Өнөөдөр хуваарь ёсоор УИХ дахь намын бүлэг, АН-ын зөвлөл хуралдлаа. МАН-ын бүлэг өргөн барих гэж байгаа Сонгуулийн хуулийн төсөлтэй холбоотойгоор мэдээлэл хийлээ

Д.Тогтохсүрэн: Өнгөрсөн онд Сонгуулийн хуулийг шинэчлэх ажлын хэсгийг Л.Энх-Амгалан гишүүнээр ахлуулан байгуулсан. Ажлын хэсгийн мэдээллийг сонссон, ингээд Сонгуулийн хуулийг энэ долоо хоногт өргөн барих нь зүйтэй гэж үзсэн. Сонгуулийн хуулийг сонгуулиас 6 сарын өмнө хэлэлцэх учиртай. УИХ, болон Ерөнхийлөгчийн, Орон нутгийн сонгуулийн хуулийг тус тусад нь гаргая гэж тогтсон.  Сонгуулийн тогтолцоотой холбоотой асуудлыг өнөөдөр ярилцсан. Энэ талаар Л.Энх-Амгалан дарга мэдээлэл өгнө.

Л.Энх-Амгалан:  УИХ-ын даргын захирамжаар Сонгуулийн хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдан бүтэн хоёр жил ажиллаж байна.  Монгол Улсад Ерөнхийлөгчийн, УИХ-ын, Орон нутгийн гэсэн  3 төрлийн сонгууль болдог. Энэ гурван сонгуулийг 2015 онд  нэг хуультай болгосон. 2016 оноос хойш энэ хуулиар сонгууль явуулсан. Эндээс юу харагдав гэхээр энэ гурван сонгуулийг нэг хуулиар зохицуулах боломжгүй юм байна аа гэсэн дүгнэлт гарсан.  Тиймээс энэ гурван тогтолцооны сонгуулийг салгаж,  тус тусад нь хууль  боловсруулаад байна.  

Хууль өргөн бариахад тодорой процедуртай болсон. Хэлэлцүүлэг хийдэг, ард иргэдийн санал бодлыг авдаг гэхчлэн. Ингээд  2018 онд  улс төрийн 26 нам  болон найман 8 ТББ-ын төлөөллийг оролцуулсан нээлттэй хэлэлцүүлгийг хоёр удаа хийсэн. Нийтдээ 410 гаруй санал ирсний 320 орчмыг авсан байгаа. Эдгээр санал нь  нэгдүгээрт, тогтолцооны асуудлаар, хоёрдугаарт, сонгууль зохион байгуулахтой холбоотой шилжилт хөдөлгөөнийг яаж хийх юм, цахим зохицуулалт, сонгуулийн маргааныг хэдий хугацаанд хэрхэн шийдвэрлэх юм, сурталчилгаа гэх мэтийн асуудлуудад төвлөрсөн байсан.  Хамгийн гол үндсэн зарчим нь  мөнгөнөөс хамааралтай сонгуулийг больё гэдэг талаас нь зохицуулалт хийж байна. Мөнгөтэй холбоотойгоор урьд өмнө үүсч байсан зөрчлүүдийг хуулийн заалтуудаар хаах зохицуулалтыг хийж өгсөн.

Тогтолцооны тухайд 50:26 гэсэн тогтолцоог өргөн барьж байна. Яагаад ийм тогтолцоог сонгож байна вэ гэхээр сая Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Монгол Улс цаашид мажориатор тогтолцоотой байя гэдгээ тунхаглачихсан. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүнийг иргэд нийтээрээ чөлөөтэй шууд сонгоно гэсэн заалт бий.   

Шууд сонгоно гэдэг нь мажориатор тогтолцоо. Энэ тогтолцоо дотроо 5 янз байна. Нэгд: Улс нэг тойрог, Хоёрт: Бүс нэг тойрог, Гуравт: Аймаг нэг тойрог 2008, 2012 онд энэ хэлбэрээр сонгууль явуулсан.  Дөрөвт: Жижиг торйог буюу одоогийн жижиг 76, Тавд:  одоогийн бидний өргөн барьж байгаа том жижиг мажориатор тойрог буюу холимог тогтолцоо.

Энэ хүрээнд  50 гишүүн жижиг тойргийн иргэд сонгогчдоосоо шууд сонгогдоно. Улс төрийн намууд 26 нэр дэвшигчээ сонгож улс даяар  нэг тойрог гэж зарлана. Энэ 26 том тойрогт нэр дэвшиж байгаа хүмүүс улс даяар ард түмнээсээ санал авна.  Сонгогч сонгуульд оролцохдоо хоёр сонголт хийнэ. Нэгдүгээрт,  улсын том тойрогт орж ирсэн энэ 26-аас нэг хүнийг дугуйлна, хоёрдугаарт, өөрийнхөө тойрогт нэр дэвшигчийн төлөө  бас дугуйлна. Ингээд хоёр санал өгнө.  Урьд нь нам хаалттай жагсаалт хийгээд сонгогчид нам дугуйлдаг байсан. Тэгээд авсан саналынхаа хувиар нам жагсаалтаараа оруулдаг байсан. Одоо бол ард түмэн сонгож байгаа, бас эрэмбэлэнэ.  Энэ бол нам дугуйлж байгаа хэлбэр биш, ард түмэн өөрийнхөө элч төлөөлөгчийг шууд сонгож байгаа хэлбэр юм.

Мэдээлэлтэй холбоотойгоор асуултанд хариулав.

Асуулт: Сонгуулийн хуулинд цахим орчинтой холбоотой өөрчлөлт орж байгаа юу?

-Орж байгаа. Сонгуулийг шударга хийх нь тухайн улсын тусгаар тогтнолын асуудал юм байна. Тийм учраас цахим орчноос үл шалтгаалсан, нөлөөллийг аль болох багасгахаар дэлхийн улс орнууд ажиллаж байна. Фэйсбүүк компанийн зүгээс өөрсдөө санаачлага гаргаж дэлхийн улс орнуудтай хамтран ажиллаж байна. Тус компани Монголд  төлөөллөө гурван удаа ирүүлсэн. Энэ хүрээнд зөвхөн нэргүй хаяг болон хуурамч хаягнаас санаатай улс төрийн зорилгоор нөлөөлөх гэсэн оролдлогуудыг зогсоох юм. Сонгуульд оролцож байгаа хүмүүс өөрсдийн албан ёсны хаягтай нүүр хуудастай байхыг л бид шаардаж байгаа юм.

Я.Содбаатар: Сонгуулийн хуулийг сонгогчдын эрх ашгийг хамгаалж гаргах ёстой. Энэ бол Сонгуулийн хуулийн зорилго. Тийм учраас энэ цахим орчин дахь тодорхой хязгаарлалтыг хийж байгаа юм.  Зөвхөн хуурамч бүртгэлээс нөлөөлөх оролдлогыг зогсоох гэж байгаа учраас иргэн үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхэд огтхон ч халахгүй.

-Сонгуулийн сурталчилгааны асуудал хуулинд хэрхэн тусч байгаа вэ?

-Сурталчилгааг бид аль болох  зардал өртөг багатай, нэр дэвшигч нарыг гарааны ижил нөхцлөөс гаргах бололцоог хангая гэж байгаа.  Сонгуулийн сурталчилгаатай холбоотой асуудлыг жаахан цэгцлэхээр зорьж байна. Сонгуулийн сурталчилгаа ер нь 21 хоног л байгаа.  Гэхдээ одоогийн энэ өргөн баригдаж байгаа хуулиар сонгуулийн үнэмлэхээ гардаж авснаар сурталчилгаагаа шууд эхлэх бололцоог нээж өгч байгаа.  Энэ УИХ-ын сонгууль дээр сурталчилгааны 2-3 хоног нэмэгдэхээр байна. 

-Сонгуулийн маргааныг хэд хоног шийдвэрлэхээр байна вэ. Иргэн ААН-ийн хандивын хэмжээ өөрчлөгдөх үү?

-Сонгуулийн санхүүжилтийг ил тод болгох ёстой байна аа хэмээн ойлгож байгаа. Аудитын Ерөнхий газраар хянуулаад сонгууль дууссаны дараа тайлангаа давхар хянуулдаг тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй байгаа юм.  Сонгуулийн зардлыг бид зааж өгөх гэж байна. Тухайн тойргийн хүн ам, газар нутгийн хэмжээнээс хамаараад сонгуулийн зардлын дээд хэмжээг зааж өгөх зохицуулалт хуульд орж байна. 

Сонгуулийн маргааны тухайд эцэс төгсгөлгүй явдаг.  Зарим жил сонгуулийн маргаан ҮХЦ хүртэл 4 жил явж байсан тохиолдол бий.  Тэгэхээр одоо шинэ хуулиар сонгуулийн маргаан сонгуулийн тухайн жилдээ шийдвэрлэгддэг болно.  Бусад улсад сонгуулийн үеэр сонгуулийн маргааныг  шийддэг бие даасан түр шүүхүүд байгуулагддаг юм билээ.  Энэ асуудал одоогийн өргөн барих хуулиар нээлттэй байгаа.  

-Мандатын тоонд өөрчлөлт орох уу?

- Нэгэнт 50:26 гэсэн тогтолцоог сонгож байгаа болохоор одоогийн энэ жижиг 76 дээр хөдөлгөөн орно оо.

Г.Тулга