Монголын говь үүцээ дэлгэж, асар их хэмжээний баялаг маань дэлхийн баячуудын шүлсийг асгаруулж байна. Харин олны анхаарлыг татсан асар баялгийн эзэд нь юу болж байгааг ч анзаарахгүй зүүрмэглэж суусаар хамаг үнэт эрдэнэсээ хулгайч нарын гарт алдаж эхэллээ. Сүүлийн хэдэн  жил биднийг Тавантолгой, Оюутолгойн гэрээг тойрч хэрэлдэж байх зуур   газрын ховор элемент гэж нэрлэгддэг үнэт баялаг Солонгос эздийн гарт хэдийнэ оржээ.

Газрын ховор элементийн төлөөх тэмцэл дэлхий даяар өрнөж байна
Монголчууд газрын ховор элементийн талаар бараг мэдэхгүй.  Тиймдээ ч энэ элемент нь тун ховор, дэлхийн шинжлэх ухаанд одоо хир нь бүрэн гүйцэд судлагдаагүй үнэт металл гэдгийг цөөхөн хүн л мэддэг аж. Хүдэр дэхь  газрын ховор элемент нь агуулгаараа дэлхийд өндөрт тооцогдох баян эрдэсжилттэй. Газрын ховор элементэд лантанийн бүлгийн 20 гаруй, церийн бүлгийн 10-аад элемент хамаардаг аж. Тэдгээрийн мөн чанар, ашигтай сайн талуудыг нь хүн төрөлхтөн өнөөдрийг хүртэл бүрэн дүүрэн нээж илрүүлж чадаагүй байна. Тэр ч бүү хэл газрын ховор элементийг хэрхэн ашигладаг нь ч технологийн нууц гэнэ. Энэ элементийг сансрын технологи, электрон техникийн үйлдвэрлэл, плазмын металлургийн үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг аж.  Стронци, европи хэмээх элементийн хайлш, түрхэцийг ашиглан өнгөт телевизорын дэлгэцийг бүрж,  рентген соронзон хэлбэлзлийн туяанаас хүний нүд болон эд эсийг хамгаалдаг. Мөн ниоби ба церийн хайлшаар галд тэсвэртэй бүтээгдэхүүн гарган авч, сансрын хөлгийн гадаргуу бүрдэг  байна. Сүүлийн жилүүдэд газрын ховор элмент улам бүр ховордож, Япон Хятадын хооронд хурцадмал байдал үүсгээд байгаа. Хятад дэлхийн үйлдвэрлэлд орж буй ховор ашигт малтмалын 97 хувийг нийлүүлдэг гэнэ. Тус улс 2011 оноос эхлэн экспортод нийлүүлэх ховор ашигт малтмалын хэмжээгээ 35 хувь хүртэл нь буруулах шийдвэр гаргасан нь олон орны анхаарлыг татаж байна. Үүнээс болж АНУ-ын Худалдааны төлөөлөгчийн газар  эсэргүүцэл илэрхийлж,  Японы “Сони” корпораци “Хятадын тал  чөлөөт худалдаанд саад учруулж байна” хэмээн мэдэгджээ.  Хятад газрын ховор элементийн нийлүүлэлтээ багасгангуут “Хятадын ховор металл” компани, “Арафура ресорсез”, “Алкэйн энд Грийнлэнд минералс” болон “Энержи” зэрэг компаниудын хувьцааны ханш хөрөнгийн бирж дээр 8-10 хувиар өссөн байх юм. Газрын ховор элементийн үнэ өндөр, онгоцоор тээвэрлэгддэг чухал түүхий эд. Өнөөдөр дэлхийн том, том гүрнүүдийн анхаарлыг татаж, хэрүүлийн алим болж хувираад байгаа  газрын ховор элементын багагүй нөөц Дундговь аймгийн Хатанбулаг сумын нутагт байдаг аж. Харамсалтай нь өнөөдөр энэ баялгийг ашиглах боломжгүй болжээ. Энэ ордын тусгай зөвшөөрлийг Солонгос ноёд гартаа оруулж авсан байна.
СОЛОНГОСЧУУДЫН ЭЗЭМШИЛД ОЧСОН МОНГОЛЫН БАЯЛАГ
Солонгосчуудын гарт орчихоод байгаа энэ орд  Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын нутаг, К-49-37, К-49-25 координатад байрлалтай бөгөөд  5472 м2 талбайг хамаардаг аж.  Лугийн голын ордын нөөцийг  одоогийн байдлаар 360 мянган тонн хэмээн тогтоожээ. Өнөөдөр дэлхийн зах зээл дээр  нэг тонн газрын ховор элемент 90 мянган ам.доллар хүрч байгаа бөгөөд  Монгол Улсын  хорь гаруй жилийн төсөвтэй дүйцэх хэмжээний баялгийг солонгосчууд өөрийн болгоод авчихсан байх юм. Лугийн голын  баялагт  эзэн суусан БНСУ-ын "Реалкокореа" ХХК ямар үйл ажиллагаа эрхлэдэг талаар судалж үзэх гэсэн боловч нааштай зүйл олсонгүй. Тус компанийг төлөөлж нэг солонгос иргэн Сүхбаатарын талбайн баруун талд ганцхан өрөө түрээсэлж суудаг гэдэг битүү хатуу сураг л дууллаа. Энэ ордын зөвшөөрлийг хууль бусаар олгосон, үүний ард их хэмжээний авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг нуугдаж байж болзошгүй гэдэг хардлага сэрдлэг ч байдаг бололтой. Нэр, хаяг нь тодорхой бус  солонгосчуудын гарт орсон Лугийн толгой нь церкон буюу цери гэдэг чулуутай аж. Энэ чулууг боловсруулж, хөнгөн цагаантай холин сансрын хөлөг, пуужин бүтээхэд хэрэглэдэг гэж зарим эрдэмтэд тайлбарлаж байна.

СТРАТЕГИЙН ОРДЫГ ХЭН СОЛОНГОСЧУУДАД ЗАРСАН ЭРХ МЭДЭЛТЭНГ ХАЙЖ БАЙНА

2007 оны 02 сарын 06 өдөр Дугаар 27 Төрийн ордон. Улаанбаатар хот
Тодорхой ордыг стратегийн ач
холбогдол бүхий ашигт малтмалын
ордод хамааруулах тухай
Ашигт малтмалын тухай хуулийн 8.1.4 дэх заалтыг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь :
1.Энэ тогтоолын нэгдүгээр хавсралтад заасан ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулсугай.
2.Тогтоолын нэгдүгээр хавсралтад заасан Монгол Улс, ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр ашиглаж байгаа Эрдэнэтийн зэс-молибдений орд, Монгол Улсын Засгийн газраас бусад хөрөнгө оруулагчтай байгуулсан тогтвортой байдлын гэрээгээр үйл ажиллагаа нь зохицуулагдаж байгаа Төмөртэйн овооны цайрын орд, Нарийн сухайтын нүүрсний орд, Бороогийн алтны үндсэн ордын одоогийн ашиглаж байгаа нөхцөлийг хэвээр хадгалах нь зүйтэй гэж үзсүгэй.
3.Тогтоолын хоёрдугаар хавсралтад заасан ашигт малтмалын ордын болон энэ тогтоол батлагдсанаас хойш нөөц нь илэрсэн ордуудын нөөцийг нарийвчлан тогтоож, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах эсэх тухай саналыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлж шийдвэрлүүлж байхыг Засгийн газар /М.Энхболд/-т даалгасугай.
4.Стратегийн ач холбогдол бүхий Оюу толгой, Таван толгой, Цагаан суварга, Асгатын ашигт малтмалын ордуудын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээ, түүнийг хэрхэн эзэмших талаархи саналыг эхний ээлжинд боловсруулан Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхийг Засгийн газар /М.Энхболд/-т үүрэг болгосугай.

1 . Монгол Улсын Их Хурлын 2007 оны 27 дугаар тогтоолын нэгдүгээр хавсралт
 

5 .

 
Энэ бол УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоол. Энэ тогтоол Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын Лугийн орд нь стратегийн орд газар гэдгийг баталгаажуулсан байх юм. Гэвч Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газрын дарга асан Л.Болд, Ж.Билэгсайхан нарын “буян”-аар энэ орд газар солонгосчуудын өмч болон хувирчээ. Ж.Билэгсайхан 2008 оны арваннэгдүгээр сарын 19-ны өдөр тушаал гаргаж Лугийн толгойг Солонгосын "Реалкокореа" ХХК-д  “бэлэглэсэн” байх юм. Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай тогтоол гарснаас хойш бүтэн жилийн дараа Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газрынхан хууль тогтоомжийг  үл хайхран энэ шийдвэрийг гаргаж. Хамгийн сонирхолтой нь дэлхийн анхаарлыг татаж, том гүрнүүдийн дунд хэрүүлийн алим болон өнхөрч байгаа газрын ховор элемент, Лугийн толгойн орд газрыг зарсан эрх мэдэлтнүүдтэй хэн ч, ямар ч хариуцлага тооцсонгүй. Хуулиа зөрчсөн дарга нарын хэргийг хянаж шалгах газар олдохгүй бүхэл бүтэн хоёр хоёр жил өнгөрөөд байна. Үүний балгаар монголчуудыг хэдэн арван жил тэжээж тэтгэх асар их баялаг харийнхны гарт орлоо. Газрын ховор элементийг гадныханд алдсандаа бухимдсан хэдэн эрдэмтэн л “Одоо Солонгосын талтай гэрээ хийж, Лугийн голын ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах талаар хэлэлцэхээс өөр аргагүй” хэмээн толгойгоо сэгсэрч байх юм. Арай ч дээ. Монголчууд эх орондоо эзэн байх эрхгүй болсны нэг жишээ нь энэ. Яахаараа хууль зөрчсөн хэдэн хүний балгаас болж бид гадныхны өмнө толгойгоо бөхийлгөх ёстой юм.  Стратегийн орд газраа хамгаалж, хуулиас дээгүүр дур зоргоороо авирласан Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газрын дарга нартай хариуцлага тооцож,  Солонгосын "Реалкокореа" ХХК-д  олгосон лицензыг хүчингүй болгож болохгүй гэж үү. Эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашдаг гэсэн нэг үг байдаг байхаа...

Эх сурвалж: Shudarga.mn