Төрийн мөнгийг “залгиад” хэзээ мөдгүй дампуурах гэж буй “Чингис хаан” банк нь 2001 онд ОХУ-ын санхүүжилтээр байгуулагдсан. Монголын анхны гадаадын хөрөнгө оруулалттай банк гэгддэг. Улмаар 2015 онд 100 хувь дотоодын хөрөнгө оруулалттай болж өөрчлөгдсөн. “Чингис хаан” банк нь одоо “Нью стандарт финанс” ХХК-ийн 100 хувь эзэмшилд байдаг. Харин “Нью стандарт финанс”ХХК-ийг Д.Батаа 40 хувь, Ш.Бүтэд 32 хувь, Ц.Баярсайхан 28 хувь эзэмшдэг бөгөөд “Чингис хаан” банкны эзэд гэсэн үг.
Хачирхалтай нь “Чингис хаан” банкны гол чанаргүй зээлдэгчид нь эзэд нь өөрсдөө. Тухайлбал, хамгийн их хувьцаа эзэмшигч Д.Батаа найман тэрбум, Ш.Бүтэд 30 тэрбум, Ц.Баярсайхан 31 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөгдөөгүй зээлтэй байна. Тэд нийлээд 68 тэрбум төгрөгийг банкнаасаа буюу төрийн хадгалуулсан мөнгөнөөс зээлээд чанаргүй зээл болгож орхижээ.
Тус банкны үйл ажиллагаа өнгөрөгч оны арванхоёрдугаар сараас доголдож, дампуурлын дохио өгч эхэлсэн байдаг. Энэ үеэс харилцагчдынхаа гүйлгээг удаах, хойшлуулах, саатуулах зэргээр байнга хэл аманд өртөж эхэлсэн бөгөөд энэ оны нэгдүгээр сараас хадгаламж эзэмшигч нарынхаа мөнгийг гаргаж өгч чадахгүй хэмжээнд хүрсэн. Тус банканд мөнгөө хадгалуулаад авч чадахгүй хохирсон иргэдийн холбоо хүртэл байгуулагдсан бөгөөд нийт 11 тэрбум төгрөгийн асуудал одоо ч яригдаж буй.
Түүнчлэн Чингис хаан банкны энэ оны нэгдүгээр улирлын тайланг нь харвал нийт хөрөнгө нь 372.1 тэрбум, өр төлбөр нь 360.8 тэрбум, нийт олгосон зээл нь 254.9 тэрбум төгрөг, чанаргүй зээл нь 39 тэрбум төгрөг байна. Үүнээс харвал тус банкны актив нь өр төлбөрөө төлж чадахгүй хэмжээнд хүрчихсэн, товчхондоо дампуурч буй юм. Мөн “Чингис хаан” банк анх зургаан салбартай байсан ч таван салбараа татан буулгаж, өдгөө нэр төдий ганц салбар нь л NCF барилгад байрлаж буй.
“Чингис хаан” банкны хамгийн их хувьцаа эзэмшигч буюу 40 хувийг эзэмшдэг Д.Батаа гэгч нь “Стандарт” Батаа нэрээрээ, газрын наймаа, авлига хээл хахуулийн хэргээрээ эртнээс алдартай нэгэн. Тодруулбал, тэрбээр УИХ-ын дарга асан М.Энхболдын хотын фракцын хүн гэгддэг бөгөөд 2004-2010 онд Маршалын гүүрнээс Зайсангийн гүүр хүртэл Туул голын эрэг дагуух газруудыг өөрийн болгож, эзэн суусан. Тухайлбал, 2004 онд М.Энхболдыг хотын дарга байх үед Туул гол дагуу барилга барих 15.6 га газрын зөвшөөрөл авч, улмаар 2010 онд тухайн үеийн хотын дарга Г.Мөнхбаяраар газрын зөвшөөрлөө 23.2 га болгон нэмүүлсэн гэдэг. Улмаар Туул голын бургасыг хядаж, үнэтэй тансаг орон сууц барьсан, өдгөө ч барьсаар байгаа. Хүмүүсийн хамгийн сайн мэдэх нь Туул голын эрэг дээр сүндэрлэсэн “Хан Хилсс” хотхон бөгөөд түүнийг Д.Батаагийн “Стандарт групп”ХХК-ийн охин компани болох “Могул ибиз” ХХК барьж байгуулсан.
Туул голын бургасыг хядаж, тансаг сууц барих ажлыг эхлүүлсэн Д.Батааг аль ч засгийн үед зогсоох хүн олддоггүй нь улс төр дахь нөлөөлөлтэй нь холбоотой биз. Тухайлбал, тэрбээр М.Энхболдын хүрээлэлд багтахаас гадна Эрүүл мэндийн сайд асан, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн эрүүл мэндийн зөвлөх Н.Хүрэлбаатарын баз хүргэн. Д.Батаа, Н.Хүрэлбаатарын хамт 2011 онд алдарт “сейф”-ны хэрэг буюу эх сурвалж нь тодорхойгүй 600 сая төгрөгийн хэргээр АТГ-т шалгагдаж байсан. Товчхондоо МАН-ын хүн. Тэрбээр одоо өөрийн эзэмшилд байдаг “Чингис хаан” банканд найман тэрбум төгрөгийн зээлтэй. Мөн “Нью стандарт” гэх компанийн нэр дээр долоон тэрбум төгрөгийн зээл бий.
Харин Чингис хаан банкны 32 хувийг эзэмшдэг Ш.Бүтэдийн хувьд гавьяат эдийн засагч, банкир Б.Шүхэртийн охин. Б.Шүхэртийнхэн гэр бүлээрээ “Нүүдэлчин” группыг эзэмшдэг бөгөөд Ш.Бүтэд ТУЗ-ийн даргаар нь ажилладаг. Улс төр дахь нөлөөллийн хувьд Барилга, хот байгуулалтын дэд сайд Ш.Лхамсүрэнгийн төрсөн эгч. Мөн УИХ-ын гишүүн асан, БСШУС-ын сайд асан, АНУ-д суугаа Элчин сайд Ё.Отгонбаярын хадам эгч. Ё.Отгонбаярын ах Ё.Баярсайхан нь 2000-2004 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан бөгөөд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн удирдлагын багт ажиллаж байжээ. Тиймдээ ч “Эрдэнэт” үйлдвэр мөнгөө Чингис хаан банканд хадгалуулж байсан байж болзошгүй. Олон охин компанитай “Нүүдэлчин” группын ТУЗ-ийн дарга, “Чингис” хаан банкны хоёр дахь том хувьцаа эзэмшигч Ш.Бүтэд банкнаасаа 30 тэрбум төгрөгийн эргэн төлөгдөөгүй зээлтэй байна.
Харин 28 хувийг эзэмшдэг Ц.Баярсайханы хувьд тун нууцлаг нэгэн. Тэрбээр “Чингис хаан” банкнаас гадна Барилга хот байгуулалтын дэд сайд Ш.Лхамсүрэнгийн байгуулсан “Мондулаан трейд” ХХК-ийн ихэнх хувьцааг эзэмшдэг. Олон компанийн хувьцаа эзэмшдэг Ц.Баярсайханы ард түүний нөхөр Б.Батхүү гэгч нууц ноён байдаг гэх мэдээлэл бий. Б.Батхүү нь улс төрд ихээхэн нөлөөтэй, МАН-ын бага хурлын гишүүн, мөн “Ану сервис”, FMX, Степ голд зэрэг хэд хэдэн компанитай нэр холбогддог гэхээс өөр мэдээлэлгүй нэгэн. Гэхдээ өнгөрсөн есдүгээр сард Тэрэлжид байрлах “Red rock” амралтын газарт гэр бүлээс гадуур харилцдаг 27 настай эмэгтэйгээ зодож, хүнд гэмтээсэн дуулианд холбогдсон. Түүнчлэн Дорнод аймагт уул уурхайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг Канадын хөрөнгө оруулалттай “Степ голд” ХХК-ийн 16 хувийг худалдаж авсан хэмээн олны анхааралд орж байсан.
Ц.Баярсайхан нь Чингис хаан банканд 31 тэрбум төгрөгийн зээлтэй бөгөөд энэ мөнгөөр нөхөр Б.Батхүү нь “Степ голд” ХХК-ийн хувьцаа худалдаж авсан байж болзошгүй гэх хардлага бий.
Түүнчлэн “Чингис хаан” банк төрийн өмчит компани, яам, сангийн мөнгийг хадгалахын тулд эрх мэдэлтнүүдэд авлига өгдөг байсан нь өнгөрсөн онд илэрч байсан. Тухайлбал, Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байсан Ч.Алтанхуягт “Чингис хаан” банкны гүйцэтгэх захирал С.Сандагдорж нар 86 сая төгрөгийн авлига өгсөн нь АТГ-ын шалгалтаар тогтоогдож, шүүхээс тэднийг гэм буруутайд тооцсон байдаг. Хэргийг эргэн сануулвал, Ч.Алтанхуяг нь ЭМДЕГ-ын дарга байхдаа Чингис хаан банканд давуу тал бий болгож, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 30 тэрбум төгрөгийн тус банканд байршуулж, үүнийхээ хариуд “Чингис хаан” банкны гүйцэтгэх захирал С.Сандагдоржоос 86 сая төгрөг авсан нь тогтоогдсон. Улмаар шүүхээс Эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын хөрөнгийг тус банканд байршуулах эрхийг гурван жилээр хасаж, гүйцэтгэх захирал С.Сандагдоржийг долоон сая төгрөгөөр торгосон. Харин ЭМДЕГ-ын дарга асан Ч.Алтанхуягийг төрд ажиллах эрхийг гурван жилээр хасаж, 30 сая төгрөгөөр торгосон байдаг.
Төрийн мөнгийг банкандаа байршуулахын тулд танил тал, улс төрийн нөлөөгөө ашигладаг, авлига хээл хахууль өгдөг нь энэ мэтээр тогтоогдсон байтал төрийн байгууллагууд мөнгөө татаагүй, байлгасаар байсан. Хэл аманд өртөхөөргүй жижиг банканд төрийн мөнгийг байршуулж, тэр мөнгийг эргэлдүүлсэн ашигнаас нь хувь хүртдэг төрийн эрх мэдэлтнүүд байдгийн нэг жишээ нь энэ болсон.
