УИХ-аас 2021 онд баталсан “Оюу толгой ордоос Монгол Улсын хүртэх үр ашгийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээний тухай” тогтоолын төслөөс өнөөдрийг хүртэл маргааныг эцэслээгүй байгаа асуудлын нэг бол татварын актуудын биелэлтийг хангуулах юм. Монгол Улсын татварын албанаас “Оюу толгой” компанийн 2018 он хүртэлх татвар төлөлт болон 2019, 2020 оны үйл ажиллагаанд хийсэн хяналт, шалгалтаар нийт 1.2 их наяд төгрөгийн татварын акт тавьсан байдаг. Оюу толгой компаниас татварын маргаан үүсгэж, Лондонгийн Арбитрын шүүхэд хандсан.
Үүний хариуд Монгол Улсын Засгийн газраас ч сөрөг нэхэмжлэл үүсгэсэн байдаг. Өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй байгаа энэхүү татварын маргаан чухам ямар учир шалтгаантай вэ, эцэслэн шийдэгдсэн тохиолдолд Монголын талд гарах үр дүнгийн талаар Татварын албаны дарга асан Б.Заяабалаас лавласан юм.
-“Оюу толгой” компани дээр Монгол Улсын татварын албанаас тавьсан акт өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй байна. 1.2 их наяд төгрөгийн татварын акт тавих болсон үндсэн зөрчил хаанаас эхэлсэн юм бэ?
-Монгол Улсын Үндсэн хуулиар татвар тогтоох, чөлөөлөх, хөнгөлөлт үзүүлэх үндсэн үүрэг, эрх нь УИХ-д хадгалагддаг. Гэтэл Засгийн газар УИХ-ын эрхийг эдэлж, Оюу толгойн хөрөнгө оруулагчтай “Дубайн гэрээ”-г байгуулаад, тэндээ татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт олгосон асуудал тогтоогдсон. Тиймээс татварын байгууллага “Энэ Засгийн газрын байгуулсан Дубайн гэж ярьдаг хэлэлцээр нь буруу, Үндсэн хууль, Татварын хуулийг зөрчсөн байна” гэж үзсэн. Энэ нь “Дубайн гэрээ”-г хүчингүй болгох яриа хэлцэл рүү Засгийн газрыг оруулсан. Мөн Дубайн гэрээн дээр зөвхөн алт, зэс, мөнгөн дээр Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг төлнө гэдэг хэлцэл хийчихсэн байсан. Үүнийг бид судалж үзээд 100 тэрбум төгрөгийн акт тавьсан. Алт, мөнгө, зэсээс гадна дагалдах бүтээгдэхүүн гэхэд молибден, цайр, цагаан тугалга гэх мэт бий. Гаалийн лабораториар дагалдах элемент гээд гаргаад ирсэн бүх элемент дээр нь Монгол Улс ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр авах ёстой байсан гэж үзэж энэ актыг тавьсан.
-Өөрөөр хэлбэл, хуулийн дагуу авах ёстой татваруудад хөнгөлөлт үзүүлсэн. Тухайлбал, ямар хөнгөлөлт эдэлсэн нь манай улсын хуулийг зөрчсөн гэж үзсэн бэ?
-Нэгдүгээрт, менежментийн үйлчилгээний төлбөр гээд нийт гаргасан зардлын 3 хувиар тооцож авна гээд үндсэндээ нэг орчим тэрбум долларыг хөрөнгө оруулагч тал авчихсан байгаа юм. Гадагшаа шилжүүлсэн орлого учраас ногдох суутганыг нь бодоод үзэхэд 515 тэрбум төгрөгийн зөрчил илэрсэн. Хөрөнгө оруулалтын гэрээн дээр гадагшаа шилжүүлсэн орлогоос суутган татварт 20 хувийг төлнө гээд заачихсан байтал “Дубайн гэрээ”-гээр энэ заалтыг авчихсан. Тиймээс Татварын алба Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон татварын хууль тогтоомжоо бариад “Дубайн гэрээний энэ хөнгөлөлт нь хууль зөрчсөн” гэж үзээд акт тавьсан. Хоёрдугаарт нь, үе шилжилтийн аргын дагуу үзүүлж байгаа менежментийн үйлчилгээ нь хэр бодитой юм бэ, хэн гэдэг этгээд ямар үйлчилгээ үзүүлэв гээд шалгаад үзэхэд бодитой үйлчилгээ үзүүлээгүй хэрнээ менежментийн үйлчилгээний төлбөр авсан байсан. Энэ бол Монгол Улсын хуулийг зөрчсөн үйлдэл гэж үзээд үүнтэй холбоотой гарсан 1.1 их наяд төгрөгийн алдагдлыг нь бууруулсан.
-Толгой компаниасаа өндөр хүүтэй зээл авсан гэх зөрчилд бас акт тавьсан байх аа?
-Тийм ээ, хувь нийлүүлэгчийн зээлийн хүү гээд тодорхой хэмжээний орлого авсан байдаг. Оюу толгойн 2013-2018 оны санхүүгийн тайланд хийсэн шалгалтаар 1.7 тэрбум долларыг зээлийн хүү хэлбэрээр авсан байсан. Өөрсдийн харилцан хамааралтай толгой компани нь Монгол Улсын Оюу толгой төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой зээл олгочихоод, зээлийнхээ хүүгийн төлбөрт 1.7 тэрбум долларын орлого авчихсан байгаа юм. Гэхдээ зээлийн хүүнд ноогдох суутган татварыг төлөөгүй гэдэг асуудал үүсээд 539 тэрбум төгрөгийн акт тавьсан. Оюу толгой компанид толгой компаниас нь лайбор дээр нэмэх нь 6.5 гэсэн хүүгээр маш олон жижиг жижиг зээл олгосон байгаа л даа. Зээлийн хэлэлцээр нь өөр, өөр. Дундажлаад тооцоод үзэхэд зах зээл дээр яг ийм төрлийн зээл нь лайбор дээр нэмэх нь 1.5 орчим байсан.
-Маш өндөр хүүтэй зээл авч, багагүй алдагдал хүлээсэн байна?
-Ийм хэмжээний хөрөнгө оруулалтад олгож байгаа бодит зээл нь лайбор дээр нэмэх нь 1.5 байна. Гэтэл лайбор дээр нэмэх нь 6.5 хувь гэдэг өндөр хүүгээр өгсөн гэж үзээд манай татварын алба шалгах явцдаа зөрүүнд нь 3.2 их наяд төгрөгөөр алдагдлыг нь бууруулсан юм. Дараагийн нэг том зөрчил бол валютын бодит бус ханшийн зөрүүгээр тайландаа тусгаж явж байсан зөрчил илэрсэн. Үүнтэй холбоотойгоор 1.7 орчим их наяд төгрөгийн алдагдлыг илрүүлж, бууруулсан. Үндсэндээ 1.1 их наяд төгрөгийн акт гэж яригдаж байгаа боловч цаанаа 6.6 орчим их наяд төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний алдагдлыг нь бууруулж өгсөн байгаа.
-Зөвхөн татварын зөрчилтэй актнаас гадна олон их наяд төгрөгөөр хэмжигдэх алдагдлыг бууруулж чадсан гэж та хэллээ. Тэгэхээр татварын маргаан шийдэгдвэл Оюу толгойгоос авах ашгийн хугацаа өөрчлөгдөх үү?
-Иргэд татварын акт тавьсан 1.1 их наяд төгрөгийг л нийт зөрчил гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл цаана нь илрүүлсэн зөрчлөөр алдагдлыг нь бууруулж, монголчууд бидний ирээдүйд авах ашгийг нь түргэсгэх, ойртуулах зорилгоор санхүүгийн тайланд шинэчилгээ хийгдсэн гэж хэлж болно. Нийтдээ 2.7 тэрбум доллар буюу өнөөдрийн ханшаар тооцоод үзэхээр 9 орчим их наяд төгрөг гэсэн үзүүлэлт гарч байгаа юм. Тэгэхээр татварын маргааныг татварын албаны талд шийдэж чадах юм бол монголчууд бид ирэх жилээс буюу ойрын хугацаанд ашиг хүртэх боломж нөхцөл хангагдахаар байгаа. Оюу толгойн татварын маргаан Монголын талд шийдэгдвэл ойрын хугацаанд ашгаа хүртэх боломжоор хангагдана.
