Нийслэлийн ногоон бүсийн ан амьтны сан нь зэргэлдээх аймаг, сумын нутаг дэвсгэрт түр буюу байнга нутагшиж байршдаг амьтдаас бүрдэнэ. 2012 онд хийгдсэн судалгаагаар нийслэлийн ногоон бүсэд 57 зүйл хөхтөн амьтад байгаа нь тогтоогдсоноос мэрэгчид 36.8, махан идэшт амьтад 26.3, шавьж идэштэн 8.7, гар далавчтан 10.5, туруутан 10.5, туулай хэлбэртэн долоон хувийг тус тус эзэлж байна.
Хот орчим тархац нутаг хязгаарлагдмал, тоо толгойн хувьд цөөн, хүний үйл ажиллагаатай холбоотой шалтгаанаар устан үгүй болж болзошгүй нэн ховор амьтад болох халиун буга, хандгай, баданга хүдэр Гачуурт тосгоны Хуандай, Дээндийн амны эхэнд; зэрлэг гахай, ойн булга Хандгайт, Их Багабаянд; баданга хүдэр Шар хоолойн аманд; шилүүс мий, хүрэн баавгай Ихбаян, Духын давааны орчимд; ойн булга Хандгайтын эхэнд; бараан хэрэм, саарал чоно ногоон бүсийн ойн сан бүхий газруудад; янгир ямаа Богд ууланд гүйдлээр үзэгдэж, зарим нь суурьшин амьдардаг. Эдгээр амьтад нь 1995 оноос эхлэн "Улаан ном"-ын ховор ангилалд оржээ.
Байнга суурьшин амьдарч, хүний хоол хүнсний хаягдлаар хооллодог олон зүйл мэрэгчин амьтдыг дагаад мөн тэднээр хооллодог жижиг махан идэшт амьтад болох шар үнэг, хярс, өмхий хүрэн, мануул мий, мах идэшт олон шувууд хотын орчинд дасан зохицож амьдардаг. Зарим төрлийн мэрэгчид нь хүн малд өвчин халдаах сөрөг нөлөөтэй хэдий ч нүх малтаж орогнох үйлдлээрээ хөрс ургамлын нөмрөг бүрдэх, бусад жижиг амьтны аймгийн амьдралд эерэг нөлөөг ч бас үзүүлдэг байна.
Дэд бүтэц харьцангуй хөгжсөн, хүн амын нягтшил хөдөлгөөн ихтэй хотын орчинд зэрлэг томоохон хөхтөн амьтдыг хадгалах, хамгаалах нь чухал юм.
Үүний тулд амьтны аймгийн судалгааг жил бүр гаргаж, сургалт сурталчилгаа, хяналт шалгалтын ажлыг явуулахын зэрэгцээ биотехникийн арга хэмжээг тогтмол хэрэгжүүлэх шаардлагатай байдаг. Тухайлбал: Томоохон хөхтөн амьтдын нөөцийг тодорхойлсны үндсэн дээр амьтдад нэмэгдэл тэжээл, хужир мараа тавьж өгөх, амьтдыг ойн түймэр, ган гачиг зэрэг хүнд нөхцлөөс хамгаалах, байгалийн усыг хуримтлуулан хөв цөөрөм байгуулах, бусад амьтанд хор хөнөөлтэй чоно, нохой зээх, зэрлэгшсэн нохой зэрэг амьтдын тоо толгойг хязгаарлах арга хэмжээг зохион байгуулах шаардлагатай болдог. Эдгээр арга хэмжээг явуулахын тулд амьтны тооллогод томоохон хөхтөн амьтдыг хамгийн түрүүнд хамруулж, хамгаалах арга хэмжээг боловсруулна. Ялангуяа цаг агаарын хүнд нөхцөлд туурайтан амьтад сульдан доройтдог байна.
Энэ нь мэрэгч амьтад ичиж, идэш тэжээл дутдагтай ч бас холбоотой. Хот орчимд буга, бор гөрөөс, гахай, хүдэр зэрэг туурайтан; чандага, бор туулай, бараан хэрэм зэрэг мэрэгчдэд цас их унасан жил 1-3 сар хүртэл нэмэгдэл тэжээл болох өвс, дарш, навчит модлог тэжээл, витаминт тэжээл шаардагддаг. Ялангуяа хужир марааг ой, ойт хээрийн бүсэд 50 км квадрат нутагт нэг цэгт байхаар тооцоолно.
Мөн судалгааг үндэслэн чоно, нохой зээх, зэрлэг нохойны агналтыг зохион байгуулж болох юм. Ан амьтдыг сэргээн нутагшуулах нь удаан хугацаа шаарддаг, нүсэр ажил юм. Энэ ажил 1950 оноос эхлэн хийгдэж, хотын ойролцоо голын минжийг Туул голын эх, Заан тэрэлжид, тахийг Хустайн нуруунд нутагшуулан тавьсан нь 200 гаруй толгой болж өсчээ.
Амьтны аймгийг хайрлан хамгаалахад ухуулга, сурталчилгааны ажил чухал байдаг. Хамгаалах өөр нэг чухал хэлбэр нь тусгай хамгаалалттай газар нутгийг өргөтгөж, тэнд амьтад өсч үржих нөхцлийг бүрдүүлэх явдал юм. Хотын ногоон бүстэй хил залгаа Ханхэнтийн болон Горхи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газар, Богд хан уулын дархан цаазат газар, Хустайн байгалийн цогцолборт газрыг хамарсан газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээнд хамруулсан нь хөхтөн амьтныг хамгаалах, нөхөн сэргээхэд онцгой ач холбогдолтой.
Ажиглалтаар зэрлэг амьтдын байгалийн жамаар нүүдэллэх хонгил нь Хустайн нуруунаас Түргэний гол дагуу Богдхан уулын дархан цаазат газраар дамжин Баянзүрх уулаар дайрч Хан Хэнтийн улсын тусгай хамгаалалттай газарт нийлдэг. Халиун буга, гахай, бор гөрөөс, баавгай, чоно, хүдэр, тарвага зэрэг амьтад энэ нутгийг нүүдлийн хонгил болгон ашигладаг байжээ. Гэтэл нүүдлийн замыг Налайх орох автозам болон төмөр зам хаасан байдаг.
Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлага, 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөнд 6 ийм нүүдэл шилжилтийн зам тусгагдсан байдгаас нэн тэргүүнд Баянзүрх уулаар дамжих гарцыг сэргээх шаардлагатай юм. Энд 600 метр өргөнтэй ойжуулсан зурвас талбай байх бөгөөд өвлийн улиралд амьтан гүйх таатай нөхцлийг хангаж өвс тэжээл, хужир мараа тавьж өгөх хэрэгтэй.
Манай газраас 2014 онд энэ экологийн гарцыг байгуулах зураг төслийн ажлыг хийлгэхээр төлөвлөж байна. Ингэснээр зэрлэг амьтдын хамгаалалттай нутаг хооронд нүүдэллэх нөхцлийг бүрдүүлж, байгалийн хүйн холбоог сэргээхэд чухал ач холбогдолтой нь дамжиггүй.
Эх сурвалж: Нийслэлийн байгаль орчин, ногоон хөгжлийн газар
