Өнгөрсөн гурван жилд авч хэрэгжүүлсэн банкны салбарын шинэтгэлийн хөтөлбөр, цар тахлын үед хэрэгжүүлсэн бодлого, зохицуулалтын үр дүнд банкны салбарын үзүүлэлтүүд ихээхэн эерэг байгаа хэмээн Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн өөрийгөө магтжээ.
Банкны салбарын суурь үзүүлэлтүүд гайгүй байж болох ч реформын шинжтэй өөрчлөлтүүдийг бодитой хийх үүргээ бүрэн биелүүлээд байгаа гэдгийг нь Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгчид сануулъя. Уг нь 2021 оны нэгдүгээр сарын 29-нд УИХ-аар батлагдсан Банкны тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд банкны салбарт реформын шинжтэй өөрчлөлтүүд гарах ёстой. Тухайлбал, Банкны тухай хуулийн 36.1.-д “Аливаа этгээд дангаар болон холбогдох этгээдийн хамт эзэмших банкны хувьцаа, хувьцаанд хамаарах үнэт цаасны хэмжээ тухайн банкны нийт гаргасан хувьцааны 20 хувиас хэтрэхгүй байна” гэж заасан. Энэ дагуу банкны хувь эзэмшлийн төвлөрлийг 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдрийн дотор 20 хувь болгож бууруулах ёстой байсан.
Гэтэл Банкны тухай хуулийн энэ гол өөрчлөлтийг хэрэгжүүлэхэд, Монголбанк өнөөдрийг хүртэл тун хойрго хандлаа. Хуулийг хэрэгжүүлэхэд түүчээлж ажиллаж хэрнээ буруугаа бусад руу чихэхэд голлон анхаарч буй нь харамсалтай. Нийт арилжааны банкуудын хувьцаа эзэмшлийг 2023 оны есдүгээр сарын 30-ны өдрийн байдлаар авч үзвэл цөөн тооны томоохон хувьцаа эзэмшигчдэд суурилсан бүтэцтэй, хувьцааны төвлөрөл өндөртэй хэвээрээ байгаа. Хамгийн өндөр хувьцаа эзэмшиж байгаа эхний гурван хувьцаа эзэмшигч нь тухайн банкныхаа хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн дийлэнх хувийг эзэмшиж байна. Банкны системд нөлөө бүхий банкуудаас Хас банкнаас бусад банкны томоохон хувьцаа эзэмшигчдийн төвлөрөл 85-аас дээш хувийн төвлөрөлтэй байгаа бол бусад банкуудын хувьд 76.6-100.0 хувийн төвлөрөлтэй байна. Уг төвлөрлийг хуульд заасан 20 хувь хүртэл бууруулахад банкны салбарын хэмжээнд нийт 1.8-2.1 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай гэх мэдээллийг албаныхан өгч буй. Үүнийг дааж давшгүй их дүн гэдгээр ойлгуулах гэсэн хандлага давамгайлж байгаа. Гэтэл банкны системийн нийт актив 2023 онд өмнөх оны мөн үеэс 9.6 их наяд төгрөгөөр өсчихсөн үзүүлэлттэй байгаа. Системийн нөлөө бүхий банкуудын актив 50 их наяд төгрөг давсан бөгөөд өнгөрсөн оноос 23% өссөн дүнтэй байгаа юм. Тэгэхээр энэ юу илтгээд байна вэ гэхээр Монголын мөнгөний эргэлтийн 70-80%-ийг барьдаг 3-4 эзэнтэй банкуудын эдийн засаг дахь нөлөөлөл улам бүр өссөөр л байна. Хэдийгээр банкны системд нөлөө бүхий банкууд нээлттэй хувьцаат компани болох тухай хуулийн заалтыг биелүүлсэн ч тэдгээр банкууд Монголын санхүүгийн зах зээлийн цусны эргэлтэд монополь хэвээрээ л байна. Хаан, Хас, ХХБ, Төрийн банк, Голомт гэсэн таван банкны нийт хувьцааны 6.5%, хамгийн их нь 11 орчим хувь худалдагдаж, 70,000 хувьцаа эзэмшигчтэй болсон ч, хөрөнгийн хэмжээний нэмэгдэл нь 473 тэрбум төгрөг буюу хагас их наяд хүрэхгүй байгаа. Үүний цаана нөгөө л хэдхэн эзэн банкны салбарт монополь тоглогч хэвээрээ байна.
Ийм байхад Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн өөрийгөө ажил үүргээ сайн гүйцэтгэж байна гэж хэлж ярьж явмааргүй байна. Тиймээс ч түүнтэй хариуцлага тооцох тухай асуудлыг УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг гаргаж тавиад байна. Х.Ганхуяг гишүүн хэлэхдээ, "Банкны тухай хуулийг 2021 онд шинэчлэн батлахдаа 2023.12.31 гэхэд бүрэн хэрэгжүүлэх хугацаа тавьж өгсөн. Гэвч хэрэгжилтийг шахаж, шаардах ёстой Монголбанкны удирдлага гурван жилийн хугацаанд хууль хэрэгжүүлэхгүй явлаа. Хууль хэрэгжүүлэхгүйн дээр хулгайгаар өөрчлөлт оруулах гэж оролдсон. Банкны тухай хуульд хувьцаа 20 хүртэлх хувь болгон задлах, банкнууд банкнаас бусад салбарт үйл ажиллагаа эрхлэхийг хориглох, олон нийтэд нээлттэй хувьцаат компани болох зохицуулалтыг тусгасан. Энэ хууль бүрэн хэрэгжсэнээр хувьцаа эзэмшигчид нэгэндээ хяналт тавих боломж бүрдэх бөгөөд зээлийн хүү буурч, хүртээмж нэмэгдэн, банкны систем эрүүл, цэвэр болно. Хуулийн хэрэгжих хугацааг 2026 он болгож хойшлуулах төслийг Байнгын хорооны хурал дээр эсэргүүцэж байж түр зогсоогоод байна. Би цаашид ч үүнийг хатуу эсэргүүцнэ! 2021 онд батлагдсан Банкны тухай хуулийг бүрэн хэрэгжүүлж байж зээлийн хүү буурна, хүртээмж нэмэгдэнэ, монополь задарна. Харин хэрэгжилтийг 2026 он болгож хойшлуулбал бид яг л өнөөдрийн өндөр хүү, олдохгүй зээлтэйгээ олон жил явна. Өнөөдөр Улсын Ерөнхий Прокурорт шалгуулах хүсэлтээ өглөө. Цаашид энэ байдлаар яваад байвал Монголбанкны удирдлагыг хугацаанаас нь өмнө буулгах шаардлагыг УИХ-ын даргад хүргүүлэх болно..." гэсэн юм.
Ер нь бол хуулийг хэрэгжүүлэхгүй байгаа этгээдүүдээс хариуцлага нэхэх нь зүй ёсны асуудал. Банкны салбарын монополийн цаана эдийн засгийн аюулгүй байдлын тухай асуудал хөндөгдөх ёстой. Тиймээс ч Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн Та Банкны тухай хуулийг хэрэгжүүлж дийлэхгүй бол үүрэгт ажлаа хүлээлгэн өгч, огцрох хэрэгтэй.
С.Баяр
Tumen.mn
