Маш өндөр магадлал бүхий хүн ам нийслэлд төвлөрч, хөдөөгийн сум, суурингууд эзгүйрэх үзэгдлийг урьдчилан таамагласаар ирсэн боловч энэ үйл явцыг хэрхэн удирдах талаар угтуулсан бодлого шийдвэр гаргагчдын түвшинд нухацтай яригдалгүй өнөөдрийг хүрчээ. Харин Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн үр дагаварт өнөөдрийн Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар бүрэн эрхийн хугацаагаа бүтэн эдэлж, бодлого дээр төвлөрөх боломжийг атгаж буй анхны Засгийн газар байх.
Монгол Улсын хүн амын өсөлт хоёр саяас гурван сая хүрэх цаг хугацаанд нэг давхцал зэрэг өрнөсөн нь Улаанбаатар хотын оршин суугчийн тоо мөн нэг саяар нэмэгдсэн үйл явц юм. Зөвхөн нийслэлд л хүүхнүүд нэмж төрөөд байсан хэрэг огт биш нь ойлгомжтой.
Яг ямар зүй тогтол үүний цаана байна вэ, урьдчилан таамаглаж байсан үзэгдэл мөн үү, цаашид тэгээд яах вэ?“Бороо орж л байг уу, дарга аа?” гэх үү...
Судлаачдын таамаглал болон таамаглалыг нягтлах шинжилгээний дүн яг нэг цэг дээр огтлолцсон нь юу гэхээр “Улаанбаатар хотын хүн ам 2045 он гэхэд 2.4 саяд хүрч өсөх бол хөдөөгийн хүн ам 2.2 сая болохын зэрэгцээ зарим сум ердөө 100-500 хүнтэй болох” магадлал юм. Маш өндөр магадлал бүхий хүн ам нийслэлд төвлөрч, хөдөөгийн сум, суурингууд эзгүйрэх үзэгдлийг урьдчилан таамагласаар ирсэн боловч энэ үйл явцыг хэрхэн удирдах талаар угтуулсан бодлого шийдвэр гаргагчдын түвшинд нухацтай яригдалгүй өнөөдрийг хүрчээ.
Сонгууль гэхээр горилогчид нь өмнөөс тойглосон тойрог дээрээ регистрийн дугаар л хөөцөлддөг, том улстөрчид нь ч хүний томилгоо л ярьдаг болтлоо сэдэв нь жижгэрсэн Монголд ямарваа бодлого, шийдвэр дээр маргалдагч талуудын аль нь ч үндэслэл биш зөвхөн “би, чи” гэх өрсөлдөөн л ярих болсон нь бүр дасал болжээ. Улс төрийн нөхцөл байдлыг мөн л хүн дээр ярина. Тэр тэрийг тэгсэн, хэн тэр хоёр тэгсэн, тэр нь тэрийгээ намнах гэж байгаа гэх мэт... Энэ байдлыг сонгуулийн бүрэн эрхийн хугацаанд хоёроос гурвантаа солигддог, нэг нь ердөө 1.5 жилийн настай Засгийн газрыг төрүүлдэг, бодлогыг урт, дунд хугацаанд төлөвлөх боломжийг төрд олгодоггүй “тоглоомын дүрэм” л бий болгосон. Ер нь 1.5 жилийн настай Засгийн газар их юм бодоод ч яах юм билээ. Харин Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн үр дагаварт өнөөдрийн Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар бүрэн эрхийн хугацаагаа бүтэн эдэлж, бодлого дээр төвлөрөх боломжийг атгаж буй анхны Засгийн газар байх.
Сонгуулийн тойргийг бүсчлэн томсгох, төсвийн бодлогыг бүсчилсэн хөгжилд чиглүүлэх, төрийн байгууллагуудыг бүсүүдэд тараан байршуулах, “Хөдөөг сэргээх таван тойрог зам” байгуулах зэрэг сүүлийн хоёр, гурван сарын хугацаанд Засгийн газраас санаачилсан, УИХ-аас гаргасан шийдвэрүүд эцсийн дүндээ “хүн ам зүйн үндэслэлтэй” болохыг ойлгоход тийм ч их маргаан хэрэггүй.
Хэрэв тодорхой бодлого хэрэгжүүлэхгүй бол алслагдсан 260 орчим сум буюу нийт сумдын 78.5 хувьд хүн ам эрс цөөрөх, ялангуяа Говь-Алтай, Завхан, Өмнөговь аймгийн сумдын хүн амын тоо 100-500 болох төлөвтэй гэж судалгааны дүн 2015 онд гарч байж. Мөн төвийн сумдын хүн амын тоо болон хөдөөгийн сумдын хүн амын тоо найм дахин зөрүүтэй байлаа. Сумдын хүн амын дундаж 2015 оны байдлаар 3000 байсан бөгөөд 1700-аас доош хүн амтай 38, 1000-аас доош хүн амтай 19 сум байв. Сумын хүний тоо мянгаас доош байх нь нийгэм, эдийн засгийн хувьд өгөөжгүй төдийгүй хүн амын цус ойртолт болж үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлдөг, хоёрдугаарт, гаднаас хүн нэмэгдэх шилжилт хөдөлгөөнгүй сумдад “зан заншлын хувьд ижил төстэй нутгийн хүн амын өсөлт зогсох” гэдэг нийгэм, соѐлын хүчин зүйл тодорхой хэмжээгээр үйлчилдэг байна.
Дэлхийн хүн ам 2050 он гэхэд хоёр тэрбумаар нэмэгдэн 10 тэрбумд хүрэх, Монголын хүн амы тоо таван саяд хүрнэ гэж тооцоолж буй бөгөөд энэ үед дэлхийн хзн амын 5.5 тэрбум буюу 52 хувьд нь ундны цэнгэг усны хомсдолд орно. Монгол орон цэнгэг усны нөөцөөр дэлхийд 22 дугаарт, цэнгэг усны хадгалалт гэж хэлж болох цэвдгийн хэмжээгээр тавдугаарт бичигдэж байна. Хөндөгдөөгүй байгаль, хүн төрөлхтөн эргээд үгүйлж буй уугуул нүүдлийн ахуй өнөөг хүртэл оршин буй Монгол тэр үед жинхэнэ утгаар “Щвейцарь лугаа” болохыг төсөөлж болно. Үүнтэй зэрэгцэн хүн амын даац хэтэрсэн Улаанбаатарын түмэн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэдэгт одоогоор төсөөлөл хэлэхэд хэцүү.
Улаанбаатар хотод өнөөдөр нийт хүн амын 46.8 хувь нь амьдарч, аж ахуйн нэгжийн 75.8 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж, худалдаа үйлчилгээний 84 хувь, ДНБ-ий 63 хувь бүтээгдэж байна. Харин орон нутагт аж ахуйн нэгжийн 24.2 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж, худалдаа үйлчилгээний 16 хувь, ДНБ-ий 37 хувийг бүрдүүлж байна. Энэ нь хөдөө орон нутаг бодлогоос орхигдсоны үр дагавар, дахиад үүний үр дагавар нь орон нутагт ажиллах хүчний дутагдал үүсгэх, эдийн засгийн төрөлжилт алдагдах, эсрэгээр Улаанбаатарын асуудлыг улам хүндрүүлэхэд хүргэж буй. Угаас дэлхий дахинд хөдөө аж ахуйн салдбарт ажиллах хүчний тоо үйлдвэржилтийг даган буурч ирсэн, зэрэгцээд үйлчилгээний салбарт ажиллах хүчний хэмжжээ нэмэгдсээр ирсэн. Монголд мөн адил. Үйлчилгээний салбарт 2022 оны байдлаар 608 мянган хүн, 287 мянган хүн үйлдвэрлэлийн салбарт, 296 мянган хүн хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаж байна. Гэвч Монголын байгаль, цаг уур, монголчуудын амьдрах хэв маяг, эдийн засагт хөдөө аж ахуй, тэр дундаа нүүдлийн мал аж ахуй үлэмж нөлөөтэй хэвээр. Уудам газар нутагтай Монгол хөдөөгүй бол Монгол биш болох биз. Нэг жишээ гэхэд өнөөдөр ОХУ-тай хийж буй худалдааны эргэлтийн 70 гаруй хувь, соёл хүмүүнлэгийн харилцааны 50 орчим хувь нь зөвхөн хил залгаа бүс нутагт явагдаж байна. Засгийн газраас энэ 2024 оныг “Бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарлалаа. Энэ хүрээнд “Мянганы зам”-ын дараагийн том алхам болох “Хөдөөг сэргээх Таван тойрог зам”-ын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхээр болжээ. Энэ нь нийт 1300 км авто замын асуудал бөгөөд аймгийн төвүүдийг хилийн боомтуудтай холбох төсөл аж.
Нийтлэлч: Боргилмаа
