд эзлэх байр суурь, нас гээд олон янзаар дэлхийн олон улс оронд янз бүрээр ангилсан байдаг. Эндээс хамгийн гол загвар бол мэдээж насны хязгаар.
Энэ байгууллагыг 1994 онд анх үүсгэн байгуулахаар одоогийн шадар сайд У.Хүрэлсүх, МАН-ын дарга М.Энхболд, Монроимпексийн Умбаа сайд асан тэргүүтэй залуучууд эх үүсвэрийг нь тавьж, 1997 онд “Монголын ардчилсан социалист залуучуудын холбоо” нэртэйгээр албан ёсоор байгуулагдаж байсан түүхтэй.
Тэр үеэс хойш хадгалагдан ирсэн үнэт зүйлсийн нэг бол яах аргагүй насны хязгаар байгаа юм. Мэдээж хөндөж болдоггүй, өөрчилж болдоггүй дүрэм гэж байхгүй.
Дүрмийн насны хязгаарыг 40 болголоо гэж бодъё. Гэвч нөгөө талаас 20 настайдаа энэ холбоонд нэгэн залуу элслээ гэж бодоход хорин жил энэ холбооны гишүүнээр ажиллах магадлалтай. Магадгүй 24 жил.
Гэтэл 24 жил гэдэг чинь хүний амьдралын бүхэл бүтэн хоёр үе гэсэн үг. Хүүхэдтэй нь чацуу залуучууд гараад ирчихсэн байхад л "Миний нас болоогүй байна, байж бай!" гэж хэлчихээд байр сууриа тавьж өгөхгүй байгаад байвал тэр дунд нь байгаа нэг үе яах юм? Хүүхэдтэй нь чацуу шахуу хоёр дахь үе нь яах юм? Эд нар хэзээ өөрсдийгөө нийгэмд таниулах юм. Тэр боломж нь олдохгүй. Үүнээсээ болоод үе хоорондын үл ойлголцол үүснэ.
Насны хязгаар бол улс төрийн хүчний урсгалыг байнга сэлбэх хамгийн том зарчим байдаг. Энэ зарчмаасаа бид ухарч, сэлбэх хугацаагаа холтгож болохгүй. Болж өгвөл заавал 35 насандаа холбооны сонгуульт ажилд сонгогдоод ч байх шаардлагагүй. Насаа хангачихсан бол жудагтайхан шиг ёс зүйтэй гараад явчих хэрэгтэй л гэж хэлмээр байна.
Нийгэмд өөрийгөө таниулъя гэвэл заавал улс төрийн залуучуудын байгууллагатай зууралдаад байх шаардлага байхгүй. Нийгмийн чиглэлээр төрийн бус байгууллага байгуулаад, сайн дурын ажил хийгээд өөрийгөө таниулах боломж зөндөө байна.
Тэгвэл орон нутгийн залуучууд ямар бодолтой байна вэ?
Хөдөө орон нутагт, салбар зөвлөлүүдэд эрх мэдэлд шунаад, хоорондоо үзэлцээд биесээ муулна гэсэн явдал бараг гардаггүй.
Тэдэнд энэ тэмцэлдээд байгаа залуучууд шиг төрийн өндөр албан тушаал байхгүй, хангалттай их мөнгө нь байхгүй. Тэнд өндөр шилэн барилга, өндөр хурдны интернет, гоё ганган машинууд байхгүй ч гэсэн залуучууд яагаад орон нутагтаа амьдраад байгаа юм, эх орноо л хамгаалж, манаж байна шүү дээ. Сэтгэл зүрхээрээ л энэ холбооныхоо ажлыг зохион байгуулж, оролцож явдаг.
Орон нутаг, нийслэл гээд залуучуудыг хуваах шаардлагагүй. Нийслэл гэдэг чинь тэр 21 аймгаас чинь л цугласан хүмүүс. Нийслэл ч бай, орон нутаг ч бай бүгд л эх орныхоо төлөө хөдөлмөрлөх ёстой залуучууд гэдгээ ойлгох хэрэгтэй.
Та энэ НАМЗХ-ны V их хурлаас ямар үр дүнг хамгийн их хүлээж байна вэ?
Улс орон, ард иргэд, төр засаг бүгд энэ их хурлын үр дүнг анхааралтай ажиглаж байна.
Үндэсний хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг, залуучуудын итгэл, сэтгэлийн илэрхийлэл болсон энэхүү байгууллагынхаа ирээдүйг зөв чиглүүлсэн, үнэт зүйлсээ хамгаалсан, гишүүдээ нийслэл, орон нутгаар нь заагладаггүй, шийдвэр гаргах түвшин дэх оролцоондоо нийслэл, хотуудыг хэт дээгүүр тавилгүй эв нэгдлийг хангасан, бие биесээ хүндлэн хайрласан, нэг нэгэнтэйгээ нөхөрлөсөн халуун дулаан уур амьсгалтай, зөв мэргэн шийдвэр гаргасан түүхэн хурал болоосой гэж хүсч байна.
Ярилцсанд баярлалаа.
Б.Хишигдэлгэр
