үнэхээр яруу, тансаг ч гэж чамирхах нэгэн бий. Гэхдээ бид энэ их омогшил, аархал дороо эх хэлээ эвдээд байгаа юм биш биз?

Үгийн тухайд:

Интернэт, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гээд бүхий л орчинд буруу ярих тохиолдол их болжээ. Жишээ нь, “Том баярлалаа” гэдэг үг байна. Үүнийг эсрэгээр нь бодохоор жижиг баярлалаа гэсэн ойлголт байдаг болж таарах нь ээ дээ. Энэхүү үг нь “Universe best songs” наадмын эрхэм шүүгчдээс улбаатай. Гэвч одоо залуусын амнаас цөөнгүй гарах болжээ. Мөн “Эмэгтэй эгч, эрэгтэй ах, эмэгтэйлэг бүсгүй, эрэгтэйлэг залуу, Цэрэн гуайн ууцыг чаналаа, үхрийн гараар татсан мах, хөлдүү хонины гуя” гэх мэтчилэн утгын алдаатай үг хэллэгийг тоочоод байвал дуусашгүй нь. Харамсалтай нь бид буруу яриад байгаагаа мэддэг хэрнээ “За яах вэ дээ, монголчууд бид чинь угаасаа буруу ярьж зөв ойлгодог биз дээ” гэсэн үгээр өөрсдийгөө зөвтгөх гэнэ. Эсвэл “Энэ чинь монгол сэтгэлгээ” гэж биеэ өмөөрөхөөр яарна. Гэхдээ бид яагаад заавал буруу ярьж зөв ойлгох ёстой юм бэ? Зөв ярьж, зөв ойлгож болдоггүй юм уу?

Бидний энэ буруу яриад зөвөөр ойлгоод хэвшчихсэн байдлыг 2014 оны хичээлийн шинэ жилээр Улсболд хүү нотлоод өгсөн. Санаж байгаа бол:

• Миний дүүгийн нэрийг хэн гэдэг вэ?
• Таны дүүгийн нэрийг үү?
• Үгүй ээ, миний дүүг хэн гэдэг вэ?
• Мэдэхгүй
• Нэрийг чинь хэн гэдэг билээ?
• Улсболд гэсэн товчхон асуулт, хариулт л даа.

Гэвч үүнд сэтгүүлч хүү хоёрын хэн хэнийх нь буруу байхгүй. Зөвхөн монголчууд бидний буруу логик, тогтолцоогоор яриад дадчихсаны илрэл.

Утгын тухайд:

Бид бүхэн маш олон хэлц, хэллэгийг өдөр тутамдаа хэрэглэсээр ирсэн билээ. Гэвч утгыг нь буруу ойлгож хэрэглэсээр ирсэн цөөнгүй хэллэгүүд байна. Тэдгээрээс тухайлан авч үзвэл,

• Аальгүйгээс хамаргүй - XVII зууны үеэс манж нар монголчуудыг хооронд нь хагалан бутаргах, зүйл бүрээр уруудуулан доройтуулах, эрхэндээ оруулах гэсэн олон талын бодлого хэрэгжүүлж байсны дотор өнгөний өвчин Монголд дэлгэрүүлэх бодлого баримталсны үрээр нэг хэсэг Монголд өнгөний өвчин ихэд дэлгэрсэн тухай баримт түүхийн эх сурвалжуудад бий. Энэ өнгөний өвчний нэг нь тэмбүү хэмээх яр өвчин байсан бөгөөд тэмбүү туссан хүний хамар яршдаг, улмаар мултарч унадагаас үүдэн ааль муутай, завхай явбаас өнгөний өвчинд нэрвэгдэх аюул бийг жигшиж тусгасан хэллэг байжээ. Өөрөөр хэлбэл, энэ үг анх “Аальгүйгээс хамаргүй” буюу “Аальгүйгээс хамаргүй үүднэ, аальгүй байснаас болоод хамаргүй болно” гэсэн санаагаар хэлэгдэж байжээ. Гэтэл өнөө үед бид “Аальгүй байснаас хамаргүй байсан нь дээр” гэсэн утгаар ойлгосоор байна.
• Оньсого гэвэл олийсон сохор, үлгэр гэвэл өлийсөн сохор – Энэ нь үлгэрт бахтай хүнийг хошигнож хэлсэн хэлц бөгөөд оньсого, үлгэр гэхээр бусад зүйлсээ умартан шимтдэг гэсэн санаа юм. Гэвч шарын шашин дэлгэрсэн үед үлгэрч, туульчдыг ид чадалтай, онгод сахиустай гэж үзэж байсны улмаас шарын шашны зүгээс ардын аман зохиолыг элдвээр муучлан дооршоохын хамт өөрсдийн эрх ашигтаа урвуулан ашиглахыг эрмэлзжээ. Тиймээс уг хэлцийг:

Оньсого яривал олийсон сохор

Олсон дуулснаа мартсан сохор

Үлгэр яривал өлийсөн сохор

Үзсэн дуулснаа мартсан сохор хэмээн /Ж.Дашдорж., Г.Ринченсамбуу, Монгол цэцэн үгийн далай. I боть. УБ, 1964/өөрчилж, “Оньсого сонсвол олийсон сохор болно, үлгэр сонсвол өлийсөн сохор болно” гэсэн утга бүхий болгожээ.

Харамсалтай нь энэ бүгдийн ялгаа, учирзүйг мэдэхгүйн улмаас бидний дунд шарын шашныхны дэлгэрүүлсэн уг хувилбар буюу ойлголтоор хэрэглэгдэх тохиолдол байсаар байна.

Гээндээ ч бий, гоондоо ч би гэдэгчлэн монголчууд бидний буруу ярих явдал хэн хэнд маань бий. Учир нь эцэг эхчүүд, багш, үе тэнгийнхэн ялангуяа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орчин бүгд бидний хэлний зүйг агуулж, бүрдүүлж байдаг. Зарим нэг хүмүүс нийтлэл уншаад буруу яриад ойлголцоод болоод байгаагаас хойш юу нь болохгүй гэж гэсэн мөчидхөн бодол тээж байж болох юм. Гэвч даяаршсан, олон улсын харилцаа, нийгмийн сүлжээ идэвхжсэн өнөө үед буруу яриад байж боломгүй гэдгийг онцлон тэмдэглэмээр байна.

Хувь хүн бүр буруугаа засаад зөв болгочихвол тэр чинь монгол хэлнийхээ төлөө санаа чилээн буйг гэрчлэх эхний бөгөөд чухал алхам юм шүү. Эх хэлээ аваръя, эх хэл маань сүйрлээ гэж шогшрохоосоо илүүтэй багахаан зүйлээс дорвитой алхмыг хийцгээе.

Б.Батцэцэг