Хэдэн жилийн өмнө Ц.Нямдорж сайд УИХ-ын дарга байхдаа Ашигт малтмалын тухай хууль болон өөр хэд хэдэн хуулийг “хөнжилдөө” зассан хэргээр албан тушаал буурч байлаа. Ер нь сүүлийн жилүүдэд олигархиуд, гадаад, дотоодын компанийн эздийн захиалгаар хуулийн зарим заалтуудыг хүчээр түрж батлуулах нь учир тоймоо алдах шинжтэй.
Захиргааны ерөнхий хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн газрын шийдвэрийг шүүхэд авч хэлэлцэхгүй боллоо. Энэ бол ардчилсан зарчмаас ухарсан хэрэг юм. Гэвч Ц.Нямдорж сайд өнгөрсөн оноос уг хуулийг ингэж тарамдуулах гээд байдгаараа зүтгэж улайрсаар байгаад иргэний эрхэд халдаж буй нь энэ. Түүний ийм гажиг санааг УИХ-д суугаа МАН-ын бүлгийн гишүүдийн ихэнх нь дэмжив. Гэхдээ зарим нь тухайн өдөр чуулганы хуралдаандаа оролцоогүй юм. Ийнхүү Захиргааны хэргийн шүүх дээр иргэдийн зүгээс Засгийн газрын буруу ташаа шийдвэрийг эсэргүүцэн гомдол гаргах эрхгүй болов. Ц.Нямдорж тэргүүтэй хүмүүсийн балагаар үүссэн энэхүү гажуудлыг хуулийн хулгайч нарын санаатай үйлдэл гэхээс өөр юу гэх билээ. Нэг үгээр хэлбэл, хууль тогтоох байгууллагад өдгөө Ц.Нямдоржоор толгойлуулсан хуулийн хулгайч нарын бүлэглэл бий болсон гэвэл хэтрүүлэл болохгүй ажээ. Тэрбээр “Монголд шүүх байхгүй болсон” хэмээн улаан цагаан мэдэгдэж байна. Юу гэсэн үг юм бол. Өнөөдөр муу ч, сайн ч Монголын шүүх засаглал бүтцийн хувьд бүрэн бүтэн байж л байна. Гэтэл Хууль зүйн сайд нь ингэж эсрэгээр яриад байгаагийн цаана түүний хувийн ашиг сонирхол нуугдаж буй хэрэг болов уу.
Захиргааны ерөнхий хуульд оруулсан тэрхүү мугуйд өөрчлөлтөөр “УИХ-аас гаргасан улс төрийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Засгийн газраас гаргасан батлан хамгаалах, үндэсний аюулгүй байдал, гадаад бодлогыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой шийдвэр” болон “УИХ-аас төрийн өмчийн хувьчлал, ашигт малтмал, байгалйн нөөцийн удирдлага зэрэг асуудлаар төрийн бодлогын үндсийг тодорхойлсонтой холбоотойгоор тэдгээрийг хэрэгжүүлж буй шийдвэр, үйл ажиллагаа” зэргийг Захиргааны хэргийн шүүх хянахгүй болсон нь эдгээр асуудлуудаар монголчуудын эрх ашиг яаж сүйрч байсан ч шүүхэд огт падлийгүй явдал болж байна. Жишээлэхэд, стратегийн ордыг ашиглах, мега төслүүдийг хэрэгжүүлэх хүрээнд иргэний эрх зөрчигдвөл хэн ч анхаарч үзэхгүй хөсөр хаягдана гэсэн үг. Захиргааны хэргийн шүүхийг байгуулсан гол учир холбогдол уг нь захиргааны зөрчлөөс иргэдээ хамгаалах байлаа. Гэтэл одоо нөхцөл байдал эсэргээр эргэж буй нь юутай гунигтай. Иймээс хуулийн энэхүү гажуудлыг иргэд, мэргэжлийн хуульчид ихээхэн шүүмжилж, эсэргүүцэж байна.
“Жаст”-ын Ш.Батхүүгийн Стандарт банканд тавьсан өрийг Эрдэнэтийн нөөц сангаас төлсөн тухай мэдээлж байсан. Тэгвэл Ш.Батхүүгийн өмнөөс төлсөн мөнгийг төр засаг хэзээ түүнээс буцааж авах эсэх нь тодорхой бус байна. Тэр ч бүү хэл Ш.Батхүүгийн тэрхүү Эрдэнэтийг барьцаалан байж тавьсан өрийг гадаадын зуучлагч компаниуд хуваалцахын зэрэгцээ уг зээлийн мөнгөөр тухайн үеийн МАН-ын удирдлагууд туйлж, санхүүжилтээ босгосон байх магадлалтай гэсэн яриа сүүлийн үед олны сонорт хүрээд байгаа юм. Мөн Эрдэнэтийг 100 хувь төрийн мэдэлд авсан ч гэсэн одоо өнөөх 49-ынхны маргаан тасраагүй байна. Цаашид энэ маргаан хэрхэн өрнөж, яаж төгсөх нь тодорхойгүй хэвээр аж. Тэгвэл энэ бүхнийг Засгийн газраас иргэнд хор хохиролтойгоор шийдсэн тохиолдолд Захиргааны хэргийн шүүх огт авч хэлэлцэхгүй болсон нь тун харамсалтай. Харамсалтайгаар барахгүй хуульд өөрчлөлт оруулах замаар хүний эрхийг зөрчих ноцтой хэрэг болжээ.
Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан хэлэлцэх тухай хуулийн балаг ч бас эхнээсээ гарч эхлээд байна. Төмөр замын овоолсон шорооны хэрэг гэгчээр 800 орчим тэрбумын хохирол учирсан гэж шуугиж байсан боловч эцэст нь Солонгосын иргэн 40 сая төгрөгийн торгууль хүлээгээд салсныг зарим нь санаж байгаа байх. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад энэ хэргээс сайд асан А.Гансүх болон түүний хамсаатнууд гэгдэх дөрөв таван хүн сугарч үлдсэн байлаа. Тэгвэл саяхан МХЕГ-ын 25 хүний авлига, албан тушаалын хэргийг анхан шатны шүүх хэлэлцэж шийдэхдээ хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан хэмээн УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Ш.Раднаасэдийн найзуудын хэргийг хааж, заримд нь 40 сая төгрөгийн торгууль оногдуулсан нь бөөн шуугиан дэгдээж, УИХ-ын байнгын хороон дээр болж өнгөрсөн уг хуулийн хэлэлцүүлгийн тэмдэглэлийг сөхөж харахад хүргэв. Ингээд яалт ч үгүй Ш.Раднаасэд нь эрүүгийн хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа хуучин 10 жил байсныг 5 жил хүртэл болгож өөрчлөн батлуулсан нь ил болов. Түүний найз гэгддэг МХЕГ-ын Экспорт, Импорт, Хилийн хорио цээрийн хяналтын газрын дарга асан Э.Аззаяа, хэлтсийн дарга Н.Баярсайхан нарын гэр болон албан өрөөнөөс нь тухайн үед 230 гаруй сая төгрөг, 152.177 ам.доллар, 70.000 юанийг мөрдөгчид бэлнээр хураасан нь тэдний авлигад авсан мөнгө байлаа. Иймэрхүү байдлаар тэдгээр ажилтнууд нийтдээ нэг тэрбум орчим төгрөгийн авлига, хээл хахууль авсан гэх боловч одоо ингээд сул чөлөөтэй ахлаж байна. Харин Ш.Раднаасэд хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг тэгж өөрчилснөө “Хүний эрхийг дээдлэн хөнгөлж өгсөн” хэмээн тайлбарласан боловч хуулийн төслийн хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ-ын гишүүдээс хэн нь ч ийм утгатай үг хэлээгүй байв. Өөрөөр хэлбэл, Ш.Раднаасэд нь багын найзуудаа хэргээс чөлөөлөхийн тулд хөөн хэлэлцэх хугацаан дээр тэгж ажиллаад шаварт унахаараа харин арга буюу тийм хөгийн юм ярьж булзааруулахыг оролдож байна.
Ер нь Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-ын чуулганаар оруулж хэлэлцүүлэх ажлын хэсгийг УИХ-ын залуу гишүүдийн нэг Х.Нямбаатараар ахлуулсан нь өнөөх Ц.Нямдорж мэтийн хулхгаруудын хийсэн хор найруулга гэдгийг О.Баасанхүү гишүүн саяхан шууд хэлээд өглөө. Х.Нямбаатар нь гэнэн томоогүй аашилж явсаар эдгээр хуулиудад авлигачид болон хар тамхичдын ялын бодлогыг хэтэрхий хөнгөлсөн нь ч бас одоо хамгийн их гай тарьж байна. Ухаандаа Х.Нямбаатар гишүүн хуулийн хулгайч нарын гар хөл болсон гэхэд хэтрүүлэл болохооргүй байгаа юм. Иймд хуулийн хулгайчууд малын хулгайчаас илүү аюултай тул хаана хаанаа сэрэмжтэй байх нь өлзийтэй ажээ.
О.Баяр
