/Н.Янжмаагийн намтар судлалд/
Цуврал-2
Н.Янжмаа бол төрийн зүтгэлтэн эмэгтэй байсан гэдэгтэй маргах хүн үгүй биз. Түүний мэндэлсний 122 жилийн ойд зориулсан судалгааны бүтээлүүд үүнийг давхар баталж байна. МАН-ын НАМЭХ-оос санаачлан зохион байгуулсан судалгааны ажлаар НАМЭХ-ны УЗ-ийн гишүүн, ХУД-ийн НАМЭХ-ны дарга С.Оюунбилэгийн бэлтгэж тавьсан илтгэлээс тодорхой байгаа юм. Тэрбээр илтгэлдээ “Нэмэндэйн Янжмаа бол Монгол төрийн түүхэнд төдийгүй Монгол улсын тусгаар тогтнолд томоохон үүргийг гүйцэтгэсэн эмэгтэй” гэж дүгнэжээ.
Үнэхээр Н.Янжмаа нь эр нөхрийнөө нэгэн адил тууштай эх орончдын нэг байлаа. Тэрбээр Их Жанжин Д.Сүхбаатарын туулж өнгөрүүлсэн хувьсгалын зам мөр, төрт улсаа хөгжүүлэх үзэл санааг үргэлжүүлэгч нь байсан юм.
Түүхээ үнэн зөвөөр мэдэхгүй бол ойд төөрсөн сармагчин лугаа адил гэсэн мэргэн үг бий. Бидний өвөг дээдсийн халуун амиа, амьдарлаа золиослон байж авчирсан тусгаар тогтнолыг Их жанжин Сүхбаатаргүйгээр төсөөлөхийн аргагүй шиг халамжит хань, амьдралын гол түшиг тулгуур, найдвартай ар тал, хамтран зүтгэгч нь болсон Н.Янжмааг түүнээс салгаж ойлгох боломжгүй юм.
Судлаач С.Оюунбилэг өөрийн бүтээлдээ 1921 оны ардын хувьсгалын өмнөх болон дараа үед Н.Янжмаагийн туулж өнгөрүүлсэн замыг нэлээд нарийн гаргаж тавьжээ. Тиймээс түүний бүтээлийн хэсгээс энд зориуд өгүүлэх нь зүйтэй болов уу.
19-хөн насандаа анхны үрийн зулай үнэрлэж, хүний эхнэр болсон Н.Янжмаа халуун ам бүлээрээ элэг бүтэн амьдрах жаргалыг удаан эдлэж чадалгүй эр нөхрөө цэрэгт үдсэн юм. Эр нөхөр нь цэрэгт явсан хэдий ч тэр зүгээр суугаагүй. Орос цэргийн дарга нарын гэр бүлтэй танилцаж, нөхөрлөн цэргийн хувцас оёж сурсан нь цаашлаад өргөн хүрээтэй ажил болж, өнөөдрийн цэргийн оёдлын “Бөртэ” хэмээх үйлдвэрийн суурийг тавьжээ. Энэ үйлдвэр нь батлан хамгаалах салбарын ажилтан албан хаагчдын хувцас хэрэглэлийг бэлтгэдэг Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар болтлоо өргөжин тэлсэн байна.
1919 онд Д.Сүхбаатар цэргээс халагдаж Хүрээнд шилжин суух болсон тул Н.Янжмаагийн өвгөн аав Өвгөнхүү тэдэнд гэр төхөөрч өгчээ. Тухайн үед ядуу тарчиг амьдралтай ч залуу хосууд өрх тусгаарлан хамт амьдрах аз жаргалыг мэдрэх боломж дөнгөж олдсон тэрхэн зурвас үед Монголынхоо тусгаар тогтнолын төлөө Зөвлөлт Орос улсаас тусламж гуйхаар явах хариуцлагатай үүрэг Д.Сүхбаатарт оногдсон байна. Н.Янжмаагийн өвөөгийн төхөөрч өгсөн гэр нь энэ айлын цорын ганц өмч байлаа. Хэдийгээр тийм боловч өөрийн эр нөхрөө тусгаар тогтнолын төлөө зорих гэж буй агуу үйл хэргийнх нь төлөө замын зардал болгож гэрээ, мөнгөн зүүлтийнхээ хамт зарж өөрөө айлын амбаарт балчир хүүгээ тэврэн үлдсэн юм. Эх орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө тууштай тэмцэгч эр нөхрөө ирэхийг хүлээж хичнээн шөнө нойр нь хулжиж, хичнээн шөнийг нулимастай үдсэнийг түүнээс өөр хэн ч мэдэхгүй, мэдрэхгүй бизээ. Энэ их тэвчээр, хүлээлт, итгэл найдварын эцэст Монгол улсад тусгаар тогтнол ирсэн. Тэгсэн хэдий ч Янжмаагаас хамгийн хайртай ханийг нь авч одсон эмгэнэлт хар өдөр удалгүй тохиолдсон юм. Монгол улсын эрэлхэг зоригт хүү Их жанжин, Янжмаагийн энхрий хайрт хань, хүүгийнх нь эцэг ихийг хийж бүтээх идэр залуу 30-хан насандаа хорвоог үүрд орхин тэнгэрт халисан гашуун түүхийг мартах учиргүй. Энэ түүх бол зөвхөн энэ гэр бүлийн түүх биш, Монгол улсын тусгаар тогтнолын төлөөх он жилүүдийн үнэн түүх юм.
Нэгэнт их хэргийн гэрч болж, эр нөхрөө үүрд алдсан Н.Янжмаад ухрах, няцах зам байсангүй. Тэр гагцхүү эр нөхрийнхөө эхлүүлсэн их үйл хэргийг үргэлжлүүлэх чин сэтгэл өвөртлөн амьдарлынхаа сүүлийн мөчийг хүртэл эх орныхоо сайн сайхны төлөө зориулан ажилласан юм.
Тэр юун түрүүнд эх орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө халуун амиа зориулсан эрчүүдийн өнчирч хоцорсон эхнэр, хүүхдүүдийн төлөө ажиллаж байлаа. Олон хүүхэдтэй эхчүүдэд мөнгөн тэтгэлэг олгох, эх нялхасын газар, хүүхэд асрах тасаг, Хүүхдийн зуны амралтанд зориулан зуслан байгуулах зэрэг эмэгтэйчүүд хүүхдийн эрх ашгийг хамгаалахад ажлаа чиглүүлж байжээ.
Түүгээр зогсохгүй эр нөхрөө байхад түүнд тусалж ардын төр засгийн чухал хэрэгсэл, цэргийн зэр зэвсгийг нийслэлд хүргүүлэх ажилд идэвхтэй оролцож байсан юм. Мөн 1941 оны 9-р сард байгуулагдсан Зөвлөлтийн армид туслах бэлэглэлийн комиссын үйл ажиллагааг зохион байгуулж, даргаар нь ажилласан байна. 1945 онд Японы эзэрхэг түрэмгийлэгчдийн эсрэг явуулсан дайнд эмэгтэйчүүдийг манлайлан фронтын арын албыг зохион байгуулан ажиллаж байсан юм.
Н.Янжмаа улс орныхоо тусгаар тогтнолын үйл хэрэгт ийнхүү хүчин зүтгээд зогсохгүй төр засгийн үйл хэргийг тогтвортой явуулахад өөрийн амьдарлын 32 жилийг зориулж, чухал албуудыг хашиж байлаа. Тухайлбал:
-Суртлын хэлтсийн дэргэдэх Бүсгүйчүүдийн тасгийн дарга
-Монголын үйлдвэрчний эвлэлийг санаачилан зохион байгуулсан
-Эрүүлийг хамгаалах яамны Эх нялхасын хэлтсийн дарга
-Улсын хэвлэлийн газрын дарга
-Улаанбаатар хотын намын хорооны суртлын хэлтсийн дарга
-Намын төв хорооны хэлтсийн эрхлэгч
“Хоршоодын холбоо, хотын худалдааны газрын орлогч дарга
-Идэш тэжээлийн хэлтсийн анхны дарга
-Намын төв хорооны хянан зааварлагч бөгөөд эмэгтэйчүүдийн дунд явуулах намын ажлын ерөнхий эрхлэгч
-МАХН-н төв хорооны нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байв.
Түүний санаачилсан, удирдаж ажилласан байгууллагуудыг харахад төрийн чухал гэж хэлж болох бүхий л салбарт хөрвөн ажиллах чадвартай, сэтгэлтэй боловсон хүчин байжээ.
С.Оюунбилэг нарын зэрэг судлаачдын цаашдын судалгааны ажлууд нь Н.Янжмаагийн намтар судлалд улам их зүйл бидэнд хэлж өгөх биз ээ.
Б.Отгонбаяр
Эх сурвалж: Tumen.mn
Н.Янжмаагын тухай нэвтрүүлэгийг эндээс үзнэ үү.
