Тавантолгойн гэрээг эцэслэн шийдвэрлэх асуудлыг Хятадын Төрийн зөвлөлийн мэдлээс арайхийн “хуваалцаж” Монгол Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэхээр болсон. Харин одоо хэлэлцэж буй гэрээний хэл болон маргаан шийдвэрлэх асуудлын тухайд мөн л монгол хэл, Монголын төрөөс “холдуулах” агуулга, зорилго бүхий үг, үсэг “оршин тогтносоор” байна. Тухайлбал Тавантолгойн ордын Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “асуудал гарвал”, тодруулбал маргаан үүсвэл Лондоны Арбитрын шүүхэд хандана гэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, “Үндэсний компани”, “Дотоодын хөрөнгө оруулагч” гэдгээ нотлохоор зүтгэсээр буй “Энержи Ресурс” компани Засгийн газартай Лондонд англи хэлээр маргана.
“Төслийн компани” гэсэн хаягтай болсон “Энержи ресурс” компанийн хөрөнгө оруулагчид нь дотоодын компани гэдгээ нотлох гэж ихээхэн хичээл зүтгэл гаргасан. Энэ асуудал одоо ч эргэлзээтэй, асуултын тэмдэг ардаа чирсэн хэвээрээ байгаа. Хатуухан хэлэхэд энэ дүр эсгэлтийн цаана Тавантолгойгоо өрөнд өгөх “Энержи Ресурс”-ын бодлогыг албан ёсны болгон дэмжээд өгнө, ард түмэн эндээс хожил багатай. Харин Засгийн газар, хөрөнгө оруулагчидтай гэрээгээ цуцлахад хүрвэл өнөөх “УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүй, Хятадын Төрийн зөвлөл шийднэ” гэдэг шигээ Монголын шүүхээр шийдүүлэхгүй, заавал Лондоны Арбитрын шүүх дээр англи хэлээр маргаж, маргааныг таслуулна гээд байгаа нь гайхал төрүүлж байна. Тэр тусмаа “Үндэсний” компани мөн л юм бол Засгийн газраа заавал Лондонд аваачиж англи хэлээр маргана аа гээд байгаа нь тэд хэн бэ гэдэг эргэлзээг төрүүлсээр…
Хэл гэснээс Хөрөнгө оруулалтын гэрээний “Гэрээний хэл” гэсэн хэсэг буюу Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 27 дугаар заалт буюу 55 дахь хуудаст “Гэрээг монгол, англи хэл дээр тус бүр арван хувь үйлдэх бөгөөд хувь тус бүр хууль зүйн хувьд адил хүчинтэй байна. Гэрээний хоёр хэл дээрх хувилбарын хооронд зөрүүтэй нөхцөл байдал үүсвэл англи хэл дээрх хувийг хүчинтэйд тооцно. Шинжээч маргаан шийдвэрлэх бүх ажиллагаа англи хэл дээр явагдана, Арбитрын үйл ажиллагаа англи хэл дээр явагдана” гэхчлэн монгол хэл бараг хэрэггүй юм шиг байна лээ. Уг нь Үндсэн хуульд “Монгол хэл бол төрийн албан ёсны хэл мөн” гэсэн нь бий. Тиймээс ч Төрийн албан ёсны хэлний тухай хуулийн 5.10-т “Монгол Улсаас гадаад оронтой байгуулах гэрээ хэлэлцээрийг төрийн албан ёсны хэлээр үйлдсэн байна” гэж заасан. Харин дээрх хуулийн 5.8-д заасан “Монгол Улсын эрх бүхий байгууллага гадаад улс, олон улсын байгууллагад тухайн улсынх нь хэлээр албан бичиг явуулахад орчуулгыг төрийн албан ёсны хэлээр үйлдэж албан хэрэгт үлдээнэ” гэсэн заалтыг сануулахад гэмгүй. Учир нь өнгөрсөн хугацаанд олон нийтэд дэлгэгдсэн Тавантолгойгоор овоглосон дөрвөн ч гэрээний хувилбарт энэ талаар олон алдаа харагдаж элэг доог болсон.
Цаашилбал, хөрөнгө оруулагчид яагаад Лондоны арбитрын шүүхийг сонгох болов? Ирэх жил УИХ-ын, түүний дараа жил, Ерөнхийлөгчийн сонгууль болох тул улстөржсөн шийдвэр гарах, авлигын асуудал үүсэх хардлага төрүүлэхээс болгоомжлов уу. Эсвэл “УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүй байх” байр сууринаасаа үтэр түргэн ухарсан Ерөнхийлөгч, түүний шууд удирдлага дор шахам байх Монголын шүүхээс ангид байдлаар асуудлаа шийдүүлэхийг хүсэв үү.
Гэрээ байгуулсан талууд Лондоны Арбитрын шүүх дээр шийдэлд хүрч чадахгүй бол Монгол, Хятад улс хоорондын хоёр талт хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр асуудлыг шийднэ. Гэтэл яагаад “Хан ресурс”-ын тал манай Засгийн газартай өөрт ашиггүй хэлэлцээр хийчихээд ердөө маргааш нь тус компанийн захирал Монголд амиа алдав гэдэг бас сонирхолтой. Ямартай ч бүх зүйл илэн далангүй, хардлага сэрдлэг дагуулахааргүй, асуултын тэмдэггүй болсны дараа гэрээг үзэглэх нь зөв биз ээ. “Энержи Ресурс” болон М. Энхсайхан нар яасан их улайрч, зүтгэж байна вэ. Энэ гэрээг байгуулсан хүмүүс, ажлын хэсгийн гишүүд, тэдний үр хүүхэд нь яг хэдэн үеэрээ Монголд амьдрах бол? Эсвэл зугтаад гараад явах уу?
Энэ бүхний эцсийн хариултыг олоогүй цагт гэрээг үзэглэх эрхийг өгөхгүй байх, үзэглэлээ гэхэд өнөөх дөрвөн хувилбарын аль нь хэрхэн өөрчлөгдөж батлагдахыг маш хариуцлагатайгаар хянах нь бидний зүгээс хойч үедээ үлдээх нэгэн чухал өв болж таарах нь. Хожим харамсахгүйн тулд өнөөдөр хатуу хөтүүг үзэж, сонсоод ч атугай энэ гэрээнд хариуцлагатай хандах учиртай. Харин олон улсын шүүхийн өмнө буруутаж дэлхийн хэвлэл мэдээлэлд бичигдэхэд хүрвэл тэр цагт “долоо хэмжиж нэг огтлоогүйдээ” харамсаж мэдэх юм.
