Монголчууд хөөргийг  өргөн хэрэглэж ирсэн эртний уламжлалтай. Өдгөө цагаан сарын баяр ойртож, хөөргөө зэхэж суугаа нь лавтай. Хөрөнгө мөнгөөр элбэг хангалуун зарим нь үнэ цэнтэй ховор чулуугаар уралсан хөөргөөр гангарна. Гэхдээ хөөргө хэрэглэх ёс заншил янз бүр аж. Энэхүү хэрэглээнд сүүлийн жилүүдэд гажуудаж буй  зүйл цөөнгүй. Эдгээрийн талаар Хөрөнгийн үнэлгээ, төслийн “ЛЭНДС” компанийн захирал, судлаач, хөөрөг урлаач Д.Ганхуягтай ярилцлаа.

-Та хэдэн төрлийн чулуугаар хөөрөг хийж байна?

-Олон шүү. Барын нүд, шонхорын нүд, хувилгаан чулуу, хар хаш, цагаан хаш гэх мэт гадаадаас авчирсан чулуугаар хөөргө хийдэг. Дотоодынх гэвэл тархи мана, чүнчигноров зэрэг чулуу бий. Цагаан хашаар 90-ээд оны эхэн үед  би 20-иод хөөргө хийсэн. Тухайн үедээ 3-5 сая төгрөгөөр зарж  байлаа. Одоо бол 100-гаас доошгүй сая төгрөгийн үнэтэй.

-Хамгийн үнэтэй нь ямар чулуу  вэ?

-Мэдээж, чулуунууд дотроо алмаз хамгийн үнэтэй шүү дээ. Үнэ тогтооход хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Хатуулаг чанар, өнгө чухал. Хувилгаан өнгөтэй чулуу их үнэтэй. Надад ийм чулуу хэдэн төрлөөрөө бий, хувилгаан эрдэнэ, барын нүд, шар хувилгаан гэх мэт. Шүр бол зөвхөн манай Монголд л өндөр  үнэтэй байгаа юм.

-Тэгвэл таны хийсэн хөөргө  их үнэтэй зарагдаж байгаа юм байна даа, тийм үү? 

-Ченжүүд надаас авч яваад хоёр гурав нугалаад зарчихдаг байсан. Одоо би тэдэнд өгөхөө больсон. Звөхөн захилгаар л хийж байгаа. Урьдчилж хуш модоор хийсэн загварын дагуу хийдэг. Завгараа нөгөө захиалсан хүндээ үзүүлж, засах зүйл байвал засаад дараа нь чулуугаараа урладаг юм.  Монголынхоо үндэсний загвараар хийж байгаа. Одоогийн манайхны барьж байгаа хөөрөгний ихэнх нь Манж, Хятадын загвар шүү дээ.

-Манай үндэсний загвар Манж, Хятадынхаас юугаараа ялгаатай юм бэ?

-Монгол хөөрөгний онцлог гэвэл толгой өндөр, ул өргөн. Хоорондоо загвараараа ялгаатай. Тухайлбал, хаан хөөргийг алтан ургийнхан барих жишээтэй. Дөрвөн талд нь дөрвөн хүчтэн сийлсэн хөөрөг л дөө. Мөн төрийн хар хүний хөөрөг  гэж бий. Цэргийн жанжины хөөрөг, хатан хүний хөөрөг, ноёдын хөөрөг гэх мэт ялгаатай. Энэ чинь хүмүүсийн зэрэг дэвийг таниулдаг юм. Гэтэл одоогийн хүмүүс зөвхөн цагаан сараар  тамхилах хэрэгсэл маягаар ашиглаж байна. Түүнчлэн хоорондоо баярхах арга хэлбэр болгодог болчихож. Эртний монголчууд харин хөөргийг зэрэг дэвийн илэрхийлэл болгохоос гадна  шүтээн болгож ашиглаж байсан.

-Хаан хүний хөөргийг ямар чулуугаар хийдэг байв?

-Хаан хүний хөөргийг ихэвчлэн хувилгаан чулуугаар хийдэг нь олон талын ач тустай байсан юм шиг байна лээ. Ер нь тамхийг 15-16 дугаар зуунд үүссэн гэдэг. Харин хөөрөг гэдэг нэр нэлээд сүүлд гарч ирсэн. Тэгвэл манайд хөөрөг 15-16 дугаар зууны үед байсан. Тангийн сав маягаар ашиглаж байжээ. Өөрөөр хэлбэл, хөөрөг дотроо тамхи хийдэггүй, амин дэм болох зүйлсээ хийдэг байсан юм билээ. Хожим нь Англиас тамхи орж ирээд хөөргөнд хийдэг болсон.

-Цагаан хаш ямар зориулалтын чулуу вэ?

-Цагаан хаш чулууг  гоо сайханы зориулалтаар эмэгтэй хүн хэрэглэдэг байсан юм. Эрчүүд тархи мана, чүчигноровыг  голцуу хэрэглэдэг байж. Эртний монголчууд хөөргийг наймааны хэрэгсэл болгодоггүй байсан онцлогтой. Тухайн овог дотроо бол солилцдог байсан. Харин овгийн хооронд солилцдоггүй байлаа. Мөн эцгээсээ илүү явбал шинээр хөөргө хийлгэж болдог байсан.

-Хуучны хөөргүүд одоо нэлээд үнэд орж байна уу?

-Хэзээ, хэн барьж байсныг нотлох боломж муутай. Наймаачид харин энэ хөөргө тэддүгээр зууных гээд л зрах гээд давхиад байдаг юм. Гэхдээ цөөн хэдэн  хөөрөг бол нотлогддог л юм. Жишээ нь, Долгорсүрэн зааны барьдаг хар хаш гээд байдаг хөөрөг нь 18 дугаар зууных юм. Гэхдээ хар хаш бас биш, чулуужсан мод юм билээ. Энэ хөөргийн үүх түүхийг би хөөж үзсэн чинь Манлай баатар Дамдинсүрэнгийнх байсан. Сайн ноён Намнансүрэн чүнчигноров, гартаам, тархи манаар хийгдсэн гурван янзын хөөргөтэй байсныг би мөн судалж үзсэн. Гэтэл Намнансүрэнгийн нэрээр иймэрхүү 80 орчим хөөрөг зарагдсан байдаг. Сайн эцгийн нэрийг гурав худалдаж иднэ гэдэг шиг л юм болж байна. Харамсалтай нь хуучны эд зүйл бүхэн сайн чанартай байдаггүй.

-Яагаад, харин ч чанартай юм биш үү?

-Үгүй ээ. Тухайлбал хаш чулууг Оросууд дээр үед Хятад, Канад руу гаргаж байсан. Тэр үеийн уурхайн үлдэгдлээс  манайх руу орж ирсэн чулуу харин чанартай байсан.Харин одоогийн Оросоос оруулж ирсэн хаш чулуу уурхайн  гүний  чанартай чулуу биш. Монголд чулуу олборлох гүний уурхай хөгжөөгүй байна. Тиймээс олддог чулуу нь газрын хөрсний өнгөн хэсэгт нар салхинд чанар муудсан юмнууд л байгаа.

-Таны захиалагчид голцуу улс төрчид үү?

-Улс төр, бизнесийн янз бүрийн хүмүүс ирдэг юм. Хүмүүс өөрт тохирсон хөөрөг гэж хайгаад яваад байдаг. Тэгэх хэрэггүй юм. Хөөргөө загварыг нь гаргуулаад өөртөө тохируулж захиалах хэрэгтэй. УИХ-ын гишүүн Р.Гончигдоржид миний хийж өгсөн нэг том цагаан хөөрөг байгаа. Миний хийсэн анхны хөөрөг. Тухайн үед би таван саяар хийж  өгсөн. Одоо бол тэр хөөрөг лав 200 сая хүрэх байх. Хөөрөг бол өөрөө банк юм. Үнэ нь жилээс жилд өсч байдаг. Дэлхийд хүлээн зөвшөөрдсөн. Газар ч мөн ялгаагүй. Үнэ нь тасралтгүй өсдөг өмч хөрөнгө юм шүү дээ. 

-Та чулуугаа хаанаас авдаг вэ?

-Миний нэг Америк найз бий. Тэр чулуугаар маш гоё юм хийдэг. Нэг удаа би Америкт очиж түүний чулуугаар хийсэн гэрлийн чимэглэлийг харсан. Найз маань түүнийгээ нэг сая доллараар зарсан гэсэн. Тэр л надад хааяа чулуу илгээдэг юм.

Ярилцсан Б.Отгонбаяр

Эх сурвалж: Tumen.mn