Аливаа Үндэстний оршин тогтнох хамгийн том тулгуур нь уламжлалт соёл- урлаг, тэдгээрийн суурь болсон утга зохиол байдаг нь маргаангүй. Үүнийг түгээн дэлгэрүүлж, олон нийтэд эх орон, үндэстнээрээ бахархах бахарахлыг ирлэж, дэрвээж байдаг зүйл нь соёлын өв юм. Түүнийг хадгалж, хамгаалж, сэргээн засварлаж, судлан шинжилж, түгээн дэлгэрүүлж, хойч үедээ эх түүхийг нь баримттай нь өвлүүлж байдаг боловсролын байгуулга бол музей галлерей байдаг. Товчхондоо өнөөдөр С.Одонтуяа нарын улстөрчдийн ад шоо үзэж байгаа Соёлын төв, Музей, Номын сангийн барилгууд юм шүү дээ. Бид сүүлийн 30 жил соёл урлаг, утга зохиолоо орхиж, хоногийн хоолны төлөө хэрэлдсэн нь үнэн. Энэ хэрүүл бол үл дуусах нь эмгэнэлтэй. Гагцхүү улс орны эдийн засаг хүндэрхэд гагцхүү дээрэлхэж болдог салбар нь үндэстний оюун санаа, түүгээр дамжиж, улсын тусгаар тогтнолын илэрхийлэл болдог соёлын салбар байдаг нь “тэнэг” гэхээсээ ард олноо хашаалсан мал мэт ноомой харанхуй байлгаж өөрсдийнхөө үлгэрийг өлсөж буй хөөрхий бидэнд үнэмшүүлж, үеийн үед УИХ-ын гишүүн байх тачияалаа гүйцэлдүүлэх гэсэн мэт... Уг нь тэвчиж болох зардал зам харгуй, үйлдвэр уурхай, өөр хичнээн байгааг мэдэж л байгаа даа та хэд...
Харин 2020 оны долоодугаар сард Засгийн газраас Соёлын яамыг тусад нь байгуулж, үндэсний урлаг, утга зохиолд анхаарал хандуулах болсон нь сайшаалтай. Тодотгож хэлбэл Монгол Улс тусгаар тогтнолоо бэхжүүлэх бодлого хэрэгжүүлж эхэллээ гэж ойлгогдож байгаа.
Өнөөдөр хоногийн хоол яриад, эдийн засгийн нөхцөл байдал тайлбарлаад байвал энэ бүхнийг хэрэгжүүлж чадахгүй. Энэ хэрээр үндэсний дархлаа муудсаар байх болно. Тиймээс зориглон хөдөлж, арай сэхээнд орчихоогүй байгаа үндэстнийхээ дархлааг дэмжиж байгаа нь туйлын зөв. Гэтэл эдийн засгийн хямралтай үед хот хөдөөгүй Соёлын төв, Номын сан, Музейн барилга барьж байна. Тэр тусмаа цар тахлын үед дэмий зүйлд мөнгө зарлаа хэмээн шүүмжлэл өрнүүлэх болов.
Харамсалтай нь Төрийн эрх барих хамгийн дээд байгууллагын нэгэн бүтэц болох АН-ын бүлгээс эрс эсэргүүцэн, үндэснийхээ тусгаар тогтнолын эсрэг гэмээр зүйл яриад сууж байгааг юу гэж ойлгох вэ. УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Ганбат цэрэг хувцастай зургаа цахим ертөнцөд тавьж, бидон тараахаар тусгаар тогтнол баталгаажина гэж ойлгодог бололтой. С.Одонтуяа ч С.Эрдэнэ мэтийн үгээр Баянгол дүүргийн иргэдэд таалагдаж байвал улс орон бүтэн байдаг гэж боддог нь илт. Бүгд улс эх орныхоо эсрэг бодлого яриад сууж байна.
Соёлын төв, Музей, Номын сангийн барилга барилаа гээд цар тахалд ямар хамаатай юм. Нэгэнт Улсын төсөвт 2019, 2020 оноос хойш он дамжсан төсөв суулгаад ирсэн барилга байшинг царцаах ямар хэрэг байна. Эдгээрийг царцаалаа гээд Монгол Улсын мөнгөний авдар бялхах нь юу л бол?
Иргэд олон нийт бидэн турж үхээд та бүхнийг сандаргах дээрээ тулаагүй. Тэгээд ч хатуухан хэлэхэд энэ улсын эдийн засаг чинь ганцхан нүүрсэн дээр оршин тогтнож байдгийг мэдэх үү. Та нарын яриад байгаа эдийн засгийн агуулга, тэр хоосон онол чинь хөрсөн дээр огт үйлчлэхгүй байна. Тийм хөрсийг та нар 30 жил болоход бүрдүүлж ажиллаагүйн гай энэ мөн.
Төрөөс хөл хорионы үеийн арга хэмжээг цаг тутамд аваад явж байгааг бид харж сууна. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд түлэх түлшний үнийг 50 хувиар бууруулж, шаардлагатай өрх айлд үнэгүй түлш хүргэж байна, Зорилтот бүлэгт хүнсний бүтээгдэхүүн тараалаа. Юунд үндэсний тусгаар тогтнолын амин зүйл соёл урлагийг цар тахалтай адилтган ад шоо үзнэ вэ. Д.Ганбат, С.Одонтуяа нар бүрэн улсын парламентад харийн бодлого хэрэгжүүлж суудаг юм биш биз гэсэн хардлага ч төрснийг нуух юун. Сөрөг хүчин гэж цагийн цагт л ард олонд таалагдах гэж энэ мэт улс төр хийж байдгийг ойлгож болох ч тусгаар тогтнолын эсрэг улс төр хийж суусныг парламентын түүхэнд харж сонссонгүй. Ирэх оны Улсын төсвөөс харахад Баянхонгор аймгийн Заг, Хүрээмарал сумдад тус тус 240 хүний суудалтай Соёлын төв ашиглалтад орох аж. Тус аймгаас сонгогдсон Д.Ганбат ичих ч үгүй тууз хайчлахад нь очоод гүйнэ, харж л байгаарай. Эсэргүүцэж байснаа мартаад “Би хөөцөлдөж байж...” гээд ярьж зогсож ч мэднэ. Ард олны ой санамжийг ийн доромжлохдоо тулчихсан түшээд ямар олон болоо вэ.
Цар тахал дэлхий нийтэд гэнэт дэгдсэн шигээ нэг л өдөр алга болно. Вакцин эм тариа нь гараад ирлээ. Гэтэл бид эхлүүлсэн төлөвлөсөн барилгаа царцааж, баахан балгастай үлдэх ийм зураг руу нэр бүхий гишүүд түлхэж байна. Олон нийтэд хоолны мөнгө өгөхөөр тэмцэж байгаа тус тусын дүр босгох гэсэн л хэрэг. Арга ядсан энэ улстөржилтөөс үүдэж, буруу шийдвэрт хүрвэл улс орон яах вэ гэдгээ Хууль тогтоох дээд байгууллагын гишүүд тооцоолдог баймаар юм.
Соёл урлагаа дэмжинэ гэдэг нь зөвхөн барилга байшин барьснаар хэмжигдэхгүй нь ойлгомжтой. Гэвч ямар ч савгүйгээр саалиа бэлдэх тухай мөрөөдөж суугаа энэ хэдэн улстөрчдөд чухам юу гэж хэлэхээ мэдэхгүй байна. Жишиж харахад, С.Одонтуяа ямар ч ард түмэн, сонгогчгүйгээр парламентад сонгогдох тухай ярьж байгаатай адил зүйл. Тусгаар тогтнол гэхээр муйхар улстөрчид нь ойлгохгүй байж мэдэх юм. Тэгвэл хамгийн наад зах нь Д.Ганбатад 760 иргэний саналаа өгсөн Баянхонгор аймгийн Богд суманд шилжилт хөдөлгөөн буурна. Таны санал хот руу биш сумандаа хадгалагдахад Соёлын төв чинь тодорхой нөлөө үзүүлнэ. Ажлын байр нэмэгдэж, сумын амьдралд гэрэл гэгээ нэмэх өчнөөн үйл ажиллагаа өрнөнө гэдгийг эрх биш гадарлах байх гэж найдна.
Соёлын сургууль төгссөн шинэхэн боловсон хүчин нурж унах гэсэн жар, далаад оны барилга дотор ажиллах гэж хөдөөг зорьдоггүй. Хамгийн наад зах нь Соёлын төв, Номын сан, Музейн барилга байшин барьж гэмээнэ ажлын байр бий болно. Энэ хэрээр уламжлалт өв соёл, урлаг, утга зохиол гадаад дотоодгүй түмэнд түгнэ. Тэр хэрээр соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл, түүнийг дагасан долларын хуримтлал бий болно. Аливаа улс орны нийгмийн гэгээ нь илүү байж сөрөг үр дагавар бага байдаг хуультайг мэдэх биз ээ. С.Одонтуяа, Д.Ганбат нар 2012-2016 оны парламентад ажиллаж байхдаа “Хөдөө орон нутгаас шилжилт хөдөлгөөн их байна, үүнийг зогсоох дорвитой арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Спортын ордноос эхлээд соёлын арга хэмжээ түгээх барилга байшин барьж, ажлын байраар хангах хэрэгтэй” хэмээн чалчиж суусан нь өдгөө ч хэвлэлийн архивт байгаа л байх. Гэтэл өнөөдөр төрөл арилжсан мэт нураана зогсооно гэж байгаагийн цаана ямар эрх ашиг байна вэ. Зүгээр ч нэг улстөржилт биш байх. Чухам хаанахын хэний гар хөл болж байгаа учраас ийнхүү үндэснийхээ эсрэг давшилж сууна вэ.
С.Баяр
Эх сурвалж: Түмэн.мн
