Анх “Бенз” Б.Баярсайхан гээд байхаар нь их л ганган тэрэг хөлөглөсөн эр байх гэж боддог байв. Нэр нь ч эрэгтэй хүнд баймаар учраас ийн бодсон хэрэг. Мэдээллийн орон зай миний санаж байснаас өөр зүгт яваад байсан учраас хэрэгт дурлан цахим өнгийв. Гэтэл Төрийн өндөр дээд албан тушаалтан маань ганган тэрэгтэй биш гоёхон дотуур өмдтэй, булчинлаг эр биш гоо сайхан биетэй эмэгтэй хүн байж билээ. Цочирдолгүй л сонирхсон, яадгийм. Өндөр дээд албан тушаалтан байж саваагүй лүд вэ ч гэж бодоогүй. Яагаад гэхээр хүн өөрт байгаа илүү сайн сайхан зүйлээ харуулж гайхуулахыг хүсдэг нь орчлонгийн ёсон. Гоо сайхан биетэй нь биеэ гайхуулж, эрдэм чадалтай нэг нь мэдлэгээ гайхуулдаг жамтай хойно. Тэгээд ч ямар Боловсролын яаман дээр нүцгэн биетэй алба залгуулалтай биш. Зугаалж хөгжиж явахдаа гоо сайхан биеэ нөхрөөсөө өөр хүнд харуулах гэсэн ч юм билүү, хэн мэдлээ. Байх л асуудал. Тэгэхээр энэ асуудлыг нэг мөр хойш тавъя.

УИХ-ын гишүүн Б.Баярсайхан, гишүүн асан З.Нарантуяа хоёрыг харьцуулах ямар ч аргагүй, тэнгэр газар шиг ялгаатай гэдэг нь үнэн. З.Нарантуяа бол төрийн албаны дадлага туршлага, мэргэжил боловсрол, зангараг гээд аль ч талаараа Б.Баярсайханыг дагуулахгүй төрийн түшээ байв. Үүнтэй хүн бүр санал нийлэх ч завханчуудын тухайн үеийн долгион нийлэхгүй л болов уу. Аливаа сонгууль санамсаргүй ялалт ялагдлаар дүүрэн байдаг. Тэр хэрээр ард түмний сэтгэл гэдэг тогтворгүй, алдаа оноо дүүрэн байх аж. Б.Баярсайхан гишүүнийг Завхан аймгаас парламентад ороод ирнэ гэж бодох нь бүү хэл зүүдлээ ч үгүй гэх хүн олон бий. Гэсэн ч тэр парламентад сууж байна. Өнгөрөгч 2020 оны сонгуулийн онцлог бол Ц.Цэрэнпунцаг гарьд, Б.Баярсайхан гэх хоёр хүн ялалт байгуулсанд бий. Нөгөө талаас Завхан аймгаас иргэдээ төлөөлж байсан Я.Санжмятав, З.Нарантуяа нар өвдөг шороодсонд бас байгаа юм. Ямар гээчийн сонголт хийхээрээ хэмээн халаглаж байгаа хүнтэй ч таарч байв. Цаст уулынхан алдаа гаргах нь ховор ч энэ удаад яах аргагүй алдаа гаргаснаа дөрвөн жил эдэлж таарна гэх. Гэхдээ биологийн нас нь зуугийн тал хүрсэн ч улс төрийн хувьд цэл залуухан Б.Баярсайхан гишүүнд сурч боловсрох төлөвших тэгээд ажил хийх цаг хугацаа хангалттай байгаа учраас хэтдээ завханчуудыг төрд төлөөлөх чамгүй сайн түшээ болж мэдэх юм.

Тэр 1991 онд Багшийн сургуулийг багш мэргэжлээр төгсөж, цэцэрлэгийн дуу хөгжмийн багшаар ажлынхаа гарааг эхлүүлсэн ч мэргэжлээрээ төдийлөн ажиллаагүй. Мөнхүү 1998 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг Эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн ч бас л мэргэжлээрээ ажиллаагүй. Харин тэс хөндлөн сэтгүүл зүйн салбарт хамгийн удаан ажилласан байдаг. Амьдралынх нь ид нас энэ салбарт өнгөрсөн бололтой юм билээ. Манай салбарын хамгийн том шагнал Хэвлэл мэдээллийн тэргүүний ажилтан болсон гэхээр чамгүй олон жил үр бүтээлтэй ажилласанд тооцно биз дээ. Б.Баярсайхан 1995 онд Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевизийн "Өглөө" хөтөлбөрийн хөтлөгч, редактораар ажиллаж эхэлсэн ч 1999 онд “Хэвлэлийн хүрээлэн”-гийн дээд курс төгсгөсөн гэдэг. Зургаан сарын түр сургалт юм уу даа.

Завхан аймгаас сонгогдсонд бас учир бий. Удаа дараа парламентад сонгогдож байсан Д.Оюунхорол нийслэлд тойрог сольсон гэмтэй, тэгээд ч улс төрийн насны нар хэвийсэн, Д.Балдан-Очирын сураг тасарсан, Ш.Сайхансамбуу нам төөрсөн гээд МАН-аас үнэндээ Завхан руу илгээх дүр олдоогүй байх. Нэгэнт сул тойрог байгаа хойно бяраас гадна мөнгөө багтааж шингээхээ больсон гарьд Ц.Цэрэнпунцаг, дүү нь ч шүдэнз зураад л өөрөө ч бие хаагаа гайхуулж гүйгээд байгаа Б.Баярсайхан хоёрыг явуулахаар шийдсэн байж болох юм. Өөрөөр хэлбэл нэгэнт тодорхой ялалтын эзэд Я.Санжмятав, З.Нарантуяа хоёрын аманд хаяж өгсөн болов уу. Угаасаа аль ч намд өрсөлдөгч лидерүүдэд хаяж өгдөг сул тойрог байдаг даа. Нам дундын тохиролцооны тойрог ч гэж бий. Гэтэл МАН-аас аманд өгсөн хоёр нь ялчихаад ирсэн. Ц.Цэрэнпунцаг нь эр бяраа гайхуулж, Б.Баярсайхан нь өөрийгөө гайхуулж байгаад завханчуудыг дөнгөчихсөн байх. Манай ард түмэн бөхдөө даанч хайртай шигээ манай эрчүүд сайхан бүсгүйгээс харцаа салгаж, саналаа харамлах гэж юу байхав. Ийм л зүйл болж. Шүдэнз зурсан гэснээс “Шүдэнзний гэрэлд нүцгэн зогсогч” гэх нэрийг угийн шооч монголчууд өгсөн хэрэг байх. Би л хувьдаа бодож олохгүй нэр. Завхан ч тэгээд Бэгзийн Явуухулангаас эхлээд цэцэн цэлмэг найрагчдын өлгий нутаг шүү дээ. Сонгогчид түүний дүү Б.Амарсайханыг МАН-ын сурталчилгаанд шүдэнз зурж үг хэлээд байхаар эгчийгээ дэмжиж байна гэж ойлгосон байх. Хэвлэл мэдээллийнхэн ч ийн онцолж байсныг санах аж. Гэтэл өөрөө нүцгэн зургаа алдаснаас үүдэж энэ нэр үүссэн болов уу гэж таамаглаж байна.

Тэгэхээр нэгэнт түүний тухай өгүүлж байгаагаас хойш хэзээ хэрхэн их улс төрд ямар замаар хөл тавьчихав гэдэг нь тодорхой бус ч гэсэн таамаг байх учиртай. Үнэн хэрэгтээ Б.Баярсайханыг МАН, улс төр хавьд сураггүй байхад жүжигчин Б.Амарсайхан МАН-ын төлөө шүдэнз зураад явж байсан юм шүү. Б.Баярсайхан нэлээд хожим 2020 онд Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар гэнэт тодорсон. Миний бодоход сэтгүүл зүйн туршлагаа түшиглэж яамны Олон нийттэй харилцах албаны даргаар очиж болох байсан, тэгээгүй. За дүүрсэн хэрэг. Дээш явлаа явлаа гэхэд багш мэргэжлээрээ далайлгаж яамны Бага боловсролын хэлтсийн даргаар очиж болох байсан ч тэгээгүй. Шууд л өндөр дээд албанд дүрэмгүй морилсон бүсгүй. Үүнээс харахад яах аргагүй том крантай бүсгүй. Олны ярьж байгаа шиг намын үнэнч пиарчин, шүдэнзний гэрэл гэгээ юу л бол.

Ямартай ч салбарынх нь сайдаар ажиллаж байсан Ц.Цогзолмаа ажлаа өгөхдөө чуулганы индэр дээрээс "Монгол Улсын Ерөнхий сайдад хичээнгүйлэн захихад манай салбарт гурван сарын өмнө томилогдож ирсэн Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Баярсайхантай хамтарч ажиллах боломж үнэхээр байгаагүй шүү. Та цаашид зөв, сэтгэлтэй хүнээр солихгүй бол энэ салбарын ажил явахгүй ээ. Би өнгөрсөн хугацаанд салбарынхаа нэр хүнд, цар хүрээг үргэлж бодож ирсэн. Ерөнхий сайд та үүнд онцгойлон анхаарна уу” гэж хэлээд бууж байсан нь санаанд тодхон байна. Үүнээс үзвэл тэр салбарынхаа сайдад лав таалагдаагүй. Өөрөөр хэлбэл салбараасаа “Онц муу” дүн авсан Төрийн нарийн бичгийн дарга юм. Угаасаа түүний ажлаас халагдсан шалтгаан нь “Яамны ажлыг цалгардуулж, удирдан зохион байгуулах ур чадваргүй” гэсэн үндэслэлээр халагдсан боловч удаа дараа шүүхдэлцэж байж эргэн ирсэн байдаг юм. Салбарынх нь сайд, салбар нь дүгнээд халчихаад байхад удаа дараа зарга хийж байгаад эргэн томилогдож байгаагаас харахад түүнд тэмцэгч чанар бас байна.

Өнгөрөгч сонгуулиар 13 эмэттэй сонгогдсон нь түүхэндээ парламентад хамгийн олон эмэгтэй гишүүн орж ирсэн. Тэдний нэг нь Б.Баярсайхан. Өнөөдөр бол түүний ажлыг дүгнэх боломжгүй. Ахиад гурван жил ажиллаж байж бүрэн эрхийнх нь хугацаа дуусна. Харин УИХ-ын гишүүний тангараг өргөөд удаагүй байхдаа буюу наймдугаар сарын эхээр тойрогтоо ажилласан нь тун шуурхай байгааг харуулна. Шинэхэн болоод сонихон ч байсан биз. Магадгүй шинэ парламентаас орон нутагт анх удаа албан ажлаар хөл тавьсан гишүүн нь Б.Баярсайхан байх. Ингэхдээ зэвсэгт хүчний хээрийн хувцасаар гангарч Завхан аймгийн Засаг дарга Д.Батсайханд эгээ л цэргийн дарга шиг үүрэг өгсөн нь олон хүний дургүйг хүргээд авсан. Хууль тогтоох дээд байгууллагын гишүүн аймгийн Засаг даргад үүрэг өгөх эрх зүйн орчин байхгүй л дээ. Тэд хууль санаачлах, батлах, хэрэгжилтийг хангахад анхаарч ажиллах ёстой хүмүүс. Аймгийн төвийн гудамж, зам харгуй шалгаад явах үүрэг огт хүлээгээгүй юм. Шүүмжлэл дагуулсан энэ явдал нь Б.Баярсайханыг улс төрд дэндүү шинэ байгааг харуулсан хэрэг. Ер нь бол өөрийгөө л жадалж яваад ирсэн бололтой юм. Уг нь тойргоос сонгогдог гишүүд бол Засаг дарга аль нам байхаас үл хамааран, хамтарч ажиллахыг эрмэлздэг, тал тохой татахаас эхлээд ямар ч утгаараа эерэг дүр гаргадаг жамтай. Д.Батсайхан дарга АН-ын хүн учраас л Б.Баярсайхан муйхраар л зүтгэсэн байх. Шинэхэн гишүүний гэнэн зан л гаргасан. Түүний ирээдүйн улс төрийн замнал урт богиныг өнөөдөр дүгнэх боломжгүй ч улс төрд богино хугацаанд өрнүүлсэн паян нь өөрөө богиносгох нигууртай харагддагийг нуух юун.

С.Ууганбаяр

2021 он "Манай 76" номноос ....