Хүүхдүүддээ амьдралын зөв дадал, арга ухаанд сургаж, байгаль орчинтойгоо ойр байх, хөдөлмөрлөхийн ач тусыг өөрсдийн биеэр үлгэрлэж яваа Ц.Амарсанаа, түүний эхнэр Ц.Сүнжидмаа нар хүнсний ногоо тариалалт, мод үржүүлэг, нөхөн сэргээлт, ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх ажлыг 2004 онд анх эхлүүлжээ.

Өдгөө 2000 мкв хүлэмжинд хүнсний 10 гаруй төрлийн ногоо тарьж, мкв тутмаас гурван кг орчим ургац хураан авдаг байна. Тодруулбал, уртасгасан хүлэмжнээс зуны цагт үрсэлгээгээр тарьж 5-6 удаа ургац хураадаг аж. Нөр их хөдөлмөр шаардах ч гэр бүлдээ төдийгүй бусдад химийн бордоогүй органик хүнс хэрэглэхэд өөрсдийн хувьд нэмрээ оруулах нь тэдний эрхэм зорилго гэдгийг залуус онцолж байсан юм.

Борлуулалтын сүлжээ, шинжилгээний лаборатори зайлшгүй хэрэгтэй байна

Бид ногооний хүлэмжүүдээр орж тэдний ажилтай танилцсаны дараа ногоо тарихын сайхан хийгээд гарч буй зарим бэрхшээлийн талаар Ц.Сүнжидмаатай цөөн хором хөөрөлдөв.

- Ногоо тарина, түүнийгээ ургуулж арчилна гэдэг амаргүй ажил байх. Гэхдээ дуртай ажлаа хийхэд "амттай" сайхан биз?

-Тэгэлгүй яахав. Амттай байхаас гадна хүүхдүүдийн маань хүмүүжилд сайнаар нөлөөлж байгааг харахад сайхан байдаг.  Ер нь ажиллагаа, арчилгаа ихтэй,  хөдөлмөрч хүний л хийдэг ажил л даа.

Манай найзууд намайг шороотой хутгалдаад халтайчихсан байна гэдэг юм. Гэхдээ энэ чинь нэг угаахад л арилна. Харин бид байгаль орчинтойгоо ойрхон байж, хөдөлмөрлөснөөрөө илүү эрүүл саруул, аж жаргалтай амьдардаг гэж ойлгодог. Манайх 2-13 насны 4 хүүхэдтэй. Тэд маань бууцай, байцаа соёолоод гараад ирэхэд анхны навчаар нь таньдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд хөдөлмөрч ухаанд суралцаж байна шүү дээ.

-Танайх их том талбайтай юм.  Хоёулахнаа ажиллах хэцүү биз. Хэчнээн хүнийн ажлын байраар хангаж байна?

-Тусалж ажилладаг хүмүүс бий. Гэхдээ манайхны нэг буруу хандлага байгаа нь харагддаг. Газар шорооны ажил юм уу, ийм заваан ажил хийхгүй гэдэг.  Энэ чинь заваан ажил биш, харин ч эрүүл байгаль орчинтойгоо харьцаж байгаа хэрэг. Энэ хандлага өөрчлөгдөөсэй гэж хүсдэг дээ.

-Гэр бүлийн орлогоо энэ аж ахуйгаасаа бүрдүүлж байна уу. Та хоёрыг удам  дамжсан ногоочид гэж сонссон?

-Тийм ээ. Тууштай, уйгагүй хөдөлмөрлөдөг болохоор болоод л байна. Үрээр тарьвал ургац бага авна. Үрсэлгээгээр тариад боломжийн байдаг.

-Ямар ч аж ахуй эрхэлсэн асуудал тодорхой хэмжээгээр гардаг.  Та бүхэнд ямар асуудал тулгарч байна вэ, тухайлбал, борлуулалтаа яаж хийдэг вэ?

-Борлуулалт хамгийн хэцүү асуудал.  Бид 5 сарын 1-нээс ногоогоо гаргаад эхэлчихдэг. Гэвч хятад ногоо их хэмжээгээр хямд үнээр орж ирж байна.  Тийм болохоор ченжүүд дотоодын ногооны үнийг буулгаж авдаг.  Миний бодлоор энэ асуудлыг шийдэхийн тулд  импортын татварыг нэмэх, борлуултын сүлжээг бий болгох нь их чухал байна. Үүн дээр холбогдох байгууллагууд анхаарч ажиллах шаардлага байна. 

-Хүнсний аюулгүй байдал алдагдсан энэ үед хэрэглэгчдийн хувьд органик монгол ногоо идмээр байгаа ч  шинээр нь баталгаатай худалдаалах газар цөөн байдаг нэг зовлон байна. Тэр дундаа нарийн ногоог монгол, хятад гэж ялгахад их төвөгтэй байдаг?

-Санал нэг байна. Хятад ногоотой холиод тавихад бид ч ялгахад хэцүү. Тэгэхээр хүнсийг эрүүл, аюулгүй шинэ гэдгийг баталгаажуулдаг "Монголд үйлдвэрлэв" гэсэн цогцолбор байх шаардлага зайлшгүй бий. Учир нь тухайн ногоо химийн бодис агуулсан байна уу үгүй юу гэдгийг шинжилдэг дээжийг өгөхөд хариу 2-14 хоногийн дараа гардаг. Энэ хооронд бид ногоогоо зараад дуусчихсан. Дараагийн ургацын ажилдаа орчихсон байдаг. Уг нь өглөө шинжилгээнд оруулаад өдөртөө хариу нь гарчихдаг баймаар байна.

-Дотоодын үйлвэрлэл, газар тариаланг дэмжье гэхээр манайхан бүтээгдэхүүнээ үнэтэй зараад байх шиг санагддаг?

-Монголчууд ногоогоо хятадаас хямд зарж болдоггүй юм уу гэж асуудаг. Бид үрээ гаднаас авч байна, дээрээс нь химийн бордоогоор бордохгүй өөрөөр нь ургуулж байгаа учраас ургалтын хугацаа хятад ногоог бодвол урт байдаг. Ер нь бол өөрийн өртгөө шингээгээд хямд үнээр зарахыг боддог.

-Танайхаас ирээд шинэ ногоо худалдаад авч болох уу?

-Мэдээж болно.

-Хаяг холбогдох утсыг чинь нийтэлж болно биз дээ?

-Болно оо. Манайх Баянхошууны 25 хороо, хайрханы 2-217 тоот  86222222 99985734 утсаар холбогдож болно.

 SOS!!! "Химийн бордоотой ногоо цусны бүлэгнэлтийг байхгүй болгодог"

БНХАУ-аас орж ирсэн тухайн хүнсний ногоог ямар технологиор тарьсан, ямар химийн бордоогоор бордсон, хэрхэн тээвэрлэж ирсэн нь тодорхой бус байгаа. Азотын бордоогоор бордсон ургамалд нитритын үлдэгдэл байж байдаг. Үүнийг тогтмол идэж, хэрэглэсэн хүмүүсийн цусны бүлэгнэлт аажмаар байхгүй болдог гэх мэтчилэн орлон сөрөг нөлөө бий гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс сануулж буй. 

Ц.Сүнжидмаа, Ц.Амарсанаа нар "Ер нь цаашдаа энэхүү ажилд төрийн бодлого хэрэгтэй. Хэрэв ингэж чадвал монголчууд химийн элдэв бордоогүй, экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг монголчууд хэрэглэх боломжтой болно" гэдгийг онцолж байлаа. Бусдаас өгөхийг шаардаж, бэлэнчлэх сэтгэлгээнд "донтсон" заримд нь эерэг хандлага, сайн үлгэр дуурайлал болно гэдэгт бичигч би итгэлтэй байна.

Д.Чингүүн