Авлигатай тэмцэх газрын ажлын хэсэг энэ оны 3 дугаар сарын 15-наас 4 дүгээр сарын 7-ны өдрийн хооронд Говь-Алтай, Ховд, Увс аймгийн төв болон зарим сумдад авлигын эсрэг хууль тогтоомжийн хэрэгжилттэй газар дээр нь танилцах, нутгийн захиргааны байгууллагаас хэрэгжүүлж буй авлигын эсрэг үйл ажиллагааны үр дүнг дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангах, хууль тогтоомжийг сурталчлах, сургалт зохион байгуулах зорилгоор ажилласан юм. Ийнхүү ажиллах явцад аймаг, сумдын Засаг дарга, ИТХ-аас Сангийн сайдын 2012 оны 239 дүгээр тушаалаар баталсан “Засаг даргын нөөц хөрөнгийн зориулалт, зарцуулалтын нийтлэг журам”-ыг үндэслэн хууль тогтоомжоор эрх олгоогүй байтал аймаг, сумдын Засаг даргын нөөц хөрөнгийн зарцуулалтын талаар дахин журамласан, журмаас давсан зохицуулалт хийснээр орон нутгийн төсвийн хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулах, төсвийн зарцуулалтад үрэлгэн хандах боломжийг бүрдүүлсэн байж болзошгүй байдал ажиглагдлаа. Тухайлбал:

1. Увс аймгийн Цагаанхайрхан сумын ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2014 оны 14/03 дугаар тогтоолоор “Сумын Засаг даргын нөөц хөрөнгийн зориулалт, зарцуулалтын нийтлэг журам”-ыг батлахдаа Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.1 буюу “Хурлын Тэргүүлэгчид, хороо, түүнчлэн төлөөлөгч, тухайн нэгжийн Засаг дарга асуудал санаачлан Хуралд хэлэлцүүлэхээр оруулах эрхтэй.” 25 дугаар зүйлийн 25.1 буюу “Хурал хэлэлцсэн асуудлаар тогтоол гаргах бөгөөд түүнийг тухайн Хурлын хуралдаанд оролцсон төлөөлөгчдийн болон баг, хорооны Хурлын хуралдаанд оролцсон иргэдийн олонхийн саналаар тус тус батална.”, Төсвийн тухай хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.1.4 буюу “сумын Засаг даргын шийдвэрээр олгодог нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээг үзүүлэх, зохион байгуулах;” гэснийг тус тус үндэслэсэн нь сумын ИТХ-ын Тэргүүлэгчдэд хуулиар олгоогүй эрхийг хэрэгжүүлсэн төдийгүй Сангийн сайдын баталсан журмын ихэнх зохицуулалтыг хуулбарласан;
2. Увс аймгийн Завхан сумын Засаг даргын 2014 оны а/20 дугаар захирамжаар “Сумын Засаг даргын нөөц хөрөнгийг зарцуулах журам”-ыг батлахдаа Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.2 буюу “Засаг дарга эрх хэмжээний хүрээнд хууль тогтоомжид нийцүүлэн захирамж гаргана.” гэсэн заалт, Сангийн сайдын 2012 оны 239 дүгээр тушаалаар баталсан журмыг тус тус үндэслэсэн нь мөн л сумын Засаг даргад хуулиар олгогдсон эрх хэмжээ биш юм. Журамд олон улсын болон улсын, бүс, аймаг, сумын хэмжээний хурал зөвлөгөөн, семинар, уулзалт, ярилцага зохион байгуулах, гэрээ байгуулах, гадаад дотоодын төрийн өндөр албан тушаалтан, зочид төлөөлөгчдийг хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлэх, ИТХ болон Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар баталсан журам, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх, Засаг даргаас олгодог шагнал урамшууллын зардал, аймаг, сум, төрийн болон төрийн бус байгууллагын түүхт ойн арга хэмжээнд дэмжлэг үзүүлэх, бэлэг дурсгалын зүйл хийлгэх, буцалтгүй тусламж олгох, шинээр төрсөн хүүхэд, эхчүүдэд дэмжлэг үзүүлэх, баяр наадам тэмдэглэн өнгөрүүлэх зэрэгт тус сангийн хөрөнгийг зарцуулахаар тусгасан, жишээ дурдахад Засаг даргын 2 удаагийн захирамжаар 2014 онд төрсөн 50 хүүхдэд тус бүр 10 000 төгрөгийн хадгаламжийн дэвтэр ХААН банкинд нээлгэсэн, Улаанбаатар хот дахь оюутны зөвлөлийн шинэ жил, улирлын урамшуулалд 400 000, сумын залуучуудын сүлд модны наадамд 476 000, аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчид, аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга болон хяналт үнэлгээ, мониторингийн багийг хооллох, хүндэтгэл үзүүлэхэд 306 000, Улаанбаатарт зохион байгуулах золголтын арга хэмжээнд 7 370 000 төгрөг … зэрэг зардлыг уг нөөцийн хөрөнгөөс гаргасан;
3. Увс аймгийн Зүүнговь сумын Засаг даргын 2013 оны а/18 дугаар захирамжаар “Орон нутгийн нөөц санг төлөвлөх, зарцуулах, гүйцэтгэлийг тооцох журам”-ыг батлахдаа 2013 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хүчингүй болсон Сангийн сайдын 2010 оны 24 дүгээр тушаалыг үндэслэсэн;
4. Увс аймгийн Засаг даргын 2013 оны а/252 дугаар захирамжаар “Аймгийн Засаг даргын нөөц хөрөнгийг зарцуулах журам”-ыг батлахдаа Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.2 буюу “Засаг дарга эрх хэмжээний хүрээнд хууль тогтоомжид нийцүүлэн захирамж гаргана.”, Сангийн сайдын 2012 оны 239 дүгээр тушаалаар баталсан журмыг тус тус үндэслэсэн. Уг журмаар “Аймгийн Засаг даргын хуулиар олгосон бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх, цаг үеийн шинжтэй асуудлыг шийдвэрлэхэд шаардагдах зардал” гэдэгт баяр наадам, тэмдэглэлт өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, гадаад дотоодын төрийн өндөр албан тушаалтан, зочид төлөөлөгчдийг хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлэх, аймгийн Засаг даргаас олгох шагнал, оны тэргүүний сум, байгууллага, хамт олон, ажилтныг шагнаж урамшуулах, Монгол Улсын баатар, Хөдөлмөрийн баатар, ардын цолтон төрийн шагнал, гавъяат, эрдмийн зэрэг цол, үндэсний их баяр наадмаар цол хүртсэн хүмүүст хүндэтгэл үзүүлэх, аймаг, сум, төрийн болон төрийн бус байгууллагын түүхт ойн арга хэмжээнд дэмжлэг үзүүлэх, нэг удаагийн буцалтгүй тусламж олгох, ном товхимол хэвлүүлэх, бэлэг дурсгалын зүйл хийлгэх, аймгийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, Засаг даргын зөвлөлийн хуралдааны зардал, улсын болон аймгийн чанартай уралдаан тэмцээний шагнал, соёл спортын арга хэмжээнд дэмжлэг үзүүлэх зэрэг зардлыг хамааруулж, тус сангийн хөрөнгөөс зарцуулахаар зохицуулсан. Тухайлбал, 2014 онд Ардчилсан хувьсгалын 25 жилийн ойн арга хэмжээнд 5 000 000, “Ардчилсан хүчний холбоо” ТББ-д 500 000, аймгийн Залуучуудын холбоонд 2 666 000, “Увс нуур” галд 1 000 000, баруун бүсийн Даншиг их хурд, Ховд аймгийн наадамд зориулж 1 067 300, Галдан бошгот хааны мэндэлсний 370 жилийн оны байр наадамд 3 000 000, “Энхжин” хүүхдийн эмнэлгийн үйл ажиллагаанд 1 000 000, УДШ, ХЗЯ, Прокурор, ЦЕГ, ШШГЕГ-ын хамтарсан ажлын хэсэг, МҮОНТ, Германы олон улсын хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн ажилтнууд, Шадар сайд, Ерөнхий сайдын зөвлөх, Эрчим хүчний сайд, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд, Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд, Архивын ерөнхий газрын дарга, Баян-Өлгий, Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга, Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга, тэдгээрийг дагалдан яваа зочид, төлөөлөгчдийг хүлээн авч хүндэтгэл үзүүлэхэд зориулж 17 260 700, шинэ замын нээлтэд оролцогчид, соёл урлагийн чиглэлээр мэргэжлийн сургуульд элсэлт зохион байгуулах төлөөлөгчид, нэр бүхий зарим гавъяат тамирчид, Нэгдсэн эмнэлэгт оношилгооны тоног төхөөрөмж хүлээлгэн өгөхөөр ирсэн Засгийн газрын төлөөлөгч зэрэгт хүндэтгэл үзүүлэхэд 3 934 900, спортын клуб байгуулах, жудо бөхийн дэвжээний нээлтийн арга хэмжээний зардалд 5 826 500, Увс аймгийн Засаг дарга, ИТХ-ын Төлөөлөгчдөд /өөрсөддөө/ хүндэтгэл үзүүлэхэд 1 248 700, Засаг даргын зөвлөлийн гишүүдэд 2014 оны улирлын урамшуулалд 5 760 000 , аймаг байгуулагдсаны ой 2015 онд болохтой холбогдуулан 90 жилийн ойн бэлтгэл ажлыг хангахад зориулж 4 600 000, шинээр мэндэлсэн, хуримласан, иргэний үнэмлэх гардан авсан иргэдэд хүндэтгэл үзүүлэхэд зориулж 33 562 400 төгрөгийг тус тус зарцуулсан;
5. Засаг даргын нөөц сангаас Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сум нутгийн зөвлөлийн золголт, Увс аймгийн Малчин, Бөхмөрөн, Сагил, Түргэн, сумд сумын ой тэмдэглэх ажлын бэлтгэл хангах, нутгийн зөвлөлийн гишүүдтэй уулзах, хүндэтгэлийн тоглолт зохион байгуулах, Ховд аймаг Галдан бошгот хааны мэндэлсний 370 жилийн ой тэмдэглэх, Баруун бүсийн даншиг наадмын арга хэмжээнд зориулан бэлэг дурсгалын зүйл бэлтгэх зэрэгт багагүй хөрөнгө зарцуулсан зэрэг болно.

Түүнчлэн зарим аймаг, сумд улсын төсвөөс орон нутгийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор хуваарилагдсан хөрөнгийг төлөвлөх, батлах, захиран зарцуулахдаа Сангийн сайдын 2014 оны 43 дугаар тушаалаар баталсан “Орон нутгийн хөгжлийн сангийн заавар”-т тусгасан зарчмууд болох орон нутгийн төсвийн бус байгууллагуудад хөрөнгө зарцуулахгүй байх, буцалтгүй тусламж, дэмжлэгт зарцуулахгүй байх зэрэг зарчмыг баримтлаагүйн зэрэгцээ тус сангийн хөрөнгөөр олон төрлийн төсөл, хөтөлбөр, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх нэрийдлээр багагүй хэмжээний хөрөнгө төсөвлөн зарцуулжээ. Жишээлбэл, 2014 онд Говь-Алтай аймаг “Англи хэлийг Алтайдаа” төслийг хэрэгжүүлэх хүрээнд тусгасан хөрөнгийн 63.3 хувь нь 5 багшийг гадаадад сургахад, Ховд аймаг “Аваргууд” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд тусгасан хөрөнгийн 25 хувь нь улсын цол хүртсэн бөх, уяачийн цолны мялаалгад зориулагдсан, Увс аймаг орон гэргүй 35 өрхөд гэр олгосон, мөн бүтэн өнчин хүүхдүүдэд тодорхой хэмжээний мөнгөн дүн бүхий хадгаламжийн дэвтэр нээлгэсэн байв.

Авлигатай тэмцэх газраас Сангийн сайдын 2012 оны 239 дүгээр тушаалаар баталсан “Засаг даргын нөөц хөрөнгийн зориулалт, зарцуулалтын нийтлэг журам”-ын “Хоёр”-ын 2.3-т заасан зохицуулалт нь орон нутгийн төсвийн хөрөнгөд үрэлгэн хандах шалтгаан, нөхцөл болж байгааг судлан үзэж, бүрэн эрхийнхээ хүрээнд холбогдох арга хэмжээг авч, хариуг эргэн мэдэгдэхийг Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбатад албан бичгээр мэдэгдэв.

Б.Анир