Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан өнөөдөр Эдийн засгийн сэтгүүлчдийн клубын гишүүдтэй уулзав. Тэрээр энэ онд эхлүүлэх, Засгийн газраас зарласан 14 мега төслийн явцыг танилцууллаа.

Эдгээр төслийн нэг нь Ганцмод-Гашуунсухайт боомтын төмөр замын хил холболтын ажил юм.

Ц.Туваан сайд “Хил холбоно гэж бид буруу нэрлэсэн. Хоёр улсын өргөн, нарийн цариг бүхий төмөр замууд холбогдохгүй. Харин харилцан хил давж орж ирнэ. Өөрөөр хэлбэл урдаас нарийн царигтай төмөр зам манай хилийг даван орж ирээд, манай зам урд хилийг нэвтлэн цааш гарна. Аль аль замын төгсгөлд нь ачиж буулгах байгууламж барина. БНХАУ-ын талд барих ачиж буулгах байгууламжийг тэд өөрийн зардлаар, манай улсад байгуулахыг бид өөрсдийн зардлаар барина. Энэ зардал нь 979 тэрбум төгрөг болох бөгөөд “ЭТТ” ХК гаргана” гэв.

Ганцмод-Гашуунсухайт боомтын төмөр замын хил холболтын гэрээний хугацаа 16-19 жил байна. Энэ гэрээг байгуулахдаа Засгийн газрын баримтлах зарчмыг УИХ баталсан. Харин гэрээг соёрхон батлаагүй байна.

Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яам гэрээг намрын чуулганаар амжиж батлуулаад, хавраас барилгын ажлыг эхлэхээр төлөвлөжээ. Энэ гэрээг байгуулснаар гурван боомтыг төмөр замаар холбох, эрхзүйн орчин бүрдэнэ. Эдгээр нь

• Ганцмод-Гашуунсухайт боомт
• Ханги-Мандал
• Бичигт-Зүүнхатавчийн боомтууд юм.

Эдгээр гурван боомтыг төмөр замаар холбосны дараа манай улс жилд 120-160 сая тонн нүүрс экспортолдог болно. Одоо энэ тоо 83 сая тонн байна.

Ганцмод-Гашуунсухайтаас бусад боомтыг холбох ажил төвөгшил багатай, шулуун төмөр зам барина. Харин Гашуунсухайт боомтод 1.4 км урт, хос төмөр зам бүхий гүүр барина. Гүүрний өндөр 28 метр, гүүрний газар доорх суурь 50-60 метр байна.

Хил холболтын зураг төсөл

ГАНЦМОД-ГАШУУНСУХАЙТ БООМТЫН ТӨМӨР ЗАМЫН ХИЛ ХОЛБОЛТЫН ГЭРЭЭНД ТУССАН, БУСАД ЗААЛТУУД

• “ЭТТ” ХК Бортолгой, Ончхараат ордоос БНХАУ-ын “Чайна энержи” компанид 2025-2029 оны хооронд 27 сая тонн нүүрс нийлүүлнэ.
• 2030 оноос жилд 20 сая тонн нүүрс нийлүүлнэ.
• 2041 он гэхэд нийт 247 сая тонн нүүрс нийлүүлэх үүрэгтэй. Ингэхдээ бартер хийхгүй, нүүрсний төлбөрийг урьдчилж авахгүй.
• Нүүрсний үнэ БНХАУ-ын Чалко компанид одоо нийлүүлж буй нүүрсний үнээс илүүгүй байна.

Тус компанитай байгуулсан гэрээ 2028 онд дуусах юм. Засгийн газар хамгийн сүүлд цар тахлын үеэр энэ компаниас 250 сая ам.долларыг хүүтэй зээлжээ.

БИД “ЧАЛКО”-Д ЯМАР ҮНЭЭР НҮҮРСЭЭ НИЙЛҮҮЛДЭГ ВЭ?

“ЭТТ” ХК улирал бүр тус компанид олгодог нүүрсний үнээ индексийн дагуу өөрчилдөг. Тэгэхээр хатуу тогтсон үнэ биш юм. 2022 онд нэг тонн сайн чанарын нүүрсээ 160 ам доллар, 2023 онд 119, 2024 онд 104 ам.доллараар худалджээ.

Гашуунсухайт-Ганцмод боомтыг холбох ажил аль 2008 оноос эхлэлтэй. Гэвч 17 жилийн дараа л гэрээг үзэглэх гэж байна. Энэ хугацаанд манай улс 232 сая тонн нүүрс худалдах боломжоо алджээ. Энэ нь 18 тэрбум ам.доллар бөгөөд энэ хугацаанд авто болон төмөр замын тээврийн өртөг ихээхэн өссөн юм. БНХАУ ч алдагдсан боломжийн өртгөө тооцжээ.

“Чайна энержи” эрчим хүч үйлдвэрлэхийн сацуу 8000 км урт төмөр зам эзэмшдэг.

Ц.Туваан сайд “Канадын “Хан Ресурс” компани Засгийн газрыг олон улсын арбитрын шүүхэд өгч, Засгийн газар 70 сая ам.долларын төлбөрт унасан тохиолдол бий. Тус компани алдагдсан боломжийн өртгөө нэхсэн. Урд хөрш яг үүн шиг биднээс хохирол нэхэж, шүүхэд хандах эрхтэй. Гэхдээ тэд өнгөрсөн рүү харалгүй, урагшаа харж, ажлаа явуулъя гэсэн” гэв.

БНХАУ дэлхийд нүүрсний хэрэглээгээрээ хоёрдугаарт ордог. Жагсаалтын эхэнд Энэтхэг бий. Урд хөрш жилд гурван тэрбум тонн нүүрс хэрэглэдгийн нэг тэрбум тонн нүүрсийг “Чайна энержи” компани боловсруулдаг. Тэд нүүрснээс эрчим хүч гарган авдаг.

Үнэндээ энэ компани цоо шинэ компани биш юм. 2014 онд Засгийн газар “ЭТТ” ХК-ийн зарим ордыг БНХАУ-ын “Шэнхуа” компанитай хамтран эзэмших гэрээний төсөл боловсруулсан. Бээжингээс төрийн өмчит компаниудынхаа нэрийг Чайна болгох шийдвэр гарсны дагуу “Шэнхуа” “Чайна энержи” нэртэй болжээ.

Энэ компани эрчим хүч үйлдвэрлэхийн сацуу 8000 км урт төмөр зам эзэмшдэг. Урд хилээс Тяньжин боомт хүртэл урт төмөр зам эзэмшигч юм. Иймд Засгийн газар дэд бүтцийн давуу талыг ашиглан, Тяньжинд бөөгнөрдөг чингэлгүүдээ төмөр замаар шуурхай татах боломжийг ч эрэлхийлж байна. Гэвч урд хөршийн төмөр замууд ч ачаалалихтэй, бараагаа тээвэрлүүлэх гэсэн эрэлт өндөр байдаг аж.

ЦААШИД НҮҮРС ҮНЭГҮЙДЭХ ҮҮ?

Нүүрс нь эрчим хүчний буюу дулааны, антрацит, кокс, хагас кокс гэх мэт олон төрөл. Цаашид эрчим хүчний нүүрсний үнэ буурах төлөвтэй байна. Одоо энэ төрлийн нүүрсний үнэ 60-70 ам.доллар байна. Дэлхий нийт ногоон эрчим хүч рүү шилжиж, нүүрснээс эрчим хүч гаргах авах нь багассаар байна. Гэхдээ 2014 онд нүүрсний үнэ өм цөм унасан шиг үнэ буурахгүй гэж Ц. Туваан сайд хариулав.

Мөн тэрээр манай улсын зүүн, урд хэсэгт байрлалтай гурван боомтоор нүүрс тээвэрлэх ч нүүрсийг авто машинаар тээвэрлэсэн хэвээр байна гэсэн юм.