Тавиад оны турш гэрийн ажлаа амжуулж, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлж, байгаа байхгүй нь мэдэгддэггүй байсан, даруухан Филатова эр нөхөр, үр хүүхэддээ тавих анхаарал халамж өндөр, гэр орноо тохилог цэвэрхэн байлгахад их анхаарал тавьдаг, ахуйн соёл өндөртэй хүн байжээ.

Үйлчлэгч, тогооч, туслахууд хангалттай байсан ч бүх л гэр орны ажлыг Филатова гуай л удирдаж зохицуулж байлаа. Жараад оны дунд хавиас хүүхдүүд ч том болж илүү завтай болсон.

Ю.Цэдэнбалын ойр тойрны зарим хүн эр нөхрийн нь эсрэг зогсох болсон, хийж бүтээснээрээ Ю.Цэдэнбал “Дархан цолоо дуудуулж” нэр хүнд нь мэдээж өссөн. Ю.Цэдэнбалын эхнэрт нь ч болов долигонон хандах зарим дарга нарын хандлага хүчтэй болсон зэрэг нь Филатова гуайн харилцааны соёлд зарим зохисгүй нөлөө үзүүлсэн юм.

Чадах бүхнээрээ нөхөртөө туслах, Монгол оронд хэрэгтэй зүйл хийх гэсэн ирмүүн санаа нь элдэв бэрхшээлтэй тулгарч, ажилсаг дүр эсгэдэг, залхуу хойрго, хоёр нүүртэй, үнэнч шудрага бус зарим дарга нартай зөрөлдөх, “дуугаа чангатгах” байдлыг төрүүлжээ. Чанга дуутай, загнаж ширүүлхдэг, хэнийг ч болов “дайрч чаддаг” харилцааны таагүй шинжүүд энэ үед тодрох болсныг өөрөө ч зөвшөөрөн бичиж дурссан байдаг юм. Энэ үед уургүй, томоотой, биеэ маш сайн барьж чаддаг эр нөхрийн нь зан төлөв шинэ цагийн эргүүлгэнд огтхон ч өөрчлөгдөөгүй бөгөөд энэ л ер бусын тайван байдал Филатова гуайд тун хэрэгтэй байдаг байжээ.

Ю.Цэдэнбалын энэ төрөлх шинж бүр удам дамжсан шинжтэй байв. Аав Юмжаа, ээж Заяа нар нутаг усандаа нэртэй сайхан зантай, тусархуу эелдэг хүмүүс байлаа. Юмжаа гуай таарсан хүн болгонтай “Тун мэнд үү, Тун мэндээ” гэж мэндчилдэг соёлтой эелдэг хүн байснаас нутгийн малчид тэдний өвөлжөөг “Тун мэндийн өвөлжөө” гэж нэрлэдэг нь одоо ч хэвээрээ. Нэрт яруу найрагч Ш.Сүрэнжав, алдарт хөгжмийн захиолч Лувсаншарав гуай нарын бүтээсэн “Тун мэндийн өвөлжөө” гэдэг сайхан дуу ч гарчээ. Ээжийн нь ах Я.Цэвэлжин шашин номын түвшин зантай, дүү Дэвээ үг дуу цөөнтэй ажилсаг хүн байв. Ю.Цэдэнбалын ах Тавхи, дүү Цэнд, Аюуш нар уур уцаар байхгүй, дөлгөөн томоотой, ер нь амар амгалангийн тод биелэл болсон хүмүүс байсныг олон хүн сайн мэддэг билээ.

Анастасия Ивановна гуай Ю.Цэдэнбалыг ер нь европ маягийн өндөр соёлтой хүн байсан тухай ямагт дурсчээ. Жирийн ардын дундаас төрсөн, дайн тулаан, сэргээн хөгжүүлэх хүнд үеийг туулсан, түүнчлэн эх, эцэг, ахан дүүсээ дуурайсан зэргээс төрөлхийн зөөлөн, хүлээцтэй, уур уцааргүй хүн байсан бөгөөд амьдралын сүүлч хүртлээ тийм л нэг зангаараа байжээ.

Ю.Цэдэнбалын нарийн бичгийн дарга байсан Т.Жунай: “Даргатай уулзахад соёлтой зөөлөн, аятайхан хүн байв. Хүнийг хүндэтгэдэг, үнэхээр сайхан хүн байсан.” Комиссар байсан Д.Наваан: “Хүн загнадаггүй хүн байлаа. Олон янзын хүнтэй ярьж байхыг нь мэднэ. Уурлаж, загнаж, чичилж байхыг нь би үзээгүй. Тэр нь л учирлаж ойлгуулж л ярьдаг хүн байсан.”

Ю.Цэдэнбалын жолоочоор 30 жил ажилласан Т.Лувсанринчин: “Гучин жилийн дотор юм гарвал гарах байлгүй. Тэгэхэд надад нэг ч уурлаж үзээгүй дээ хөөрхий.”

Ю.Цэдэнбалын комиссар байсан Г.Отгон: “Юманд их уужуу тайван ханддаг, нэг их уурлаж бухимддаггүй хүн байв. Доод тушаалын албан хаагч байсан ч бүгдтэй нь эелдэг соёлтой харьцдаг ухаантай хүн байлаа.”

20 жил Ю.Цэдэнбалын комиссараар ажилласан Н.Гэндэндаржаа: “Их дөлгөөн хүн. Нэг удаа хүүхдээ зандрахыг нь үзээгүй дээ.”

Ю.Цэдэнбалын хамгаалалтын дарга байсан Л.Нанзад: “Би Цэдэнбал гуайг хүнийг загнаж, ширүүн дуугарч байхыг нэг ч удаа харж байсангүй. Энэ нь тэр хүний хичнээн хүмүүнлэг, гайхамшигтай хүн байсныг харуулж байгаа юм”; “Соёлтой харьцаатай, хүнд анхаарал халамж тавьдаг хүн байсан.

Ю.Цэдэнбалын хүүхдийн асрагч В.Карпикова: “Хэдэн жил хүүхэд харсан. Хэзээ ч, ганц ч удаа хэнд ч чанга дуугарч байгаагүй. Москвад байсан сүүлийн 7 жил нь би хоол хүнсийг нь зөөдөг байв. Тэр хоёр амьдралын сүүлч хүртлээ нэг нэгэндээ үнэхээрийн хайртай байсан даа”

Ю.Цэдэнбалын туслах асан Л.Батцэнгэл: “Гүн ус дөлгөөн, гүн ухаантан тайван гэдэг шиг Цэдэнбал дарга усгал зөөлөн ааштай, уужуу тайван сэтгэлтэй, хэрцгий догшин авиргүй, ихэмсэг дээрэнгүй зангүй, тэр чанраараа олонд хүндлэгдсэн хүн байсан. Өөрийнхөө ааш араншинг барьж чадна, өрөөл бусдынхыг тэвчиж чадна.

Цэргийн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн ажилтан Г.Дугарсүрэн: “Дөлгөөхөн, найрсаг, цэмцгэр хүн байсан”

Ундраа төвийн захирал, доктор, профессор Н.Занданшарав: “Гаднаас нь харахад ихээхэн гүн ухаан нэвчиж байгаа юм шиг боловсон хүчин байсан. Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө маш их дардаг. Хэзээ ч өндөр дуу хүн рүү гаргахгүй. Их хүнлэг, түүхийн зүйлд маш хянамгай ханддаг, бас их алиа хүн байв”.

НТХ-ны ажилтан байсан СЛувсанноров: “Өөрөө уургүй, маш их соёлтой, ажилсаг, ажлаа дуусахаас нааш унтдаггүй”

Ю.Цэдэнбалын комиссар байсан Д.Чүлтэмжамц: “Цэдэнбал дөлгөөн, уур уцааргүй, хөдөлмөрч, зүтгэлтэй хүн байсан.”

Зохиолч, сэтгүүлч, Цэдэнбал судлаач Д.Дожоодорж: “1969 онд Халхын голын ялалтын 30 жилийн ойгоор нэг кино хийх болж Бал даргын зургийг авах юм болов. Тэгсэн дуу бичдэг аппарат эвдэрчхээд... бүх л өдөржингөө ноолсон. Тэгэхэд би даргыг уур уцаар байхгүй, бухимддаггүй, сайхан зантай, тайван хүн юмаа гэж ойлгосон”

Гавьяат жүжигчин Д.Даринчулуун: “Миний бодлоор маш амгалан тайван, жинхэнэ монгол эр хүн гэдэг л тийм байдаг байхдаа... Харилцааны асар их соёл нь миний хувьд намайг үнэхээр байлдан дагуулсан.”

Архангайн төр, захиргааны ажилтан байсан Т.Халтар: “Биеэ авч явж байгаа байдал, хүнтэй харьцаж байгаагаас нь харахад ямар их боловсролтой бөгөөд соёлтой хүн нь шууд л харагдсан. Аргагүй л төрийн тэргүүнд ийм хүн байхаас яахав гэсэн бахархах сэтгэл төрж байсан,,.

"А.И.Цэдэнбал-Филатова Монголын хүүхэд, залуучуудын төлөө" номын хэсгээс...

Ц.ЖАМБАЛСҮРЭН

/МУИС-ийн профессор, түүхийн шинжлэх ухааны доктор (Ph, Sc)