Дорнод аймгийн Матад сумын Соёлын төвийн барилга Халхголын дайны үед баригдсан бөгөөд өнгөрсөн 70-аад жилд засвар 

үйлчилгээ хийгдэж байгаагүйн улмаас өмхөрч муудан, мэргэжлийн хяналтын ашиглах боломжгүй гэсэн удаа дараагийн дүгнэлтээр лацдуулж хаагдаад байгаа аж. Соёл урлагаар байнга цангаж байдаг зах хязгаар Матад сумынхан соёлын төвтэй болох гэж үе үеийн төрийн түшээд, сайд дарга нарт сонгуулиас сонгууль хооронд өргөдөл, хүсэлт барьж явсны эцэст 2018-2019 оны улсын төсөвт 1,5 тэрбум төгрөг суугджээ.

Ингээд соёлын төвтэй болох нь гэтэл “их санасан газар есөн шөнө хоосон” гэгчээр тендер “но”-той явагдаж, ялалт байгуулсан “Хөвсгөл геологи” ХХК нь ажлаа хийлгүй луу унжсаар, барилга, бүтээн байгуулалт ид явагдах учиртай зуны саруудад ганц манаач үлдээж, усанд хаясан чулуу мэт алга болсоор гэрээт хугацаагаа дуусгасан байх юм. Уг нь 2019 онд ажлаа эхлүүлж, энэ намар буюу 8-р сарын 20-нд улсын комисст хүлээлгэж өгөх учиртай Соёлын төвийн барилгын ажил ердөө л ухсан нүх төдий үлдсэнд Матад сумынхан ихээхэн бухимдалтай байна.

 Өнгөрсөн жил явагдсан Соёлын төвийн тендерт Дорнод аймгийн хоёр ч компани оролцож, хамгийн бага үнийг дараалан санал болгосон байдаг. Гэтэл барилгын салбарынхан дундаа “урт гартай” гэгдэх “Хөвсгөл геологи” ХХК үнийн саналаар 3-рт бичигдсэн хэрнээ ялалт байгуулсан нь ихээхэн сонирхол татна.

“Урт гартай” гэж онцлох шалтгаан нь тус компани хаа сайгүй тендерт “ид шидийн” гэмээр зэрэг зэрэг ялалт байгуулж, ажил авсан хойноо гүйцэтгэл хангалтгүй, хүчин чадавхи муу, хугацаандаа амжаагүй гэх зэрэг хэл ам дагуулж ирсэн бараан намтартай аж. 92-р сургууль, Хан Хэнтий чуулгын барилга гэхчилэн иймэрхүү жишээ олон бий. Энэ жил л гэхэд АШУҮИС-ийн оюутны байр, Дорнод аймгийн Матад суманд Соёлын төв, Хэнтий аймгийн төвд цэцэрлэг, Архангайн Цахир суманд эмнэлэгийн барилга зэрэг ажлууд авч, эхнээсээ ажлаа хийж гүйцэлгүй “хар жагсаалт”-д орохдоо тулаад байгаа юм.

“Хөвсгөл геологи” ХХК-ийн эзэн Л.Төмөрбаатар гэж нөхөр аймгийнхаа ИТХ-ын даргаар ажилладаг бөгөөд ах дүү нар нь хувьчлал нэрийн дор Мөрөн хотын өнгөтэй өөдтэй бүхэнд гар дүрснийг Хөвсгөлийн захын нохой ч андахгүй гэнэ. Тухайлбал, Геологи, модны үйлдвэр, хүнсний үйлдвэр, 1989 онд ашиглалтад орсон 100 хүүхдийн төрөх эмнэлэг гээд 10 гаруй томоохон обьектыг хувьчлал нэрээр өөрийн болгосон ажээ. Эдгээр обьектуудын газар дээр хувийн эзэзмшлийн болон сүүлд авсан үйлдвэр үйлчилгээний газруудынх нь нийт талбайг нэмээд, дээр нь ах дүү нарынх нь эзэмшлийн газрыг нэмэхэд Мөрөн сумын газар нутгийн 10 хувь болно гэх тооцоолол хүртэл гарсан байдаг юм билээ.

Түүний ах Л.Цэрэнжав Хөвсгөл аймгийн Засаг ноёноор ажиллаж байхдаа хууль журам зөрчсөн гэх элдэв олон асуудлуудад дан ганцаараа биш, ах дүүстэйгээ хамтдаа орооцолдож, хуулийн байгууллагаас дүү нарт нь эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгагдаж байжээ. Эрх мэдлийг хувийн ашиг сонирхлоо гүйцэлдүүлэх гэж ойлгдог тэрбээр  Засаг ноён байхдаа дүүгийнхээ эхнэрээр аймгийн өмчийн газрыг, хүргэнээрээ "Хөвсгөл дулаан” ХХК-ийг удирдуулж,  хэлтсийн дарга нартайгаа төсвийн мөнгөөр европ зугаалж явсан нь одоо ч мартагдаагүй, Л.Цэрэнжавын гэр бүлийнхэн Хөвсгөлд хаанчилж байна гэгдэж байв.

Л.Цэрэнжав, Л.Төмөрбаатар нарын ах дүүс Хөвсгөл нутагтаа бараг л вант улс байгуулж, өнгөтэй өөдтэй бүхэнд нь эзэн суугаад зогсохгүй орон даяар өндөр өртөгтэй тендер бүхэнд гар дүрж, улмаар гүйцэтгэл тааруу, чанар муу барилга шахан, улсын хөрөнгө шамшигдуулсаар байгаа нь харамсалтай.  “Хөвсгөл геологи” ийнхүү дур зоргоор авирлахад тэдний ар талд төрийн албанаас тодорхой хүмүүс чамгүй нөлөөлж тус дэм болдог гэнэ.

Тухайлбал, АТГ-т Цэрэнжавыг УИХ-ын гишүүн байхад туслах нь байсан хүн хамгаалдаг гэсэн яриа байдаг ч манай холбогдох байгууллагууд шалгаж нягтлах ёстой. Мөн тендер зохион байгуулж хувь хүртдэг ч сүлжээ нь байдаг бололтой.

Дээр дурьдсан Дорнод аймгийн Матад сумын Соёлын төвийн барилга ажлын гэрээт хугацаа дууссан ч 20 хүрэхгүй хувийн гүйцэтгэлтэй өндөрлүүлсэн тус компанийг “Хар жагсаалт”-ад оруулах асуудал сөхөгдсөн боловч бид энэ намартаа бариад дуусгачихна хэмээн БСШУСЯ-ныхны хулхин дээр цэцэг ургуулж байгаа гэнэ. Түүнчлэн “Хөвсгөл геологи” гэх нэрийг хар жагсаалтад оруулах сургаар өөр нэрээр байгуулсан компаниудаа ч услаад эхэлсэн сураг дуулдана.

 Монголд хууль, хяналт гэж байдаг бол тендерийн хар жагсаалтад орох үндэслэл, шаардлагаа бүрэн дүүрэн хангачихаад байгаа “Хөвсгөл геологи”-ын ахан дүүсийн шунал хүслийг цаг алдалгүй хазаарлаж, улсад учруулсан эдийн засаг болоод цаг хугацааны асар их хохирлыг нөхөн төлүүлэх, тэднийг өөгшүүлэн дэмжиж, хувь цохигч төрийн түшээдийг илрүүлэн  хариуцлага нэхэх шаардлагатай байгааг сануулъя.

Д.Нацаг