Оюу толгойн далд уурхайн төсөл гацсан хэвээрээ. Ерөөсөө Оюу толгойн гэрээг анхнаасаа мордохын хазгай болсон гэдгийг эдийн засагчдын ихэнх нь хүлээн зөвшөөрдөг. Харин парламентад суугаа нөхдийн зарим нь энэ тухай ам нээхийг ч хүсдэггүй. Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн гуай хөрөнгө оруулалтын болон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг “Эх орноо худалдсан явдал” гэдэг юм.
Оюу толгойн далд уурхайн төсөл зогссоноос хойш “ Рио Тинто” зангаа зуваргаж буй нь ч нууц биш боллоо. “Эрдэнэс Оюу толгой” компанийг удирдаж байсан УИХ-ын гишүүн асан Ц.Сэдванчиг Рио Тинто-гийн боссуудад хандан захидал илгээснээсээ болж ажлаа Да.Ганболдод шилжүүлсэн. Энэ бол бараг хоёр жилийн өмнөх явдал. Долларын ханш огцом өсөх үеэр Монгол банкныхан Ц.Сэдванчигийг гадаадын хөрөнгө оруулалтыг үргээсэн жинхэнэ урвагч гэх нь холгүй юм болж байлаа.
Гэхдээ Ц.Сэдванчиг уг захидалдаа тухайн үед хатуу ч гэсэн үнэнийг өчсөн байв. Тэрбээр төслийн зээлийн гол нөхцөлийг Засгийн газар дангаараа шийдэж хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэсэн юм. Тухайлбал, Засгийн газар анх гэрээ байгуулах эрх авахдаа төсөл хэрэгжих хугацаанд Монгол улс өгөөжийнх нь 53 хувийг авах ёстой. Энэ нь нэрлэсэн үнээр 30 гаруй тэрбум төгрөг. Хөрөнгө оруулагч тал 47 хувь буюу 25 тэрбум гаруй ам.доллар авна. Ийм байдлаар УИХ-аас гэрээний зөвшөөрөл олгож, 57 дугаар тогтоол гарсан байдаг. Тэгвэл энэхүү өгөөж хүртэх харьцаа өөрчлөгдөх төлөвтэй болсоныг тэр хэлжээ. Мөн Рио Тинтогийн зээлдүүлэгч болох санал өгсөн олон улсын 15 банкнаас оруулах хөрөнгө оруулалт 24 тэрбум гаруй ам.долларт хүрч магадгүй гэж Ц.Сэдваанчиг үзэж байв. Ер нь өр зээлийн хувьд Засгийн газар дангаараа шийдэхгүй л дээ. Төсвийн тогтвортой байдлын хуулиар ийм эрхийг хязгаарласан. Тиймээс төслийн санхүжилт нь УИХ-ын бүрэн эрхэд хамаарна хэмээн тэр бичсэн байсан юм.
Харин Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг дараа нь Рио Тинто-д 2014 оны гуравдугаар сард захиа бичсэн. Түүний захидлыг баталгаажуулж, “Эрдэнэс Оюу толгой”-н гүйцэтгэх захирал Да.Ганболд ч бас захидал илгээсэн байлаа. Тэд захидалдаа нэгэн дуугаар “Далд уурхайн санхүүжилтийг дэмжихэд бэлэн байна” гэсэн. Гэвч Монголын ашгийг төслийн санхүүжилтын гэрээнд яаж тусгахаа дурсаа ч үгүй. Оюу толгойн нийт борлуулалтын орлогоос дөнгөж 7 орчим хувийг авах өнөөгийн ядмагхан нөхцөлийг яаж сайжруулах нь бүрхэг хэвээрээ үлджээ.
Тэгвэл саяхнаас Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг ард түмнээсээ цахим хуудсаар санал асуулга явуулж эхлэв. Энэ үеэр нэгэн хачирхалтай мэдээлэл сонсогдов. Юу гэвэл, Оюу толгойн 34 хувиа зарах тухай яриа. Өнгөрсөн оны хавар мөн иймэрхүү санаа зарим нэг улс төрчийн амнаас цухалзаж байсан юм. Харин энэ удаа албан ёсных болж мэдэх шинжтэй.
Оюу толгойн гэрээг анх “Би хар толгойгоор хариуцна” гэж байсан С.Баяр өнгөрсөн оны 11 дүгээр сарын сүүлчээр телевизд өгсөн ярилцлагадаа “Оюу толгойн гэрээний асуудлаар Рио Тинтогийн талаас 10 орчим санал тавьж байгаа. Тэд нэг ёсны тулгалт хийж эхэллээ” гэсэн утгатай юм ярьж байсан. Магадгүй, хэрвээ энэ үнэн бол манайхаас тавьсан 30 орчим саналд хариу барьж, бидний өр зээл дээр тоглох гэж байгаа байх. Тиймээс Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн санал асуулгатай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн өөрийн цахим хуудсанд “Санал хураалтаар өлсөх үү гэж айлгаж санал авсан нэрээр Оюу толгойн 34 хувийг Chinalco-д зарах гээд байна уу даа, 4 сард худалдах хэлэлцээр дуусах юм” гэжээ. Түүний араас Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн твиттер хуудсандаа “Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг УИХ-д үг хэлэхдээ дампуурал зарлаж болзошгүй боллоо гэж хэлсэн нь үнэнийн хувьтай юм шүү дээ” гээд “Монгол улсыг өөрийг нь зээлийн барьцаанд тавьчихаад сууж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс Оюутолгойд багалзуураараа боомилуулчихаад байна шүү дээ” гэв.
Chinalco бол Хятадын төрийн өмчит томоохон групп. Ер нь Хятадууд Оюу толгойд хамтрах саналыг эртнээс тавьж байв. Тэд Оюу толгойн 34 хувийг худалдаж авахаар тохиролцвол гэрээний өөрчлөлт Рио Тинто, Хятад, Монгол, Канадын дөрвөн талын хэлэлцээрээр шийдэгдэж таарна.
Б.Отгонбаяр
Эх сурвалж: Tumen.mn
