Сүрьеэ өвчнөөc хэрхэн урьдчилан сэргийлэх талаар Баянзүрх дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн сүрьеэгийн эмч Т.Мөнхтуултай ярилцлаа.
-Сайн байна уу. Өнөөдрийн байдлаар Баянзүрх дүүрэгт сүрьеэ өвчний тархалт болон хэвтэн эмчлүүлж байгаа өвчтөн хэд байна вэ?
-Баянзүрх дүүрэг нь өвчлөл өндөртэй хоёр дүүргийн нэг бөгөөд жилд 700-800 хүн сүрьеэгээр өвдөж, эмчилгээнд ордог. Үүнээс 70-80 нь эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ буюу хүнд хэлбэрээр өвчилж эмчилгээнд хамрагддаг. Өнөөдрийн байдлаар манай сүрьеэгийн диспансерт 70 гаруй хүн эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгийн эмчилгээнд хамрагдаж байна.
Үүнээс таван хүн ХӨСҮТ-ийн Олон эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгийн клиникт хэвтэн эмчлүүлж байгаа. Үлдсэн 65 хүн манай өдрийн эмчилгээний цэгээр эмээ ууж байгаа.
-Сүрьеэ өвчин хэрхэн халддаг вэ, сүрьеэ өвчний халдвар авсан хүн болгон өвчлөхгүй гэдгийг тэр бүр хүмүүс мэддэггүй. Энэ талаар?
-Сүрьеэг дотор нь уушгины болон уушгины бус эрхтний сүрьеэ гэж ангилдаг. Уушгины сүрьеэг дотор нь уушгины халдвартай хэлбэрийн сүрьеэ, уушгины халдваргүй хэлбэрийн сүрьеэ гэж мөн ангилдаг. Уушгины халдвартай бүлэг хэсэг нь амьсгалах ярих ханиах найтаах дуулахдаа бусдад халдвар тараадаг бөгөөд халдвартай нэг хүн жилд 10-15 хүнд халдвараа тараадаг. Гэхдээ халдвар авсан хүн болгон сүрьеэ өвчнөөр өвддөггүй. Халдвар авсан нийт хүмүүсийн 10 хувь нь амьдралынхаа аль нэг үедээ дархлаа муудсанаас болж сүрьеэ өвчнөөр өвддөг.
-Сүрьеэг яаж эмчилдэг вэ?
-Дэлхий нийтэд сүрьеэгийн үед хэрэглэдэг Изоназид, Рефамицин, Этанбутол, Пиразинамид гэсэн үндсэн дөрвөн эм байдаг. Үүгээр эмчилнэ, мөн эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ байвал өөр эмнүүд нэмэгдэнэ. Сүрьеэгийн эмчилгээний хугацаа нь эмэнд мэдрэг, эмэнд тэсвэртэйгээсээ шалтгаалаад янз бүр байдаг. Хамгийн богино хугацаа нь зургаан сар, хамгийн урт хугацаа нь 24 сар байж болно.
- Сүүлийн жилүүдэд эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгийн тохиолдлын тоо нэмэгдэж байна гэсэн. Үүнд ямар хүчин зүйл нөлөөлж байна вэ?
-Эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ үүсэх хэд хэдэн шалтгаан байдаг. Тухайн хүн сүрьеэгийн эмчилгээгээ тасалсан, өмнө нь сүрьеэгээр өвдөөд дахин өвдөж байгаа, эхнээсээ эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгийн халдвар авсан, эмчилгээ дутуу хяналтгүй хийгдсэнээс болоод эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ үүсдэг.
-Тэгэхээр сүрьеэгээр нэг өвдсөн тохиолдолд дахиад өвдөхгүй гэсэн баталгаа байхгүй юм байна. Тэр нь мөн хүнд хэлбэрээр илэрдэг гэж ойлгож болох уу?
-Хүний биед орсон нэг нян хэзээ ч биеэс гарахгүй. Тухайн хүн нас барж, цогцос нь илжирч, ялзарсан тохиолдолд л сүрьеэгийн нян биеэс гарна.
Сүрьеэгээр өвдөөд эдгэнэ гэдэг нь биед байгаа сүрьеэгийн нянг бүрэн устгаад, сүрьеэгийн нянгүй болгож байна гэсэн үг биш. Нянгуудын заримыг үхүүлээд, заримыг нь унтуулаад орхидог. Унтаа байдалд орсон нянгуудын гадуур хатуу бүрхүүл үүсгээд идэвхгүй хэлбэрт нь оруулаад барина гэсэн үг.
-Сүрьеэгээр өвдөөд эдгэсэн хүн маш их дэглэм барьдаг гэж ойлгож болох уу?
-Дэглэм гэж хэлэхэд жоохон өрөөсгөл. Болж өгвөл стрессдэхгүй байх ёстой, ажил, амралтаа зохицуулах ёстой, 22:00-06:00 цагийн хооронд сайн унтаж амрах, архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхгүй байх, эрдсээр баялаг хоол хүнс хэрэглэх хэрэгтэй. Ингэснээр сүрьеэ өвчнөөр дахин өвдөхгүй байх боломжтой.
-Урьдчилан сэргийлэх зорилгоор иргэд сүрьеэгийн шинжилгээ өгч болдог уу?
-Болно. Монгол улс даяар сүрьеэгийн эрт илрүүлгийг маш олон янзаар зохион байгуулдаг. Нэгдүгээрт, шинээр ажилд орох гэж байгаа хүн, гэр бүл болж байгаа хүмүүс эрүүл мэндийн үзлэгт ордог. Хоёрдугаарт, ямар нэгэн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүсийг тухайн байгууллагаас нь шалтгаалаад жилд 1-2 удаа сүрьеэгийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулдаг. Гуравдугаарт, зорилтод бүлгийн иргэдэд сүрьеэгийн эрт илрүүлэг зохион байгуулдаг. Дөрөвдүгээрт, сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүсийн хавьтлуудыг урьдчилан сэргийлэх үзлэгт тухай бүрт хамруулдаг. Мөн зовууртай хүн удаан хугацаагаар халуурсан, ханиалгасан, цээжээр өвдсөн, цэр гарсан зэрэг шинж тэмдэг илрээд байвал хамгийн түрүүнд өрхийн эмнэлэгтээ үзүүлнэ. Өрхийн эмнэлэг үзээд сүрьеэ гэж сэжиглэх юм бол харъяа дүүргийн сүрьеэгийн диспансерт хандан урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдаж болно.
-Сүрьеэ эдгэрдэг өвчин боловч эмчилгээний үр дүн янз бүр байдаг гэсэн. Үүний шалтгаан юу вэ?
-Сүрьеэ өвчин эрт үедээ оношлогдож байна уу, хожуу үедээ оношлогдож байна уу гэдгээс их шалтгаална. Мөн сүрьеэгийн эмчилгээ хийлгэж байх явцад эмээ тасалж ууж байна уу, эмээ уухгүй хаясан уу эсвэл эмээ өдөр бүр хяналттай маш сайн ууж байна уу, гаж нөлөөгөө хянуулж ууж байна уу, гаж нөлөөний эсрэг эмчилгээгээ хийлгэж байна уу зэргээс шалтгаалаад эмчилгээний үр дүн янз бүр байдаг. Хэрвээ эмээ тасалж уух, хожуу үедээ оношлогдох юм бол уушги нь эдгэшгүй өөрчлөлтөд орж болдог. Тэр нь цаашаа уушги, зүрхний дутагдал үүсгэхээс гадна нас барах магадлал өндөр байдаг.
Ийм эрсдэлийг үүсгэхгүйн тулд сүрьеэгийн эмч нар үйлчлүүлэгч нарыг байнгын хяналтай байж, үзлэг, шинжилгээг сар бүр хийнэ. Эмийн гаж нөлөөг тогтмол хянаж тухайн хүнийг эдгээхийн төлөө өвчтөн болгонд тохирсон эмчилгээний менежментүүдийг хийж ажилладаг.
-Глобал сангийн дэмжлэгтэй ДОХ, сүрьеэгийн төслийн хүрээнд Эрүүл сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө ТББ-аас олон эмэнд тэсвэртэй сүрьеэтэй өвчтөнд тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх явуулын баг ажиллаж байна. Энэ нь ямар ач холбогдолтой вэ?
-Нэн түрүүнд, Эрүүл сүрьеэгүй ирээдүйн төлөө ТББ-ын хамт олонд манай дүүргийг сонгож хамтран ажиллаж байгаад маш их баярлалаа гэж хэлье. Энэ оны гуравдугаар сарын 15-наас хойш манайд сүрьеэгийн эм ууж байгаа нэн ядуу, хэвтрийн, хүнд хавсарсан өвчтэй, хол гэртэй эмнэлэгт ирж эмээ өдөр бүр уух боломжгүй хүмүүсийг сонгон аваад нийт 19 хүнийг явуулын багт өгсөн. Одоогийн байдлаар нэг хүний эмчилгээ дууссан эдгэрсэн үр дүнтэй байна. Тухайн өвчтөн нь хол гэртэй, өндөр настай, хавсарсан суурь өвчтэй, ганцаараа амьдардаг хүнд өвчтөн байсан. Бид амбулаторын үйл ажиллагаа явуулдаг учраас хол гэртэй, нэн ядуу, байнга ирж чадахгүй хүмүүсийг гэрээр очиж үзэх боломжгүй. Дээр нь тэд өдөр болгон ирээд эмээ уух боломжгүй байдаг. Тиймээс явуулын баг ажиллаж эдгээр хүмүүсийн гэрээр өдөр бүр очиж мэргэжлийн хүн зөвлөгөө өгч, эмийг нь харж уулгаж байгаа нь эмчилгээний үр дүнд маш чухал.
Нэгдүгээрт, бид долоо хоногоор ТББ-д эмийг өгдөг. Төрийн бус байгууллагагын ажилчид өвчтөнүүдийн гэрт нь очоод эмийг нь харж уулгаад, ямар зовиур байгааг мэдээд эргэн бидэнд мэдээлж байгаа.
Хоёрдугаарт, өвчтөнүүд эмээ тасалж уугаад байсан, хол гэртэй учраас зарим өдөр ирдэггүй байсан. Харин явуулын багтай хамтран ажилласнаар эмийн таслалт байхгүй болсон.
Гуравдугаарт, сар бүрийн хяналтын шинжилгээнд тогтмол хугацаандаа ордог болсон. Дөрөвдүгээрт, Хэвтрийн, хүнд хүмүүсийн цусыг нь аваад диспансер руу, цэрийг нь аваад ХӨСҮТ-рүү зөөх гэх зэргээр бидний үйл ажиллагаанд маш их дэмжлэг, тус үзүүлж байна.
-Сүрьеэгийн өвчтэй хүн групп ордог уу?
- Ордог. Эрүүл мэндийн сайд, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын хамтарсан 2017 оны нэгдүгээр сарын 26-ны сайдын тушаал байдаг. Тэр тушаалд сүрьеэтэй хүнийг группд орох заалтууд байдаг. Жишээ нь, уушгины халдвартай хэлбэрийн сүрьеэгийн эм ууж байгаа мөртлөө халдвартай хэвээрээ байгаа, уушгины хүнд хэлбэрээр өвдсөн, ясны болон бусад тулгуур эрхтний сүрьеэгээр өвдсөн, мэс засалд орсон, эмэнд тэсвэртэй сүрьеэгээр өвдсөн гэх зэрэг заалтуудад тохирч байвал групп-д оруулдаг.
-Сүрьеэгийн тархалтыг зогсооход хамгийн чухал хүчин зүйл нь юу вэ?
-Тархалтыг зогсооход нөлөөлж болох хэд хэдэн хүчин зүйл байна.
Нэгдүгээрт, нэгэнт сүрьеэгээр өвдсөн хүн сүрьеэгийн эмээ бүрэн гүйцэд уугаад төгс эмчлэгдэх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, тухайн сүрьеэтэй өвчтөний ар гэрийнхэн урьдчилан сэргийлэх үзлэгтээ тогтмол хамрагдаж байх ёстой.
Эхний 2 жилд зургаан сар тутамд, 3дах жилээс жилд нэг удаа урьдчилан сэргийлэх үзлэгээр хамрагдаж үзүүлэх ёстой. Мөн зорилтот бүлгийн хүмүүст эрт илрүүлэг зохион байгуулснаар сүрьеэ өвчтэй хүнийг эрт илрүүлээд, эрт эмчилгээнд нь хамруулаад бүрэн төгс эмчлэх хэрэгтэй. Ингэснээр сүрьеэгийн тархалтыг зогсоох боломжтой.
-Иргэд сүрьеэ өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?
-Сүрьеэ өвчнөөс сэргийлэх ерөнхий гурван арга зам байдаг. Эхнийх нь, эрүүл гүйцэд нярай төрснөөс хойш 24-48 цагийн дотор зүүн гарын бугалгад нь БЦЖ вакцин хийдэг. Энэ нь найман нас хүртэлх хүүхдийг сүрьеэгийн хүнд хэлбэрээр өвдөхөөс урьдчилан сэргийлдэг.
Эрүүл хүмүүс яаж урьдчилан сэргийлэх вэ гэхээр амьдралын хэв маягаа хэвийн байлгах, сайн унтаж амрах, ажил амралтаа зохицуулах, архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхгүй байх, амин дэмтэй хоол хүнс хэрэглэх хэрэгтэй. Хэрвээ зовиур гарвал өөрөөр нь эдгээх гэж эм уухгүй байж болохгүй. Ханиад томуу хүрсэн тохиолдолд өрхийн эмнэлэгтээ үзүүлээд хурдан арга хэмжээ аваад хурдан эрүүл болох шаардлагатай.
Уушгины халдвартай хэлбэрийн сүрьеэтэй хүн эмээ тогтмол сайн уух, халдвартай үедээ маскаа сайн зүүх, хоёр цаг тутамд маскийг солих хэрэгтэй. Цэрээ хаа хамаагүй хаяж болохгүй, сүрьеэгийн нян цэрэнд нь байгаад, цэрнээс нь халдвар дамжих аюултай учраас цэрээ ариутгалын уусмалтай зориулалтын саванд хийж хаяна. Дээр нь, ханиаж найтаахдаа ам хамраа дарна. Хамгийн гол нь эмээ зөв зохистой, сайн уугаад эмчийн хяналт дор бүрэн эдгэрэх хэрэгтэй. Ингэснээр сүрьеэ тархахаас урьдчилан сэргийлж эрүүл байж, гэр бүл хайртай дотны хүмүүсээ өвтгөхгүй байх нэг үндэс болно.
-Ярилцлага өгсөнд баярлалаа.
