Өөрсдийгөө Монголын газар тариалангийн салбарын тулгын чулуунууд гэж бүрэн итгэсэн нөхдүүд сүүлийн жилүүдэд хэвлэлийн баатрын хувиар тодрох болжээ. Уг нь олон арван жилийн үүх түүхтэй, тэр хэрээрээ олон арван мянган тариаланчдын хөдөлмөр зүтгэлээр өдийг хүрсэн тус салбарт улстөржилт гэдэг юм хэрэггүй л дээ. Даанч Л.Цандэлэг, Л.Чинбат нарын нөхдүүдийн гавьяагаар улстөр ханхалсан онцгой салбар болж хувирчээ. Төрөөс тариалан эрхлэгчдийг дэмжсэн шийдвэрүүдийг олонтаа гаргаж, салбарын нөхдүүд бодит дэмжлэгүүдийг авсаар ирсэн хэрнээ алтан загасны үлгэрт гардаг эмгэн шиг ааш аяг гаргах болсны уг шалтгаан нь хэсэг нөхдүүдийн хувь эрх ашигтай холбоотой болохоос гурван сая иргэнээ л гурилтай байлгах гэсэн “улаан” тариаланчдын үнэн хүсэл биш бололтой.
Мэдээж салбарт нь тулгамдсан асуудал олон байгаад, зайлшгүй шийдэл хэрэгтэй байгаад байвал тэмцэж дуугарахгүй гээд яах билээ. Гэтэл өөрсдөө зориуд асуудал үүсгэж, эмх замбараагүй хэлбэрт оруулан, тариаланчдаа өмнөө барин шоу хийх нь хэрээс хэтрээд байгаа учраас Л.Цандэлэг, Л.Чинбат нарын үнэн дүр төрхийг илчилсэн баримт бүхий мэдээллүүдийн хажуугаар хэвлэлийнхэн зүгээр өнгөрч чадахаа байгаад байна гэхэд болно. Салбарын сайд нь нэгэнтээ хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Тариалан эрхлэлтийг дэмжих талаар ямар санал, бодлого байна гэж асуухаар би тэгж ч хүн айлгадаг, тэгж л ширээ тойруулан хөөдөг гэсэн сонин юм ярьдаг. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санг хувьчлахад 70 хувийг нь авах сонирхолтой байгаа юм билээ. Мөн “Намайг сайдын зөвлөх болго. Манай хүнийг газрын даргаар ав” гэсэн. Ийм даварсан саналыг хүлээж авахгүй. Авах ч үгүй” хэмээн ширүүхэн хэлээд авсан удаатай. Мэдээж дотор санааг нь хэвлэлээр илчилчихээр Л.Цандэлэг нарын уур хилэн хөдлөх нь аргагүй. Тэд Засгийн газраас 100 тэрбумын зээл өгөхийг шаардсан бөгөөд салбарын яам нь Хөгжлийн банкнаас эхний ээлжид 25 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авч, тариаланчдад тараахаар шийдвэрлэсэн байгаа юм. Тэгтэл Л.Цандэлэг, Л.Чинбат нарын нөхдүүд тэр мөнгийг арилжааны банкуудаар дамжуулалгүй, Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан юм уу, аль нэг сангаар дамжуулан бэлнээр авах болзол тулгасан гэх анхаарал татсан мэдээлэл байгаа юм.
Ер нь бол Л.Цандэлэг, Л.Чинбат нар өнгөрсөн хугацаанд төрөөс чамгүй дэмжлэг авсныг баримтууд харуулдаг. Тэгсэн ч тэдний байгуулсан “Газар тариалан холбоо”-ноос байн байн хэвлэлийн хурал зарлаж "Тариаланчдын урамшууллаа авъя, Засгийн газар хөнгөлттэй зээлээ өгөхгүй байна. ОХУ-аас 2016, 2017 онд хэрэглэх, Монголын хэрэгцээнээс хэтэрсэн импортын зөвшөөрлийг 70 гаруй аж ахуй нэгжид олгосон. Энэ үйлдэл нь Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдал 300,000 гаруй хүн ажилладаг газар тариалангийн салбарыг бүхэлд нь өвдөг сөхрүүлэх үйл ажиллагаа боллоо гэхчлэн мэдэгдэл хийх болсон. Л.Цандэлэгийн тухайд нүүрэн дээрээ бол их л зовлон ярьдаг. Монголын бүх тариаланчдынхаа төлөө л унтах нойр, идэх хоолоо умартан тэмцэж яваа ухааны л юм ярьдаг. Гэтэл үнэн хэрэгтээ бол хувьчлалаар хувь хүртэх гэсэн санаа хийгээд салбарын эрх мэдлээс хуваалцах гэсэн алсын зорилго нь бүтэхгүй болохоор бухимдал нь дээд цэгтээ хүрээд яваад байгаа бололтой.
Л.Цандэлэгийн “Ургац-Хүдэр" ХХК жил бүр л урамшуулал мөнгө төгрөг авч ирсэн юм билээ. 2014 онд гэхэд 3.534.5 тонн улаан буудайны урамшуулалд 247.415.000 төгрөг авчээ. За харин салбарын сайдын зүгээс тариалан эрхлэгчдэд урамшуулал олгохдоо тариалан эрхлэгч, гурилын үйлдвэр хоёрын хооронд өгч авсан тэдэн тонн стандарт хангасан гэсэн бичиг, мөн улаанбуудай тарьдаг нь үнэн гэсэн хоёрхон бичгээс гадна хөндлөнгийн хяналтыг бий болгох нь зөв гэж үзсэн нь акул тариаланчдад таалагдаагүй байж болох юм.
Уг нь салбараа мэддэг хүн бага л шоудмаар юм. Гэтэл Л.Цандэлэг нар өнгөрсөн жил ямар сенсааци тарьж байсныг уншигчид санаж байгаа болов уу. Улсын хэмжээнд нийт ургацынхаа 80 хувийг алдана гэх яриаг ямар ч тооцоо судалгаа, үндэслэлгүй гаргаснаас нь болоод гурилын үнэ кг тутамд 80-150 төгрөгөөр нэмэгдэж байсан шүү дээ.
Өнгөрсөн жил Л.Чинбат, Л.Цандэлэг нарын уурласан шалтгаан нь урамшууллаас тариаланчдын өрийг суулгасантай холбоотойг Л.Цандэлэг хэлж байсан. Тариалан эрхлэгч аж ахуй нэгжүүд Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд 44.2 тэрбум төгрөгийн өртэй байснаас, буцаан олголтоор зургаан тэрбумыг суутгаж, 38 тэрбумын өр үлдсэн байдаг. Гэтэл Л.Чинбат нарын нөхдүүд төрөөс аваад л байхаас эргэж өгч чадахгүй гэсэн байр суурьтайгаар, эргээд төр засгаа шантаажилдаг ажилтай болцгоожээ. Уг нь Л.Чинбат төрөөс 3 тэрбумын маш хөнгөлөлттэй зээл авсан хэрнээ төр ерөөсөө дэмждэггүй гэж хамгийн их гомдол мэдүүлдэг нь хачирхалтай.
Эргэн сануулахад, 1 тэрбум төгрөгийг зургаан жилд багтаан стандартын шаардлага хангасан үржлийн өсвөр хээлтэгч, хээлтүүлэгч 200 толгой Лимузин үүлдрийн үхрээр эргэн төлөх нөхцөлтэйгөөр Л.Чинбатын компанид олгосон байдаг. Зээлийн гэрээнд шаардагдах санхүүжилтийг Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангаас гаргаж, эргэн төвлөрүүлэлтийг Мал хамгаалах санд төвлөрүүлэхээр болсон байдаг. Тэгээд "Гацуурт" ХХК зээлийн гэрээний эхний жилийн төлбөр 60 толгой хээлтэгч, хээлтүүлэгч үхрийг 2015 оны 07 дугаар сарын 15-ны өдөр тус санд эргэн төлөхөөр зээл төлөлтийн хуваарьт заасан ч, өнөөдрийг хүртэл төлөлт хийгээгүй юм билээ.
За мөн Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам 2012 оны долдугаар сарын 23-ны өдөр "Гацуурт" ХХК-тай санхүүжилтийн "Махны чиглэлийг цэвэр үүлдрийн үхэр импортлож, үржлийн аж ахуй байгуулах" тухай хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулж, тус компани хоёр тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт авсан байна. Гэсэн ч “Гацуурт” компани дээрх гэрээг өөрчлөн байгуулсан гэдэг шалтгаанаар яамтай тооцоо нийлэхгүй бодлого барьж байгаа гэдэг.
Ямартай ч салбарын яамны зүгээс ""Газар тариалан" холбооныхон жил гаруйн хугацаанд худал мэдээлэл хийсэн гэх байр суурийг илэрхийлж байгаа юм. Р.Бурмаа хэлэхдээ “Сайдад нөлөөлж, хуулиас гадуур үйл ажиллагаа явуулахын тулд дайрч доромжилдгоо зогсоох хэрэгтэй. Намайг сайдаар ажиллаж байхад ингэхийг би зөвшөөрөхгүй. Тариаланчдын нэрээр далайлгаж өөрсдийнхөө эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавьсан хэдхэн хүнээр төрийн ажлыг хазаарлуулахгүй. "Газар тариалан" холбооны нэр бүхий гишүүд 15 тэрбум төгрөгийн дэмжлэгийг Тариалан эрхлэгчдийг дэмжих сангаас авсан. Энд хугацаа хэтэрсэн зээлтэй олон хүн бий. Тийм учраас тэднийг одоо зээлд хамруулахгүйгээ ил тод хэлсэн. Тухайлбал, "Гацуурт"-ын Л.Чинбат 3 тэрбумын өртэй, зээлээ төлөхгүй байж дарамтлах оролдлого хийж байна" гэсэн юм.
Тэгэхээр өмнөх зээлээ төлөөгүй хүмүүс дахиад зээл авахын тулд шантааж хийх л замыг сонгоод байгаа юм байна гэсэн ойлголтыг Л.Чинбат, Л.Цандэлэг нарын үйлдэл хэдийнэ харуулах болжээ.
Б.Тамир
