Тусгай зориулалтаар агнах, барих угалз, тэх, халиун буга, цагаан зээр, саарал чоно, бор гөрөөс зэргийг жилд хэдийг агнах, 

барих тухай тогтоолыг Засгийн газраас жил бүр баталдаг хуультай. Идлэг шонхрыг анх 2003 онд Араб руу гаргаж эхэлснээс хойш эдгээр агнах, барих амьтдын тоонд түүнийг багтаадаг болсон. Хамгийн сүүлд 2009 онд 300, 2010 онд 240 шонхор гадаад руу гаргахаар Засгийн газрын тогтоол гаргаж байсан бол 2011 оноос хойшхи Тусгай зориулалтаар агнах, барих агнуурын ан амьтны тухай тогтоолоос хасч тусад нь тогтоол гаргадаг болжээ. Чухам ямар учраас тогтоолоос хассан шалтгаан өнөөдрийг хүртэл тодорхойгүй ч Арабын орнуудад хамгийн эрэлттэй, маш өндөр үнэд хүрч буй шонхрыг тусгайлан үзэх болсон нь шийдвэр гаргах төвшний хүмүүсийн эрх ашиг, сонирхлын асуудал яригдаж буй нь гарцаагүй. Тусгай тогтоолуудаар 2011 онд 240, 2012 онд 150, 2013 онд 20, 2014 онд 40 идлэг шонхор хилээр гаргажээ.

Тэгвэл одоо дэгдээд буй дуулианы эзэн 2015 оны “нууц тогтоол”-ын эрлээс олдсон баримтыг дурдъя. Засгийн газар өнгөрсөн онд Арабын орнууд руу шонхор гаргах тогтоолыг баталсан тухай байгаль хамгаалагчдаас гадна салбарын яам, мэргэжлийн хяналт, хуулийн байгууллага, Засгийн газрын зарим албан тушаалтан сурвалжлагын явцад “Засгийн газрын нууц тогтоол учраас ярих эрхгүй”, “Бүх мэдээлэл нь надад байна. Гэвч нууцын асуудал учраас дээд албан тушаалтны зөвшөөрлөөр ярина” гэх зэргээр ам алдаж байв. Хариуцлагатай албан тушаалтнууд нууц тогтоолын тухай ийн ярьсан нь 2015 онд экспортлох шонхрын тогтоол Засгийн газрын нууц сэйфэнд дараастай байгааг шууд биш ч тойруу утгаар баталсан хэрэг.

100:189:181 БУЮУ ШОНХРЫН ТОО АЛЬ НЬ ВЭ?     

Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яамнаас өнгөрсөн онд идлэг шонхрын зөвшөөрөл олгосон эсэхийг тодруулсан юм. Тус яамны Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн удирдлагын газрын мэргэжилтэн А.Баясгалан “2013 оны тоог сайн санахгүй байна. 2014 онд 60, 2015 онд 100 шонхор барих зөвшөөрөл яамнаас олгосон” гэв. Шонхортой холбоотой үйл ажиллагаа явуулах дараагийн байгууллага Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын Хилийн мэргэжлийн хяналтын газар билээ. Тус газрынхны хувьд шонхор шувууны эрүүл эсэхийг шалгаж эрүүл ахуйн бичиг олгох үүрэгтэй. Эхлээд БОНХАЖЯ-наас арабууд экспортын гэрчилгээг авна. Түүний дараа мэргэжлийн хяналтынханд хандана. Хүсэлтийг дагалдуулж шонхрыг анх барьсан тусгай зөвшөөрөл болон CITES /Зэрлэг амьтан ба ургамлын аймгийн ховордсон зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах тухай конвенци/-ийн үндэсний зөвлөлийн гэрчилгээ байх ёстой. Ингээд мэргэжлийн хяналтын байцаагч шувууны биед үзлэг, шинжилгээ хийж эрүүл гарвал эрүүл ахуйн бичиг хийж өгнө. Ийм маягаар өнгөрсөн онд хэчнээн шонхор шувуунд бичиг хийсэн талаар тодруулахаар МХЕГ-ын Хилийн мэргэжлийн хяналтын газрын мэргэжилтэнтэй уулзахад “2015 оны бүх мэдээ, мэдээлэл нь байна. Гэвч нууц тогтоолтой холбоотой учраас мэдээлэл өгөх боломжгүй” гэлээ. Хэдий ийм хариулт авсан ч тус газрын нэрээ хэлэхийг хүсээгүй нэгэн эх сурвалж “2015 онд БОНХАЖЯ-ны зөвшөөрөлтэйгөөр барьсан гэх арабуудад 189 шувуунд эрүүл ахуйн бичиг олгосон” гэсэн юм. Үүнээс гадна өнгөрсөн онд хилээр хэчнээн шонхор гарсныг Гааль, татварын ерөнхий газраас тодруулахад “Шувуу ч бай гаалиар гарч байгаа зүйлийг бид бараа гэж нэрлэдэг. 2015 онд 181 бараа буюу шонхор шувуу Монгол Улсын хилээр гарсан байна. Ингэхдээ зөвхөн арабын орнууд руу гаргасан” гэлээ.

Ийнхүү гурван байгууллагын тоон мэдээлэл зөрж орхилоо. Зүй нь энэ гурван байгууллагын мэдээлэл ан цав нийлэх учиртай. Гэтэл Байгаль орчны яам 100 шонхор барих зөвшөөрөл олгож, мэргэжлийн хяналтынхан 189-д эрүүл ахуйн бичиг хийж, гаалиар 181 гарсан болж таарав. Байгууллагууд тус тусынхаа мэдээллийг ил далдаар хэлсэн нь энэ. Тэгвэл яг бодит тоо аль нь вэ. Эх сурвалжийн мэдээлснээр эдгээр байгууллагын хэлсэн тооноос ч их шонхрыг Засгийн газрын зөвшөөрөлтэйгөөр хил давуулсан мэдээлэл байна.

Юуны түрүүнд идлэг шонхор хилээр гаргах тоо толгойг Тусгай зориулалтаар агнах, барих агнуурын ан амьтны тоог тогтоох тухай тогтоолоос яагаад хасав, Засгийн газар яагаад шонхорт зориулж тусгай тогтоол гаргаж нууцлах болов, нууцлах асуудал мөн үү?

СҮҮЛИЙН ТОГТООЛООР 11760 АМ.ДОЛЛАЛААР ҮНЭЛЭГДЖЭЭ

Монголчууд эрт үеэс морийг эрдэнэт хүлэг хэмээн дээдэлж, сүлдэндээ хүртэл тахиж, сайн цустай, хурдан удмын адууг авахыг эрмэлздэг үндэстэн. Яг үүний адил Кувейт, Эмират, Саудын Араб, Катар зэрэг Арабын орнуудад шонхор шувуу үндэсний бахархал, зэрэг зиндааг нь илэрхийлэх том хэрэгсэл нь юм. Идлэг шонхор ч дотроо өнгө зүсээрээ хэд, хэдэн зүйлд хуваагддаг. Тэдгээрээс хамгийн үнэд хүрдэг нь толгой цагаан, нуруу шаргал толбогүй алтан шаргал өнгөтэй идлэг аж. Арабууд шонхроор голдуу жороо тоодог шувууг агнуулдаг. Энэ шувуу Монгол орны хувьд маш ховор, харин арабын орнуудад элбэг бололтой.

Алт мөнгөнд умбасан арабын шейхүүд хамгийн чадалтай, тэсвэртэй, “сайн цусны” шонхрыг дэлхийн олон улс дотроос ядуу буурай Монголоос авч эхэлсээр даруй 10 гаруй жил өнгөрчээ. Арабуудын шүтээн энэ амьтан манай оронд өндөглөдгөөс гад­на дэлхийн улсуудаас Монголоос л экспортлогддог. Зөвхөн Казахстан түрээсийн журмаар л шонхроо хил давуулдаг ч түрээс нь хэдэн мянгаас хэдэн зуун мянган ам.доллароор хэмжигддэг байна. Тиймээс Монголын газар нутаг дээрээс идэр, чийрэг, эрэмгий шонхрыг өөрсдийн дураар үнэгүй шахуу авах нь араб ноёдын хувьд зөөлөн зууш л гэсэн үг. Монголоос барьсан шонхрууд жинхэнэ эздэдээ очих хүртлээ хэдэн зуун мянган ам.долларын ашиг олдог ажээ. “Одоогоос 10 гаруй жил өмнө арабууд ОХУ-аас шонхор авч худалдаалж байхад 200 мянган ам.доллараар авч байсан. Одоо бол үнэ нь үүнээс хэд дахин өссөн нь тодорхой” гэж нэгэн эх сурвалж хэлж байв. Түүнчлэн Арабад монгол шонхор 850 мянган ам.долларт хүрч байсан тохиолдол ч байдаг гэнэ. Зарим хэвлэлд дурдсанаар Катар улсад байдаг шувуу­ны зах дээр монгол шонхор 500 мянгаас дөрвөн сая ам.доллар хүрдэг гэжээ.

Уг нь жил бүр шонхор шувууны үнэлгээ /төлбөр, хураамж/-г Засгийн газраас хэд, хэдэн удаа нэмэгдүүлж тогтоож байж. 2008 оны тогтоолд “Шонхрын жишиг үнийг 10000 ам.доллар, төлбөрийг 9000 ам.доллар, хураамжийг 800 ам.доллар байхаар тус тус тогтоосугай” гэж шийдэж байсан 2009 онд “...Амьдаар барих нэг толгой идлэг шонхрын жишиг үнийг 12000 ам.доллар, төлбөр нь 10800 ам.доллар, хураамж 960 ам.доллар байхаар тогтоосугай” хэмээн төлбөр, хураам­жийг нэмсэн байна. Гэвч үүнээс хойш долоон жил өнгөрөхөд Монголын төр төлбөр хураамжийг нь нэмээгүйгээр зогсохгүй шал өөр заалт бариад үндэсний бахархлаа үнэгүй шахам хил давуулах болжээ.

Үргэлжлэл бий.

Түрүүч нь http://www.polit.mn/content/79365.htm

ЗУУНЫ МЭДЭЭ

 Б.ЭНХЗАЯА