гэдгээр нэршиж байгаа) их наяд руу ойртож яваа энэ хүнд үед цалин, тэтгэвэрийг танах, бүр байгаа тѳвшинд нь байлгах ч буруу, харин ч нэмэх ёстой гэж УИХ-ын гишүүн популист гэгдэх С.Ганбаатар ярьсаар явна. Энэ бол улс тѳрчдийн тохуурхсан аясаар хэлээд байгаа шиг ээлжит популизм биш юм, харин ч хямралын регресс шатны уналтын үйл явцыг саармагжуулан барих зорилго агуулсан бүхэл бүтэн концепци гэж харж болохоор байна, мэргэжлийн талаас нь ингэж бодож байна. Энд, мэргэжлийн ѳнцгѳѳс гэсэн чамин үгийг зориудаар хэрэглэсэнгүй, учир нь эдийн засгийн мэргэжил бол ѳнцѳг биш л дээ, суурь мэдлэг юм.
 
Миний хувьд Ганбаатарыг магтан дуулагч хэзээ ч байгаагүй, гэхдээ түүнийг популист биш гэдгийг нь бол үйлдлээр нь мэднэ, үүн дээрээ аргумент гаргаж ч бас чадна. Популизм гэдэг нь засаглалыг юмуу тодорхой объектийг гартаа оруулах зорилго тавин олон түмэнд хайр зарлан, тал татаж массыг онхолдтол хуурахыг хэлнэ. Популизмын загалмайлсан эцэг, улаан алуурч Ленин, үйлдвэрүүдийг ажилчдад тарааж ѳгнѳ, газрыг тариачдад хувааж ѳгнѳ гэж популизмдаж байгаад, нэгэнт хийгдчихсэн байсан хѳрѳнгѳтний хувьсгалын үр дүнг луйврын аргаар гартаа оруулж авуут, ѳч тѳчнѳѳн иргэдийг алан хядсан түүхийг хамгийн сайн мэдэх хүмүүс бол монголчууд. Түүнээс хойш даруй 100 жилийн дараа нэгэн ухаантай, бас зоригтой удирдагч гарч ирэн Оросын тѳр, 10 сая иргэнийг алан хядах ажиллагаа ( красный террор) хийснийх нь тѳлѳѳ ард түмнээсээ уучлал гуйн, улсыхаа нийслэлд стена скорби ( эмгэнэлийн хана) гэх аварга том хѳшѳѳ босголоо. Хѳшѳѳнд цэцэг ѳргѳх цуваа тасрахгүй үргэлжлэх нь ард түмний сэтгэлийн шарх эдгэрдэггүй, сэтгэхүйн санамжийн генээр дамжин зуун зуун жилээр удамшин хадгалагдаж үлдэдгийн гэрч.

Ганбаатар Засгийн эрхийг авах зорилго тавиагүй, ОТ, Таван толгойн хувьд ч тэр эргэлтэнд оруулах тал дээр нь баттай зогсож, гагцхүү монголын ард түмэнд ашигтай байхаар зѳв гэрээ хийцгээе, буруугий нь засъяа л гэсэн. Ард түмний тѳлѳѳ үг хэлсэн, тэдэнд хандсан болгонд популист нэр зүүх нь ямар ч үндэслэлгүй. Хэн нэгэн улс тѳрчийг популист гэж цоллох үйлдэл нь ѳѳрѳѳ популист чанар агуулсан байдаг.

Оюутолгой, Тавантолгойг бидэнд ѳг, бид ард түмэнд ѳгнѳ,  олсон ашгаар нь мянганы тѳмѳр зам барина гээд энгийн ухамсрын тѳвшинд очиж сүүтэй цайны баланч эмээ аятай банага юм яриад, ленинч ухуулга хийгээд, тѳрѳѳс шаардаад, яахаас ч буцахгүй шантааж хийгээд байгаа бүхэл бүтэн улс тѳрийн хүчин байна, айддаа, энэ бол харин том популизм шүү гээд далим гарган дурдаад авъя. Ганбаатар, Оюутолгой, Тавантолгойг надад ѳгчих, би ард түмэнд ашгий нь двидент болгоод ѳгчихье гэж нэг удаа ч хэлээгүй.

М.Энхболд нарын зарим улс тѳрчид сүрхий хэлд орж, томилсон сайд нарыхаа хариуцлагыг УИХ тооцох ёстой...энээ тэрээ гэцгээж байна. За энэ бол харин жинхэнэ популизм. Ард түмэн үүнийг хэлбэр талаас нь ажаад зѳв юм ярьж байна л гэцгээнэ. Гэтэл, парламентийн засаглалт тогтолцоонд парламент нь Засгийн газрын ерѳнхий сайдыг томилж Ерѳнхий сайд нь сайд нараа томилдог уламжлалтай, Засагтаа харин танхимаар нь хариуцлага хүлээлгэдэг зарчимтай байдаг. Парламент салбарын ажил руу сайн дураараа гүйж очоод сайды нь томилоод сууж байх ёсгүй. Энэ л бол харин ёс, тэрнээс Энхболдын ёстой гээд байгаа нь бол ёс бус зүйл юм. Энд сайд нарыг хянаж, дарамт шахалт үзүүлэх замаар улс тѳрѳѳр дамжуулан эдийн засгийн ашиг хонжоо олох, намаа ѳрнѳѳс гаргах гэсэн далд санаа нуугдаж байж магадгүй. Ганбаатар үүн шиг ард түмний ѳмнѳ сайхан үгээр нялуурч, ар хударгаар нь би сайд нарыг хянана гэсэн муйхар санаа сэдээгүй.
Тэхээр цалин хѳлс, тэтгэвэрийн талаар Ганбаатарын яриад яваа зүйлийг популизм гэх арга алга даа.
Сэдэвтэй холбоотой гаднын туршага ч гэмээр юмуу 2 жишээ хэлье.

Дэлхийн их гүрнүүд санаа нэгдэн Оросыг ганцаардуулах улс тѳрийн шахалтанд оруулснаар, хойд хѳрш маань муу юмыг үзэхээр л нэг болж байна. Эдийн засгийн ѳсѳлт нойл заан, нефть, шатдаг хийн экспортын үнэ уналтанд орон хугаралын цэгээс ч доош гулсаж, валютийн ханшны ѳсѳлтийг тогтоон барихад хэцүү болон хямарсан цаг үетэй тулсаан.  Хямралын энэхүү мѳчлѳгт тааруулан олон тулгуурт бодлого ( конструктивная политика) дэвшүүлэн тавьж, амжилттай хэрэгжүүлж, хүндрэлийг давж, оновчтой, тов тодорхой концепци гарган асар хүрдтай реформ хийсний дүнд тэмцлийн асар туршлагатай Орос гүрэн ѳнѳѳдѳр, асуудлын хэцүүг ардаа хийжээ. Засгийн газрын тэргүүн В.Медведев 2 хоногийн ѳмнѳ, Сочийн эдийн засгийн форум дээр эдийн засагт диверсификаци ( солонгоруулахтай тѳстэй юм) хийх шатанд шилжиж занарын хувьсгалыг ( сланцевая революция) сѳрѳн зогсоно гэдгээ мэдэгдлээ. Ингэхдээ, аппаратыг хямдруулна, цалин тэтгэвэрийг нилээд хэмжээгээр нэмнэ гэдгээ зарласан болохоос танана гэж хэлсэнгүй.
Хямралтай байгаа орнууд цалин тэтгэвэрийг нэмэх аргаар жижиг дунд үйлдвэрийг тэлж хямралаас гарна гэсэн концепци бариад байхад манайх тэс хѳндлѳн танана гээд байдгийн учрыг ойлгоход бэрхтэй байна.
Ѳчигдѳр Засгийн газрын хурал дээр Медведев, улс орны эдийн засаг хүнд байгаа, дээр нь дайнд асар их хѳрѳнгѳ нэмэлт байдлаар тѳсѳвлѳгдлѳѳ, гэхдээ нийгмийн хамгаалалыг анхаарлын гадна орхихгүй, цалин, тэтгэвэрийг
4 хувиар нэмнэ, эдийн засгийн бага ч ѳсѳлт гарсан даруйд тэтгэвэрийг индексжүүлнэ, тэтгэвэрийн насны босгыг ѳндѳрсгѳхгүй гэдгийг хариуцлагатай мэдэгдэе гэж хэллээ.  

Ялимгүй дээхэн үеийн гэсэн ч сэтгэлд хоногшиж үлдсэн ѳѳр нэг жишээг энэ дашрамд дурдъя. Польш орон, социализмыг таягдан хаясныхаа дараа нэг хэсэгтээ эдийн засаг нь туйлдаа хүртэл доош унаж, дэлгүүрт давснаас ѳѳр бараагүй,   үндэсний валютын үнэлгээ нойлийн цаас шиг болж тартагтаа тулах үед, зон олноороо ЭВ ХАМТ (solidarność) тугийн дор нэгдэж, хүнд хүчир цагийг, цаггүй ажиллан амжилттай туулаад гарсан туршлагатай ард түмэн. Хүнд байдлаас гарах концепцийг Лешек Бальцерович хэмээх эдийн засагч хийж хэрэгжүүлж байсан. Түүний тѳлѳвлѳгѳѳ, эрчимт эмчилгээ ( шоковая терапия) хэмээгдэн нэр нь дэлхийн эдийн засгийн онолын хѳгжлийн түүхэнд мѳнхлѳгджээ. Бусад ойролцоо хувь заяатай орнуудад ч үлгэр жишээ болж байв. Бальцерович хожим нь Польшийн тѳрийн дээд шагнал Цагаан бүргэдийн одонгоор шагнуулж, Нобельд тодорхойлогдож байв. Түүний онолын баримтлал нь хямралтай үед цалин тэтгэвэрийг танахгүй, харин ч нэмж жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дээд зэргээр тэтгэхэд чиглэгдэж байсаан. Түүний концепцийг дэмжиж тѳрѳѳс 10 гаруй хууль батлан гаргасан байдаг юм. Тэр үед 470 гишүүнтэй байсан Сейм ( парламент)-ийн гишүүд жилийн нэг сард нь цалингүй, бусад сард нь 50%-ийн цалинтай ажилладаг байсаан. Мужийн тоог 46 байсныг 13 болгож, яамдыг 3 дахин цѳѳлж, яам, тусгай газар агентлагуудын орон тоо, зардлыг 50% хямдруулж маш олон цагаан захтны дургүйг хүргэж байсныг би тухайн үед тэр улсад амьдарч байсны хувьд сайн санаж байна. Бальцеровичийн концепцыг ажил болгон хэрэгжүүлж, манлайлж байсан нэг мужийн албан тушшалтныг албан тасалгаанд нь орж ирээд буудчихаж байсныг хүртэл мартаагүй байна, мартагдахын аргагүй юм. Одоо Польш хэмээх манайтай адил гараанаас гарсан улсын хувьд бол  дэлхийн тэргүүлэх 20-луу орох нь цаг хугацааны л асуудал болон үлдэх шив дээ. Харин, алс холын Америкийг даган далдаганаж гүйн нэг хэсэгтээ цаг алдсан, тэгээгүй бол үүнээс ч их амжилт гаргах байсаан гэж полякууд ѳѳрсдѳѳ хэлдэг юм билээ. Бальцеровичийн эмчилгээг тусгайлан судалдаг эдийн засгийн сургуулийн тоо ѳссѳѳр, одоо ч дэлхийгээр нэг болж дээ.

Эцэст нь, Ганбаатар зѳв юм яриад байна шүү л гэдгийг хэлье!

 
Эдийн засагч, социологич И.Цэрэнхүү