УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар ёстой “Хадны завсар хавчуулагдсан халиуны зулзага хөөрхий” гэдэг болоод байна. Яагаад гэвэл тэр өнгөрөгч 2020 оны сонгуульд Орхон аймагт МАХН-аас нэрээ дэвшүүлэн сонгогдсон. Ингэхдээ С.Ганбаатар үхсэн ч АН, МАН-д орохгүй гэж мэдэгдэж байсан. Өөрөөр хэлбэл эрдэнэтүүчдэд ийн амлал тангараг өгөөд парламентад орж ирсэн хүн. Учир нь өдгөө Үндсэн хууль, Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт хийснээр нийгэмд нэгэн гэрэл гэгээ асаж байна. Айсуй сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулахдаа 126 гишүүнтэй, 78:48 харьцаатай байхаар хуульчилж өглөө.
Өнгөрөгч хугацаанд хоёрхон нам парламентыг бүрдүүлж, ээлжлэн төрийн эрх барьж ирсэн явдлыг таслан зогсоож, парламентад олон намын төлөөлөл бүрдэх боломж бий болох юм. Гагцхүү холимог тогтолцооны зарчмаар зохион байгуулж байгаа тохиолдолд бие даан нэр дэвших нь ихээхэн эрсдэлтэй зүйлийн нэг. Ялалт байгуулахгүй гэсэн үг. Нөгөө талаар тэр АН-д нэр нүүрээ барсан, квот авах боломжгүй гэдгийг эх сурвалж хэлж байна. Тэгэхээр түүний мухардалд орсон шалтгааныг тодруулъя.
Хэдэн жилийн өмнө түүнийг том нам, бүлэглэлүүдэд орж байгаа гэсэн мэдээлэл тарахад С.Ганбаатар “Ардчилсан нам, МАН-аас тодорхой яриа хэлцлүүд хийсэн байж болно. Хамгийн гол нь МАНАН-д орохгүй гэдгээ давтан хэлье. Үүнд Ардчилсан нам, МАН аль аль нь орж байгаа. Мөрөөдлөөсөө, үзэл бодлоосоо ухрахгүй” хэмээн хэлж байв.
Гэтэл С.Ганбаатар МАХН, МАН-тай нэгдэж, 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцохыг эрс эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийлсэн. Гэвч МАН, МАХН хоёр нэгэнт нэгдсэн учраас тэр МАХН-ын гишүүнчлэлээсээ албан ёсоор татгалзаж буйгаа мэдэгдсэн юм. Удсан ч үгүй, залгуулаад шууд Ардчилсан намд гишүүнээр элссэн нь олны дургүйцлийг төрүүлсэн юм. Ерөөсөө тэр сонгууль бүрийн өмнө аль нэг намд элсч, тухайн намтайгаа тохиролцож чадахгүй бол бие даачихдаг хүн. Ойроос намтар сөхөхөд ХҮН-аас бие даагч, бие даагчаас МАХН-д элссэн гээд улс төрийн нам солигч, самрагч гэж цоллочиход буруудахгүй болов уу.
Эрдэнэтчүүдэд намд элсэхгүй хэмээн ам тангараг өгсөн байдаг, Сонгуулийн тухай хууль орвонгоороо эргэж бие даах ямар ч боломжгүй болсон байдаг. Түүнд АН-аас Эрдэнэтэд квот өгөхгүй нь ойлгомжтой ч болов. Учир нь АН-ын хуучин кадр Н.Алтанхуяг намаасаа тус аймагт О.Баасанхүү, “Зэс эрдэнэ”-ийн Д.Алтанхуяг нарыг дагуулан нэрээ дэвшүүлэх аж. Учир нь “Зэс эрдэнэ”-ийн Д.Алтанхуяг нь өдгөөгийн дарга Л.Гантөмөртэй тун ойрын хүн бөгөөд сонгуульд нь ч санхүүжилт өгсөн байх магадлалтай “ачтан” гэдгийг хэллээ.
Тэгэхээр “Агтны хариу жилдээ аяганы хариу өдөртөө” гэдэг л болж байна. О.Баасанхүүгийн хувьд Эрдэнэтээс урьд өмнө сонгогдож байсан бөгөөд өдгөө АН-ын Нарийн бичгийн даргын алба хашиж байгаа учраас давуу эрх эдэлж таарна. Ийм учир шалтгааны улмаас С.Ганбаатар хүнд байдалд ороод байгаа гэнэ. Одоо ямар Н.Энхбаярыг бараадаад нам байх биш. Үзэн яддаг МАН-ыг гуйлтай биш. Самарч орхисон ХҮН-д очилтой биш. ХҮН-ыг өөрийг нь зарсан байх магадлалтай мэдээлэл байдаг.
Өдгөө гуравдагчдын орон зайд арай дөмгүүр байгаа ШИНЭ нам, Ногоон намынхан тоохгүй. Эрх биш албан ёсны 36 улс төрийн намтай улсад түүнийг багтаах нам эвсэл олдож таарна. Гагцхүү нэр ч үгүй, сүр ч үгүй жижиг намаас нэрээ дэвшүүлээд ямар амжилт гаргана гэх билээ. Хэдийгээр нэр сүргүй жижиг нам ч гэлээ гаднаас гуйж ирсэн нэг самрагч нөхрийг шууд хоймроо залахгүй нь лавтай. Ёстой л хүнд байдалд байна. Түүний хувьд улс төрийн нас нь бол болоогүй гэхээр ид насандаа улс төрийнхөө жолоо цулбуурыг эвхэж байгаа хүн гэж болно. Энэ нь мэдээжийн хэрэг өөрийн увайгүй араншин, өчүүхэн эрх ашгийн төлөө улс төрд босгосон дүрээ устгаж байгаа хүн. Өөрийнхөө карьерыг өөрийнхөө гараар устгаж байгаа гэсэн үг. Шүргэсэн, нөмөр бараадсан нам бүрээ устгаж, үгүй хийж байдаг нэг ийм популист нөхөр гудамжнаас гэнэт тодорсон ч урт удаан нас байсангүй.
Тэр өнгөрөгч сонгуулиар одоо үгүй болсон МАХН-ын нэр дээрээс өрсөлдөж ялалт байгуулсан учраас зарчмын хувьд Ардчилсан намд бус МАН-д байх ёстой гэж үздэг. Тэгээд ч эрдэнэтчүүд С.Ганбаатарт саналаа өгсөн үү, МАХН, Н.Энхбаярт өгсөн үү гэдэгт ч асуудал бий учраас тэр нуман тулгуурт ороод буй. С.Ганбаатар Н.Энхбаярын дэргэд бол хэн ч биш. Нэг муу сонирхогч. Тэр өөрийнхөөрөө шийдвэр гаргах туйлын сонирхолтой популист нөхөр төдийгүй экс намынхаа даргын характертай хүн.
Одоохондоо “Эх орон, ард түмэн” гэсэн популизмаа хийж, үнэн төрхөө ард түмэн харуулж амжаагүй байгаа хэрэг. Ийм хоёр нөхрийн улс төрийн зам хэзээ ч нийлэхгүй гэдгийг бөөрөө нийлүүлж байхад нь бичиж байлаа. Харин санасныг бодоход чамгүй урт хугацаанд МАХН хэмээх дөрвөн үсэгний цаана улстөржиж, наана нь “Эх орон” гэж худлаа залсан хүн өнөөдөр нэгэнт мухарджээ. Гэхдээ түүнд Н.Энхбаяраас ч том амбиц бий. Энэ нь өнгөрөгч 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа “Би хэзээ нэгэн цагт Ерөнхийлөгч болно” хэмээн мэдэгдэж байснаас харагдана.
Түүний хувьд 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бараг л ялсантай тэнцэхүйц санал авсан. Эргэн сануулахад 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн нэрсийн жагсаалтад 1.978.298 сонгогч санал өгөхөөр бичигдсэн байв. Харин нийт 1.341.707 гаруй сонгогч саналаа өгсөн. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхийлөгчийн сонгуульд 50+1 хувийн санал авсан нэр дэвшигч Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгчөөр сонгогдох байсан.
Хамгийн багадаа 671 мянга гаруй сонгогчийн санал авсан нэр дэвшигч Ерөнхийлөгч болох учиртай. Гэтэл Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн санал хурааж дуусахад 1.2 сая орчим сонгогчийн санал байсан бөгөөд 50+1 хувийн санал авсан нэр дэвшигч тодроогүй. Тухайн өдөр хамгийн олон санал буюу 508.823 сонгогчийн саналыг аваад байгаа АН-аас нэр дэвшигч Х.Баттулгын хувьд нийт сонгогчдын дөнгөж 40 орчим хувийн саналыг авсан юм. Ингээд дахин санал хураалтад орж ялагдаж байсан түүх бол бий. Ямартай ч тэр улс төрийн ууган хүчний лидер улстөрч гэх М.Энхболдыг ялж чадсан.
Ингэхдээ нийт 10 аймаг, нэг дүүрэгт ялалт байгуулсан. Хэрвээ тэр дахин нэг, хоёр дүүрэгт ялалт байгуулсан бол Ерөнхийлөгч болох байв. Аргагүй хоёр их мөнгө, нэр төрийн өөдөөс өрсөлдсөн нь үнэн. Гэхдээ зарим эх сурвалж нутгийнхаа ах Х.Баттулгыг дэмжиж, М.Энхболдын саналыг хуваахаар сонгуульд оролцсон ч гэж ярьдаг. Харин тэр өнөөдөр ч энэ зүүднээсээ сэрж чадалгүй “би бие даасан ч ялалт байгуулна” хэмээн бардам бодож ирсэн ч ийнхүү Сонгуулийн тухай хууль гэж гэтлэх аргагүй зүйл бий болчихсон. Тиймдээ ч тэр анхнаасаа Үндсэн хууль, Сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг огтхон дэмжээгүй.
Ингэхдээ ард түмний сонгох эрхэд халдаж болохгүй. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 68 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт заасан “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар УИХ-ын гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүйн саналаар ард нийтийн санал асуулга явуулж болно. Санал асуулгыг Үндсэн хуулийн хорин тавдугаар зүйлийн нэг дэх хэсгийн 16-д заасан үндэслэлийн дагуу явуулна” гэснийг хуулийн дагуу явуулж өгөхийг чуулганы танхимд удаа дараа илэрхийлсэн. Мөн тэр “Үндсэн хууль бол ард түмэн төр хоёрын хооронд хийсэн гэрээ. Ард иргэдээс ор төдий жүжигчилсэн асуулга асуусан болоод, ордонд ирээд хаалгаа хааж байгаад 4/3-аараа иргэдийнхээ эсрэг гар өргөнө гэдэг байж болохгүй” гэсэн юм. Энэ өөрт нь ашиггүй тусаад байсан учраас ийнхүү эрс эсэргүүцсэж байсан гэдгийг иргэд ч хэлдэг, гишүүд ч хэлж байсан. Ямартай ч С.Ганбаатар гэх гишүүн ирэх 2024 оны парламентад байхгүй гэдгийг олон талын эх сурвалжаас харахад хэлж өгч байна.
С.ДАНЗАН
Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН
