Он гарснаас хойш манай улсаас Хятад руу экспортоор борлуулагдаж байгаа коксжих нүүрс үндсэндээ уналтад орж, биржээр арилжаалж байгаа нүүрсний хэмжээ ердөө 145 мянган тонн болж өнгөрсөн жилийнхээс үлэмж буурсан.

Энэ бол төсөвт тодотгол хийж ч болох томоохон дүн. Нүүрсний үнэ унахад Сангийн яамнаас экспортыг нэмэгдүүлэх арга замаар алдагдлаа нөхөж, 83 сая тонн биш 120 сая тонн хүртэл нэмэгдүүлбэл алдагдлаа нөхөх ухааны юм ярьж байсан нь саяхан. Гэтэл үнэ буурахын хэрээр хэмжээ өсөх үү гэтэл үгүй. Харин ч эсрэгээрээ үнэ буурсан ч экспорт үлэмж танагдах болов. Монголын талаас нүүрс хэвийн гарч байгаа гэж албаныхан тайлбарлаад байсан ч үнэндээ Ганцмод боомт дээр овоорч, Хятадын талаас Уул уурхайн биржээр ч үнийн санал ирүүлэхээ больсон юм.

Хавар уг асуудлаас үүдэж Уул уурхайн биржийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Хулдалдан авагч талдаа илүү уян хатан нөхцөлтэй нэмэлт өөрчлөлтүүдийг шингээсэн хууль баталсан боловч хууль хэрэгжээд ч нүүрсний экспорт нэмэгдсэнгүй.

Гэтэл нэр бүхий гишүүн энэ талаар "Яагаад биржээр арилжаа олигтой явахгүй байна гэхээр, жишээ нь биржээр нүүрсээ авсан нөхдүүд “Эрдэнэс Тавантолгой” дээр очоод нэг, хоёр сар болдог. Нүүрс худалдан авсан тал нүүрс өсөж байгаа үед хүлээж боллоо гэхэд нүүрсний үнэ унаж байгаа үед хоёр сар хүлээнэ гэдэг биржээр худалдаад авчихсан компаниудад маш том эрсдэл үүсдэг. Энэ бол санаатай хийгддэг. Яагаад гэхээр УИХ-ын гишүүд дарга, сайд нар “Эрдэнэс Тавантолгой” дээр очоод 500 мянга, сая тоннын гэрээг 2,3 ам.долларын зөрүү авч хийсэн нүүрс нь түрүүлж гардаг. Тийм учраас биржээр нүүрс худалдан авч байгаа компаниудын нүүрс нь гарахгүй уддаг. Яавал нүүрсийг алт шиг үнэтэй болгох вэ гэдэг луйвар “Эрдэнэс Тавантолгой” дээр бүрэн явж байгаа. Биржээр хэдийнэ нүүрс худалдан авчихсан хүмүүсийн урдуур өөр нүүрс гараад байна гэхээр 4500 калоритай нүүрсний гэрээ хийж, үнийг нь төлчихөөд буцаагаад 6000 калоритай нүүрс ачдаг тэр нөхдүүдийн авилга нь төлөгдсөн нүүрс л түрүүлж гардаг байхгүй юу. Өнөөдөр уурхайгаас төмөр замын ам хүртэл 14 км газар 1 сая 78 мянган төгрөгөөр тээвэр хийж байна. Төмөр замаас хил хүртэлх 4 км газарт 1 сая 800 мянган төгрөгөөр дарга нарын компани тээвэр хийж байна. Монголын ард түмэнд ирэх ёстой ашгийг замд нь хулгайлдаг байдал бий болоод байвал яаж “Эрдэнэс Тавантолгой”-гоос ашиг хүртэх вэ. Хүн болгонд 93 мянган төгрөг биш 1 сая төгрөг өгөх боломж бий шүү. Биржийн асуудал чинь ийм учраас явахгүй байгаа" хэмээн хэлж байсан ч оргүй биш болж таарав.

Үнэхээр энд тээврийн асуудал ерөөсөө энгийн нормоо алдаж, хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалт дуусахаас урьтаж ачааны машинаар нүүрс тээвэрлэх сонирхол газар авчихаад буйг харуулж буй. Ерөөсөө урт хугацааны гэрээний нүүрсээ "Чайна Энержи" рүү өгөх биш жижиг компаниудад хувьчлан нүүрсээ нийлүүлчихээд байна уу гэж харагдахаар.

Улсын баяр наадам эхлэхтэй зэрэгцэн Засгийн газрын хуралдаанаар "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК дээр онцгой дэглэм тогтоох шийдвэрийг гаргасан. Ардаас нь, өнгөрсөн баасан гарагт Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өөрийн биеэр "Эрдэнэс Тавантолгой" дээр очиж ажиллахад энэ онд 10 сая тонн нүүрс ачих төлөвлөгөөтэй байсан ч 145 мянган тонныг ачсан нь Тавантолгойн нүүрс ачилтад ямар нэг асуудал үүсээд байгаатай холбоотой байж болзошгүй хэмээн АТГ-т шалгуулахаар болсон байна.

Манай талаас нийлүүлэх зорилтод нүүрснийхээ 10 хувьд ч хүрэхгүй дүнгээр жилийн хоёрдугаар хагас эхэлчихсэн байхад экспортолно гэдэг бид "Чайна Энержи"-тэй хийсэн гэрээнийхээ үүргийг биелүүлж чадахгүйд хүрсэн гэсэн үг. Ийм нөхцөл рүү уначихаад, нүүрсэн дээр далд асуудал өрнөөд байгааг Зам тээврийн сайд нь хүртэл анзаарч, өөрөө Засгийн газарт санал гаргахад хүрэв.

Нүүрс экспортын энэ бага дүнгээ "техник эвдэрсэн" гэдэг шалтгаанаар хаацайлж байгаа нь илтэд үнэмшилгүй. Манайдаа өндөр зардал, цалинтай томоохон компанийн хувьд экспортын хувиа нэмж чадахгүй ганц төхөөрөмж сахиад сууна гэдэг юу л бол.

Ерөнхий сайдын зүгээс зардлыг нь 50 хувиар бууруулж, хэрэгжиж эхлээгүй байгаа төсөл хөтөлбөрүүдийг царцаахыг үүрэгдсэн.

Мөн БЭТ-үүдийг нүүрсний экспортын саад, хүнд суртал хаана аа үүсээд байгааг олж, экспортын дүнг 50 хувиар нэмэгдүүлэхийг анхааруулав.

Манай талаас аль хэдийнэ "Чайна Энержи"-тэй гэрээгээ үзэглэсэн учраас бүх зүйл олон улсын шүүхээр шийдэгдэхээр хоёр талаасаа тохиролцсон. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар, магадгүй МАН-ын эрх барих түүхэн дэх хамгийн чухал хэлэлцээг ийн Хятадын талтай хийсний ард "нүүрсний мафи-2" хэрвээ энд үүрлэвэл бид олон улсад нэр хүндээ алдаад зогсохгүй, өнөөх алдагдсан боломжийн өр төлбөрт ч унаж мэдэх юм. Иймээс шинэ Засгийн газрын зайлшгүй хар толгойгоороо хариуцах нэг чухал зүйл нь энэхүү Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын төмөр замын хил холболт байх болно.

Сая, энэ сарын 15-нд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан бүтээн байгуулалтын ажил хоёр улсын хилийн шугам дээр баганат гүүрнийхээ анхны шон суурийн өрөмдлөгийг хийж, албан ёсоор бүтээн байгуулалтаа эхлүүлсэн.

Иймээс ч Г.Занданшатар суудал дагаж ирсэн хариуцлагыг хараа салгалгүй үргэлжлүүлнэ гэдэг мессежийг нүүрс тойрон эргэлдэгсдэд өгөөдхөв.