“Гамшигт тэсвэртэй дэд бүтэц” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр ОБЕГ-ын дэргэдэх Гамшиг судлалын үндэсний хүрээлэнгийн судлаач, доктор, хурандаа П.Чимэдцэрэнтэй ярилцлаа.

-“Гамшигт тэсвэртэй дэд бүтэц” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал амжилттай өрнөж байна. Таны илтгэл дунд хууль, эрх зүйн орчны талаар дурьдлаа. Манай улсад хууль, эрх зүйн орчин хэр хангагдсан байдаг юм?

-Гамшигт тэсвэртэй дэд бүтэц гэдэг асуудал нь дэлхий нийтэд яригдаж байгаа зүйл. Тэгэхээр одоо байгаа дэд бүтэц болон шинээр бий болох дэд бүтцийг хэрхэн яаж тэсвэртэй, ямар нэгэн гамшиг аюул болсон тохиолдолд яаж тэсвэртэй байлгах вэ гэдэг тал дээр олон улсад анхаарал хандуулж байна. Яагаад гэхээр уур амьсгалын өөрчлөлт эрчимтэй явагдаж, маш их хүчтэй салхи шуурга, үер ус буух, цас ихээр дарах зэрэг гамшигт үзэгдэл бий болсон. Бид Монгол Улсын эрх зүйн орчны дэд бүтцэд хамаарах 12 хуулийг судалж, дүн шинжилгээ хийж үзсэн. Ингэхэд Хот байгуулалтын тухай, Сууц өмчлөгчдийн тухай, Барилгын тухай гэх мэт гол хуулиудад тэсвэртэй байдал, аюулгүй байдал талаасаа зүйл заалт тусгагдаагүй. Мөн Автозамын тухай, Эрчим хүчний тухай хуулиудад “Хэрвээ гамшиг осол болсон тохиолдолд яаж эрчим хүчийг хязгаарлах вэ” зэрэг зүйл заалт орсон ч хэрхэн яаж урьдчилан сэргийлэх вэ гэдэг зүйл заалт нь байхгүй. Тиймээс хууль, эрх зүйн орчныг шинэчлэх, өөрчлөх зайлшгүй шаардлага бий. Бид хуулиудыг судалж үзэхэд ерөнхий хандлага 0.4 оноо буюу 40 хувьтай гарсан.

-Манай хот төлөвлөлт анхнаасаа буруу, өнөөдөр стандарт мөрдөлгүй барилга байгууламж, зам гүүр барьж байна гэх шүүмжлэл тасардаггүй. Сүүлийн жилүүдэд баригдаж байгаа барилга байгууламжид газар хөдлөлт ч юм уу гамшгаас хамгаалсан стандарт мөрдөж чадсан уу?

-Хот суурин газрын стандарт гэж байх ёстой. Манайд бол нэгдсэн том стандарт байхгүй. Жишээ нь сургуулийн барилга, эмнэлгийн барилга, шатахуун түгээх станц гээд тус тусдаа стандартай, нэгдсэн системд ороогүй нь үүнийг хязгаарлаж, стандарт хэрэгжихгүй гол шалтгаан болж байна. “Зааны онол” гэж байдаг даа. Заан өөрөө том амьтан, чих орчимд нь байгаа хүн бол чихийг нь харж байдаг. Хошууных нь тэнд байгаа хүн хошууг нь л хардаг. Яг энэ “Зааны онол” шиг дэд дэд системээр нь хардаг. Тиймээс бид бүхэл цулаар нь харж байж хот гэдэг айлыг зөв зүйтэй төлөвлөж авч явах шаардлага байгаа учраас хотын стандарт гэдэг зүйлийг маш нарийвчилж батлах шаардлага байгаа. Үнэндээ манайд стандартын хэрэгжилт маш тааруу. Бид өнгөрсөн жил судалгаа хийж үзэхэд хотын ихэнх байршилд том оврын, тусгай зориулалтын автомашин нэвтэрч болохгүй 396 байршил илрүүлсэн. Үүнийг “бүтэхгүй байна” гээд сууж болохгүй. Маш олон талаас нь авч үзээд 396 байршлыг яаж нээх юм гэдгээ төлөвлөх ёстой. Бүгдийг нь нээлттэй байлгана гэвэл хэцүү байх. Тиймээс боломжтойг нь эрэмбэлээд нээх, зам гарцыг чөлөөлөх нөхцлийг бүрдүүлэх шаардлагатай. Үнэхээр нээж болохгүй бол тусгай зориулалтын автомашинаа жижиг болгох гэх мэт арга хэмжээ авна. Нэвтэрч болохгүй байршилд гал гарахад тухайн галын нөхцөл байдалд тохирсон, гарцаар нэвтрэх боломжтой жижиг оврын галын машин орох нөхцөл байдлыг судалж, төсөв хөрөнгөдөө суулгаж өгөх зэргээр арга хэмжээ авах шаардлага нэгэнт үүссэн. Эсвэл дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх гэх мэт олон арга зам хайх ёстой.

-Аливаа зүйлийг хийхэд хууль, эрх зүйн орчин чухал. Танай салбар, танай судлаачдын зүгээс энэ тал дээр хууль санаачилсан уу, эрх зүйн тал дээр ямар нэг асуудал хөндөж байна уу?

-Манай Онцгой байдлын байгууллага бол гамшгаас хамгаалах, гамшгийн эрсдийг бууруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж, энэ тал дээр нэлээд ажил хийж байна. Галын аюулгүй байдлын тухай, Гамшгаас хамгаалах тухай, Улсын нөөцийн тухай хуулиуд бол манай үндсэн гурван тулгуур хууль. Тэгэхээр Гамшгаас хамгаалах тухай болон Улсын нөөцийн тухай хуульд өөрчлөлт хийхээр Ажлын хэсэг байгуулагдан, нээлттэй хэлэлцүүлэг хийж байна. Галын аюулгүй байдлын тухай хууль 2016 онд шинэчлэгдэн батлагдсан. Бид энэ мэтээр тухайн цаг үед нь хуулиа шинэчлээд явж байгаа. Харин яг хууль санаачлах эрх бүхий субъект нь нөхцөл байдлыг бүхэл системээр нь харах ёстой. Ганцхан Онцгой байдлын байгууллага биш, өргөн хүрээний асуудал болохоор дэд бүтцийг зөвхөн барилга байгууламж, зам гүүрээр төсөөлөөд байдаг. Гэтэл энд нийгмийн үйлчилгээг тасралтгүй хүргэж байх эрүүл мэнд, боловсролын асуудал хүртэл орно.

-Та бүхний илтгэлд Хоргодох байрны тухай дурдагдсан. Ингэхэд элдэв гамшиг, байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл тулгарахад манай улсад хоргодох байр гэж байна уу, байгаа бол хүрэлцээ ямар байна вэ?

-Манай хүрээлэнгээс Хоргодох байрны судалгааг олон улсад ямар шаардлага тавигддаг вэ, манай улсад ямар байна вэ гэх хоёр шатны судалгаа хийсэн. Олон улсын судалгаа хийхэд 85 шалгуур үзүүлэлт байдаг юм байна гэдгийг гаргаж ирсэн. Сургууль, цэцэрлэгийн барилга төлөвлөж байгаа боловч стандартын шаардлага хангасан нь маш цөөн, 30 хувь л бий. Үүнийг хүчитгэх ажлыг зохион байгуулж, хотын мастер төлөвлөгөөнд оруулсан. Гэхдээ учир дутагдалтай байна. Өнөөгийн байдал ямар байна вэ гэхээр боловсролын байгууллага нь гамшгаас хамгаалах улсын албанд ордоггүй учраас ямар нэг үүрэг хариуцлага байхгүй, хүлээдэггүй. Тэгэхээр нь 2025 оны нэгдүгээр сард батлагдсан шинэ журамд зөвлөмж оруулж, боловсролын асуудал хариуцсан байгууллага нь гамшгаас хамгаалах улсын албаны нэг алба нь байна гээд баталчихсан. Энэ бол маш том дэвшил. Ингэснээр сургалт явуулахаас эхлээд Хоргодох байр гэх мэт олон асуудлыг хамт шийдээд явах боломжтой.

Tumen.mn