Монгол Улсад орчин цагийн банкны салбар үүсэж, бэхэжсэний 100 жилийн ой ирэх сарын 2-ны өдөр тохиож буй. Энэ ойг угтан хэд хэдэн өргөн хүрээтэй ажил зохион байгуулна хэмээн Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн хэлж ярьж яваа. 100 жил гэдэг их түүхийг илэрхийлэх том тоо гэдэгтэй хэн ч маргахгүй л дээ. Хэдий тийм ч Монгол Улсын Төв банкны хувьд элдэв олон арга хэмжээг, зардал мөнгө гарган хийхээс илүүтэй уг углуургаар нь анхаарах асуудлууд бийг эрхэм ерөнхийлөгчид нь сануулахад илүүц болохгүй биз ээ.
Тухайлбал, Монголбанк үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах ҮНДСЭН ЗОРИЛТ-оо бүрэн дүүрэн биелүүлж чадаж байгаа юу гэвэл ҮГҮЙ.
Үнэн хэрэгтээ төгрөгийн тогтвортой байдал гэдэг нь инфляц уу, ам.доллартай харьцах ханш уу, эсвэл энэ хоёрын аль аль нь тогтвортой байхыг хэлж байгаа юу гэдэг дээр тодорхой бус байр суурийг илэрхийлж ирсэн олон жилийн алдаа дутагдал Монголбанканд бий. Түүнчлэн өнгөрсөн олон жилүүдэд монгол төгрөг ноён ногооны өмнө хүчин мөхөсдсөөр, ард иргэд инфляцын эрчим нэмэгдэх давтамж бүрт аргаа барсаар өдийг хүрчээ.
Энэ он гарсаар инфляцын эрчим буурсан, төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш харьцангуй тогтвортой байгааг илэрхийлэх статистикууд бий ч шууд нөлөөлөл нь нүүрсний экспортын өсөлт болон импортын барааны тээг саад багассантай илүү холбоотой. Бүр тодруулаад хэлчихэд, Төв банкны мөнгөний хатуу бодлогоос илүүтэй гадаад зах зээлийн ая таатай нөхцөл байдлын үр шимээр төгрөгийн тогтвортой байдал хангагдаад байгаа л дүр зураг ноёлж буй. Тэгэхээр эндээс мөнгөний хатуу бодлого хэнд илүү өгөөж дагуулаад байгаа юм бэ? Үнэхээр үнийн өсөлтийг онилж чадаж байгаа юу? гэдэг асуулт хариулт нэхэж таарна.
Сануулахад, Төв банкны бодлогын хүү 2022 оны зургаадугаар сараас эхлэн хоёр оронтой тоогоор хэмжигдэж эхэлснээс хойш энэ оны гуравдугаар сар хүртэл 13% буюу өндөр түвшинд байсан. Өнөөдөр ч өндөр түвшинд хэвээр байгаа. Энэ оны гуравдугаар сард Мөнгөний бодлогын хороо бодлогын хүүг 1%-иар бууруулж, 12% болгосон билээ. Бодлогын хүү гэдэг нь Төв банкнаас арилжааны банкуудад санал болгож буй эрсдэлгүй санхүүжилтийн хэрэгслийн хүүг илэрхийлдэг. Бодлогын хүү нэмэгдсэнээр, буурснаар банкууд эрсдэл багатайгаар харьцангуй өндөр/бага өгөөж олох боломжтой болж, банкууд шийдвэр гаргалтаа өөрчилж эхэлдэг. Тэгэхээр хоёр жил шахмын хугацаанд Монголбанк инфляцыг хазаарлах нэрээр мөнгөний хатуу бодлого барьсны нөгөө талд өндөр хүүний өгөөжийг хүртэгсэд нь АРИЛЖААНЫ БАНКУУД л болж таарч байна.
Ер нь бол эдийн засагчдын олонх нь бодлогын хүүний хөдөлгөөн инфляцад нөлөөлж чадахгүй, эдийн засаг дахь мөнгөний урсгалыг боомилж, илүү ноцтой эрсдэл дагуулна гэсэн байр суурийг илэрхийлсээр байдаг. Эдийн засагч Ө.Ганзориг хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа "Манай эдийн засагчдын гаргадаг гол алдаа болохоор АНУ шиг 300 сая хүнтэй ч юм уу, эсвэл Япон шиг 130 сая хүнтэй улс орнуудад зориулж гаргасан онолуудад тулгуурлаж, яриад байдаг. Онол гэдэг бол амьдралд 100 хувь нотлогдоогүй зүйлийг хэлдэг. Орчин үеийн макро эдийн засгийн онолууд гээд байгаа юм чинь амьдралд 100 хувь нотлогдоогүй, ерөнхий хана нь бол байдаг. Тэр ханыг нь тогтоохдоо АНУ шиг, Япон шиг өндөр хөгжилтэй, олон зуун сая хүнтэй улс орнуудын эдийн засгийг ажиглаж, жишиж тогтоосон байдаг. Манайх шиг дөнгөж сая чөлөөт зах зээлд орсон, гуравхан сая хүнтэй улсад бол энэ хэрэгжихгүй. Арай өөрөөр хэрэгжинэ. Бид үүнийг эхлээд ойлгох ёстой. Монголынхоо эдийн засагт зориулсан өвөрмөц хэлбэрийн онолуудыг орчин үеийн нийтлэг онолуудаас салгаж гаргах хэрэгтэй. Инфляц өсөнгүүт бодлогын хүүгээ өсгөнө гэдэг бол номон дээр байдаг л аргууд. АНУ-д бол ажиллана, Японд бол хэрэгжинэ. Японд ч гэсэн ерэн оноос хойш дефляц өсөөд инфляцын эсрэг үзэгдэл гарсан шүү дээ. Эдийн засгийн онолоор үүнтэй тэмцээд барахгүй дийлэхгүй л байгаа. Тэгэхээр бид эдийн засгийн онолын ном уншчихаад, тэрийгээ шууд Монголд хэрэгжих мэтээр ярьдагаа болих хэрэгтэй. Бодлогын хүү өсгөж инфляцтай тэмцэнэ гэж байхгүй. Миний бодлоор гадаадын хөрөнгө оруулалт болон экспортоо нэмэх замаар ам.долларыг оруулж ирэх дээр 100 хувь фокуслах ёстой" хэмээн байр сууриа илэрхийлсэн байгаа юм.
Түүнчлэн сүүлийн үеийн эерэг үзүүлэлтүүдийг харахад ч, Монголбанкны мөнгөний хатуу бодлого гэхээсээ гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөлөл эдийн засагт ээлтэй байна. Тэгэхээр энд хүссэн хүсээгүй Монголбанкны гавьяа яг юу байгаад байна вэ гэдэг асуудал яригдана.
Мэдээж Монголбанкийг удирдаж буй Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгчийн талаар ч ярих шаардлага үүснэ. Б.Лхагвасүрэн бол Монголбанктай 30 жилийн өмнөөс холбогдсон хүн. 1994-1997 онд Монголбанкны ахлах эдийн засагчаар ажиллаж байсан тэрбээр Монголбанкны Дэд ерөнхийлөгчөөр 2016-2019 онд ажилласан. Харин 2019 оноос өнөөдрийг хүртэл ерөнхийлөгчөөр нь ажиллаж буй. Тэгэхээр өнөөдрийн төдийгүй өчигдрийн Монголбанкны үйл ажиллагааны алдаа оноо, дутуу гучууг ярих ёстой хүмүүсийн нэг бол яах аргагүй мөн.
Дашрамд сануулахад, Монголбанкны газрын дарга нар нь Банк бус санхүүгийн байгууллагууд ажиллуулдаг, ашиг сонирхлын зөрчилтэй талаар Ерөнхий сайд ч, УИХ-ын дарга ч хэлж ярьцгаасан. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ чуулганы индэр дээрээс, Монголбанкны газрын дарга нарт хандаж хэлэхэд банк бус санхүүгийн байгууллагаа одоо боль хэмээн сануулсан бол УИХ-ын дарга Г.Занданшатар Монголбанкны ерөнхийлөгчтэй уулзахдаа, “Сүүлийн үед нийгмийн сүлжээгээр болон хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслээр Монголбанкны дарга нар Банк санхүүгийн байгууллагаар дамжуулан мөнгө хүүлдэг гэсэн шүүмж тасрахаа болилоо. Хаврын чуулганаар Банк санхүүгийн байгууллагын тухай хууль хэлэлцлээ. Үүгээр ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээдүүд, мөнгө зээлийн бодлоготой, мэдээллийн давуу байдалтай хүмүүс ашиг сонирхлын зөрчилтэй бизнес эрхэлж болохгүй" гэхчлэн сануулсан. Харин энэ сануулгатай холбоотой ямар арга хэмжээнүүд авсан эсэх талаараа Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн өнөөдрийг хүртэл чимээгүй л явна. Хэрэв үнэхээр тийм асуудлууд байдаг юм бол түүхт 100 жилийн ойгоо угтаад Төв банкан дахь ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээдүүдээ явуулах нь зохистой болов уу.
С.Баяр
Tumen.mn
