Энэхүү их дайнд тусгаар тогтнол, эрх чөлөөг эрэлхийлсэн тал ялахад Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын арми, иргэд нь хувь нэмрээ оруулсан нь түүхэн үнэн.
Монголчууд Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Зөвлөлтийн армийг дэмжих сан байгуулж, Москва эзлэгдэх нь гарцаагүй гэгдэж байсан 1941 оны аравдугаар сард гэхэд л тухайн үеийн 1,8 сая төгрөгийн өртөг бүхий гурван мянган гаруй бэлэг, өвлийн бүрэн хувцас 15 мянган ширхгийг явуулж байсан юм. Үүний дээр ЗХУ-ын Төрийн банкинд 587 мянган төгрөг бэлнээр нь шилжүүлэн өгч байсан билээ. Үхэр 7-15 төгрөг байсан гэхээр хэдий хэмжээний хөрөнгө шилжүүлж байсныг та өөрөө бодоод үзээрэй. Цаашлаад 1943 он гэхэд нийтдээ 25,3 сая төгрөгтэй тэнцэх эд зүйлийг тусламж болгон явуулж байсан бол 1945 онд 127 вагоноос бүрдсэн туслалцаа явуулсан гэдэг.
1942 онд "Хувьсгалт Монгол" нэртэй танкийн цуваа худалдан авах хөрөнгө цуглуулах их аян өрнөсөн. Үр дүнд нь эгэл жирийн монголчууд Зөвлөлтийн "Внешторгбанк"-нд 2,5 сая төгрөг, 100 мянган америк доллар, 300 кг алт дамжуулан өгсөн юм. Энэ хөрөнгөөр 1942 оны сүүлээр 32 ширхэг Т-34, 21 ширхэг Т-70 танк худалдан авч 1943 оны нэгдүгээр сарын 12-нд маршал Х.Чойбалсан тэргүүтэй манай улсын төлөөлөгчид Зөвлөлтийн 112 дугаар танкийн бригадад хүлээлгэн өгч байжээ. Нэг танк дунджаар 200 мянган рублиэр буй болдог байсан аж.
1943 онд "Монгол Ард" нэртэй сөнөөгч онгоцны эскадриль байгуулах хөрөнгө цуглуулах сайн дурын аян өрнөж, хоёр сая гаруй төгрөгийг Зөвлөлтийн талд хүлээлгэн өгсөн юм. Энэ мөнгөөр 12 ширхэг Ла-5 онгоц үйлдвэрлэн 322 дугаар сөнөөх дивизийг гвардийн хоёрдугаар хороонд хүлээлгэн өгчээ.
Үүнээс гадна монголчууд Улаан Армийн уналга ачлаганд зориулан 500 мянга гаруй агт нийлүүлсэн юм.
Улмаар Европ дахь дайны талбарт нацист Герман ялагдсаны дараа Зөвлөлтийн арми Хятадыг Квантуны армиас чөлөөлөх ажиллагаа явуулахад өөрийн армийн хүчээр дэмжлэг үзүүлсэн билээ. Манай зарим хүн "Энэ чөлөөлөх гээд байгаа дайнд чинь Монголын талаас ердөө далан хэдэн хүн алагдсан төдий" гэж ярих нь бий. Дайн гэдэг алдсан хүний тоогоор бус байгуулсан ялалтаараа дүгнэгддэг. Тэгэхээр уг нь нэг ч хүнээ алдах ёсгүй байсан хэрэг.
Холбоотны талын гол гүрнүүд болох ЗХУ, АНУ, Их Британийн зарсан хөрөнгө мөнгө, алдсан хүн зэргийн хажууд монголчууд бидний хувь нэмэр өчүүхэн мэт санагдаж болох ч далайд дусал ч нэмэр гэж үг буйг мартах ёсгүй. Аймшигт дайныг дуусгахад өөрсдийн оруулсан хувь нэмрийг хэрхэвч үгүйсгэж болохгүй. Дайны төгсгөлд Постамд болсон гурван их гүрний удирдагчдын уулзалтын үеэр Гадаадын Монголын асуудлын ярилцъя гэсэн И.Сталины саналын хариуд Их Британи, АНУ-ын удирдагч "Гадаад Монголын одоогийн статус квотыг Зөвлөлтийн талын санал болгосноор хүлээн авч байна" гэсэн хоёрхон мөр л байдаг. Үүний л төлөө бид Зөвлөлтийн талд туслаж байсан билээ. Улмаар тухайн үеийн Хятадын эрх баригчид буюу Чанкайшигийн Засгийн газар нь Зөвлөлтийн шахалтанд орж Монголд бүх ард түмний санал асуулга явуулаад өөрсдөө зөвшөөрвөл тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрнө гэж буулт хийсэн юм. Удалгүй Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсад бүх нийтийн санал асуулга явуулаад үр дүн нь юу болсныг та сайн мэдэж байгаа байх. Цаашлаад НҮБ-ын гишүүнээр элссэнээрээ тусгаар тогтносон улс гэдгээ дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрүүлсэн. Энэ бүхний үр дүн нь өнөөдөр та бид ингээд эх хэлээрээ чөлөөтэй ярьж, бичиж, бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлдэг болоод сууж байгаа билээ.
Тэртээ хол, хэдэн зуу, мянган км-ийн алсад байгаа их гүрэн, олон үзэл бодлын дайн тулаан нь манайх шиг жижиг улсын ирээдүйд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэж байдаг гэдгийг бид мартах ёсгүй.
