Харьцангуй хийсэн юмтай юу, хэлэх үгтэй юу гэдэгтээ дүн тавиулах цаг мөч улстөрчдийн хувьд ойртчихоод байна. Үнэндээ бол ил тод харагдахдаа гоё сайхан хэлж ярьчихаад хэрэг дээрээ нийгмийг, нийтийн эрх ашгийг сульдуулан хөнөөж байдаг хүмүүсийн олонхи нь улстөрчид байдаг гэдэг нь чухам үнэнд ойртоно гэхэд болно доо. Тэрчлэн өнгөрсөн дөрвөн жилд нэр бүхий улстөрчдийн үйлдсэн анхаарал татсан үйлдлүүдээс эргэн сануулж цувралаар хүргэж байна. Эрхэм та санаж байгаа бол Дархан цаазат Богдхан уулын нутаг дэвсгэрээс хэсэгчлэн тасдаж, тусгай хамгаалалттай газрын хилийн заагаас чөлөөлж, өөрчлөлт оруулах тухай тогтоолын төсөл гэх ихээхэн хардалт дагуулсан тогтоолын төслийг Хан-Уул дүүргээс УИХ-д сонгогдсон Л.Болд, Ц.Оюунгэрэл нарын нөхдүүд санаачилж байсан билээ. Сонгуульд ялалт байгуулахдаа сонгогчдоо газрыг нь өмчлүүлнэ гээд амлачихсан гэдгээ хаа ч хэлж ярьж явдаг энэ хоёр эрхэм салбарын яамны нөхдүүдийн эсэргүүцсэн байр суурийн эсрэг Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжин тэргүүтэй Засгийн газрын гишүүд болоод бусад олон улстөрчдийн дэмжлэгийг аван улайрч байсныг эргэн сануулахад гэмгүй болов уу. Гол нь тэгж идэвхийлэхийн цаана хэний эрх ашиг илүү тавигдаад байна вэ гэдэг асуудал гарч ирж байсан юм. Ц.Оюунгэрэл хэвлэлд энэ талаар байр сууриа илэрхийлэхдээ өөрсдийнх нь санаачилсан тогтоолын төсөлд хууль, журам зөрчин баригдчихсан барилгуудаас ерөөсөө оруулаагүй, зөвхөн сонгогчид болох 600 гаруй айл өрхийн газрыг тусгай хамгаалалтаас чөлөөлөх асуудал агуулагдаж байгаа гэх ч, үнэн хэрэгтээ Л.Болд, Ц.Оюунгэрэл нар “Нэгэнт л хамгаалах, хянах боломжгүй болсон Арцат, Богинын амуудыг тусгай хамгаалалттай газар нутгийн бүсээс хасъя” гэсэн саналыг өргөн барьсан байдаг.
Харамсалтай нь , тухайн үед БОНХЯ-наас бусад яам энэхүү саналыг нь зөвшөөрсөн байдаг. Хэрэв энэ хоёр эрхмийн санаачилсан тогтоолын төсөл батлагдчихвал Дархан газрын хилийн цэсийг өөрчлөхийн тулд тухайн бүс нутгийг бүхэлд нь чөлөөлөхөөс аргагүй болж таарна гэдгийг ч хэлэх эрхмүүд байсан юм. Ц.Оюунгэрэл хатагтай энэ талаар байр сууриа илэрхийлж хэлж ярих болохоороо Арцат, Богинын амыг хилийн заагаас чөлөөлөхөөр төсөлд тусгасан тухайгаа дуугараагүй нь хэвлэлийнхний анхаарлын гадна яаж үлдэж чадаагүй юм. БОНХЯ-ны төлөөлөгч тэдний санаачлаад байгаа энэ төсөлтэй холбогдуулан “Төр хууль бус үйлдлийн өмнө буулт хийх ёсгүй. Цаашид хэн нэгэн эрхтэн дархтан дураараа авирлаад газар олгодог, эцэст нь төр бууж өгөөд хуульд өөрчлөлт оруулдаг байдал газар авна. Тиймээс манай яам энэ саналыг эсрэг бат зогсоно” гэж байсан удаатай. Мөн Арцатын болон Богинын амыг тусгай хамгаалалтаас хасвал сөрөг үр дагавар гарна гэдгийг ч салбарын яамны зүгээс хэлж байсан юм.
Мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй нөхдүүд эдгээр амуудад эзэн сууна, эсвэл 2012 онд Горхи-Тэрэлж,Хөвсгөл нуурын эргээс хэсэг газрыг тусгай хамгаалалтаас хассаны дараа тэдгээр газарт хэн дуртай нь үйл ажиллагаа эрхэлж хог, хаягдалд дарагдан хариуцах эзэнгүй болоод байгаа шиг нөхцөл байдал үүснэ гэдгийг хэлээд байсан.
Ер нь бол дархан цаазат Богдхан уулын Зайсангийн ам. Богинын ам, Арцатын амны газрын зарим хэсэг гэхчлэн тэдний тусгай хамгаалалттай газрын хилийн заагаас чөлөөлүүлэхийг хүссэн газар нь хэдэн жилийн өмнөөс Монгол Улсын хэмжээнд хамгийн өндөр үнэ хүрч эхэлсэн. Өөрөөр хэлбэл, нэг га нь сая ам.доллараас дээш үнээр яригдах болсон нутаг гэдэг нь яах аргагүй анхаарах ёстой асуудал байсан л даа. Л.Болд, Ц.Оюунгэрэл нарын өргөн барьсан төсөлд Зайсангийн амнаас 23.2 га, Богинын амнаас 0.3 га, Арцатын амнаас 21.8 га, нийт 45.3 га газрыг тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хилийн цэсээс чөлөөлүүлэхээр тусгасан байдаг. Тэд дээрх газрыг чөлөөлөх гээд байгаагаа “Энэ газарт он удаан жил үе дамжин суурьшсан 700 өрхийн 2000 гаруй иргэний газар өмчлөх, эзэмших эрхийг шийдвэрлэх” гэж тайлбарлаж байсан ч, талууд янз бүрээр л харж байсан. Тусгай хамгаалалттай газар нутгаас нийт 45.3 га-г чөлөөлүүлж, иргэдэд өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх гээд байгаагийн цаана өөр бусдын эрх ашиг нуугдаагүй биз гэх асуудал тавигдаж байдаг юм. Л.Болд, Ц.Оюунгэрэл нарын тухайд айхтар агуулгатай байж мэдэх тогтоолын төслийг УИХ-ын даргад өргөн барьж чадсан гэдэг нь өөрөө томоохон асуудал гэдгийг тодотгох хэрэгтэй юм.
Б.Тамир
Эх сурвалж: Шуурхай.мн
