Эрх баригчид олон улсын чанартай гэрээ хэлэлцээр, түүнээс үүдэн гарах үр дагаврыг зөв тооцоолдог байх учиртай. Гэтэл Оюутолгой, Тавантолгой, “Чалко”-гийн гэрээ зэргийг хэрхэн үргэлжлүүлснийг харвал АН-ынханд том төсөл авч явах туршлага, чадвар огт алга. Өнөөдөр эдийн засаг сөхөрчихөөд байгаагийн гол зангилаа магадгүй энд байж болох. Засгийн эрх авсан нам хоёр толгойн гэрээг амжилттай үргэлжлүүлж, монголчууд ашиг хүртэх боломжийг нээсэн бол, хэдийнэ хийгдсэн “Чалко”-гийн гэрээг илүү сайжруулж чаддаггүй юм гэхэд тэг зогсолт хийлгэчихээгүй бол өнөөдөр байдал арай өөр байх байлаа. Гэтэл эрх баригч АН-ынханд бяд дутсан. Төрийн тууштай бодлого ч дутсан. Уул уурхай, газрын баялагтаа түшиглэж амьдардаг манай улсын хувьд дээр дурдсан томоохон төслүүдийг хөдөлгөх нь Монголын төрд төдийгүй ард иргэдэд тун хэрэгтэй хувилбар. Тиймээс ч томоохон төслүүдийн хувь заяа хэрхэн эргэхийг хүн бүр чих тавин чагнадаг. Харин 2012 оноос хойш томоохон төслүүдийн талаар чихэнд чимэгтэй ганц ч мэдээлэл дуулдсангүй. Харамсалтай нь бүр шал дордуулав.
Иргэд төрийн эрхийг хэнд, ямар намд бариулахаа шийдэх чухал сонголт хийх гэж буй энэ цаг үед том төслүүд, тэр дундаа иргэн бүрийн хишиг хүртсэн “Чалко”-гийн гэрээний хувь заяаг эрх баригчид хэрхэн эргүүлснийг тоймлон хүргэе.
Мэдээллийн эхэнд манай улс өнөөдрийн байдлаар урд хөрш рүү нүүрс тээвэрлэлтээ зогсоосон хэвээр байгааг дуулгая. Үндсэндээ тэг зогсолт хийсэн. Энэ нь “Чалко”-д төлөх өрийн үлдэгдлээс хугаслаагүй байгаа л гэсэн үг. Уг нь Тавантолгойн хоёр дахь шатны гэрээг АН-ынхан хийж, улам сайжруулна гэсэн ч нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов гээч болчихоод буй. Хоёр дахь шатны хэлэлцээр явсан ч юмгүй, манай улс нүүрсээ гаргасан ч юмгүй, таг гацсан байдалтай байна. Уг нь АН-ынхан засгийн эрхэнд гарахаас өмнө гэрээ хэвийн үргэлжилж манай улс төлөх өрөө хугасласаар байсан юм.
Манай улс 2011 онд Хятадын “Чалко” компаниас нүүрсээрээ төлөх гэрээтэйгээр 350 сая ам.долларыг зээлсэн байдаг. Харин энэ өрийг 2014 онд төлж дуусахаар тооцоолж байсан ч нүүрс олборлолт саатсанаар хугацаа хойшлоод байгаа юм. Ингэснээр манай улс “Чалко”-д зээлийн хүү, хугацаа хэтрүүлсний торгууль төлж буй. Харин хугацаа хэтрүүлсний торгуульд сард нэг сая ам.доллар төлж байгааг албаныхан хэлдэг. Гэхдээ үүний 50 хувь нь зээлийн хүү, 50 хувь нь хугацаа хэтрүүлсний торгууль юм билээ. Энэ талаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн Нягтлан бодох бүртгэлийн газрын захирал Д.Чулуунбат “Чалко”- гоос авсан 350 сая ам.доллар өөрөө хүүтэй мөнгө. Энэ хүү нь өнгөрсөн хугацаанд нугалагдаад хоёр дахин өссөн.
Түүнчлэн дээрээс нь торгууль бодогдоод яваа. Тэгэхээр одоо үлдэгдэл нь 133 сая ам.доллар” гэх мэдээллийг жилийн өмнө өгч байлаа. Харин энэ үлдэгдлийн хэмжээ өнөөдөр ч хэвээрээ байна. Түүнчлэн хэдийгээр өрөө дарах хэмжээний нүүрсийг манай улс гаргасан ч хугацаа хойшлох тусам зээлийн хүү, алдангид ийнхүү их хэмжээний нүүрсээ “зүгээр” гаргаж байна гэж хэлж болохоор байна.
Засгийн газар болон хөрөнгө оруулагчдын хооронд байгуулах гэрээ сунжрах тусам “Чалко”-д төлөх өрийн хэмжээ нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тавантолгойн хэлэлцээрийн шатанд “Чалко”-д төлөх өрийг хөрөнгө оруулагчид барагдуулахаар заасан ч өрийн хэмжээ нэмэгдэх тусам Засгийн газар алдагдал хүлээж байгаа юм. Түүнчлэн Засгийн газрын 268 дугаар тогтоолоор “Эрдэнэс Тавантолгой”-н өр төлбөрийг хөрөнгө оруулагчид барагдуулах нөхцөлтэй. Энэ дагуу “Чалко” компаниас нүүрсээрээ төлөхөөр урьдчилж авсан 350 сая ам.долларын үлдэгдэл 130 гаруй сая ам.долларыг хүү төлбөрийнх нь хамт хөрөнгө оруулагчид төлж барагдуулах үүрэгтэй.
Гэтэл АН-ынхан энэ гэрээг сайжруулах нэрээр зогсоосон учраас манайх ганцхан сарын хугацаанд энгийнээр бодоход л хэд хэдэн цэцэрлэг юм уу сургууль барих хэмжээний хөрөнгө буюу хоёр тэрбум орчим төгрөгийг “Чалко”-д хүү болгож төлж байна. Хэрвээ хэлэлцээр энэ хэвээр зогсонги байдалтай, бид хүүгийн төлбөрөө төлсөөр байвал үндсэн зээлээ төлснөөс хэд дахин их алдагдал хүлээж магадгүй нөхцөл байдал үүсэх нь тодорхой болсон.
Энэ гэрээг анх байгуулахад манай улс нүүрснийхээ тонн тутмыг 70 ам.доллараар “Чалко”-д нийлүүлэхээр тохиролцоод байсан юм. Гэвч өмнөх Засгийн газрын үед уг гэрээнд өөрчлөлт оруулснаар бүр муутгасан байдаг. Тодруулбал, 70 ам.доллараар бодож өгч байсан нүүрсний тонн тутмыг 35 ам.доллар болгон нэг дахин бууруулсан. Ингэснээр мэдээж манай улс “Чалко”-д төлөх нүүрснийхээ хэмжээг ихэсгэж, өрөө төлж дуусах хугацаа улам сунжирсан гэвэл хилс болохгүй. Өнөөдрийн байдлаар бид 220-иод сая ам.доллартай тэнцэхүйц хэмжээний нүүрснийг “Чалко”-д нийлүүлчихээд байгаа.
Харин үлдсэн 133 сая ам.доллартай тэнцэхүйц хэмжээний нүүрсийг нийлүүлснээр гэрээ дуусгавар болох юм. Уг нь гэрээнд зааснаар нэг сая тонн нүүрс нийлүүлсний дараагаар заавал нүүрс гэлтгүй бэлэн мөнгөөр зээлээ төлөх заалт туссан байгаа аж. Гэтэл “Чалко” зөвхөн нүүрс авна, бэлэн мөнгө авахгүй гэж байгаа нь асуудал болоод байгаа аж. Ийнхүү АН засгийн эрх авсан даруйдаа Чалкогийн гэрээг зогсоосон нь хөдөлшгүй үнэн. Энэ талаар Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд “Энэ Засгийн газар “Чалко”-гийн гэрээг дахин ярина гээд ачилтыг нь хэдэн сараар зогсоосон. Үр дүнд нь зээл нь буураагүй. Тэр үед үнэ ханш нь ч бас гайгүй байсан байх. “Чалко”-гийн гэрээг маргааны сэдэв болгосон хохирлыг тооцож үзсэн үү” хэмээн АН-ынхнаас ам асууж байсан удаатай. Үнэхээр л АН-ынхан “Чалко”-гийн гэрээг зогсоож, хэрүүлийн алим болгосноор үр дүн тэг дүнтэй байсаар сонгуулийн жил дуусч байна.

Эх сурвалж: