Иран, Афганистан улсуудын хоорондын усны дайн 10 гаруй жил үргэлжилж байна. Тодруулбал, Афганистан улс 1950-иад онд Гильменд голоос Иран руу урсах усны урсгалыг хязгаарласан хоёр том далан барьжээ. Энэ нь Ираны эрх баригчдын уур хилэнг өдөөж, хоёр улсын харилцаа хурцадсан. Эцэст нь 1973 онд Иранд жил бүр 850 сая шоо метр ус олгох гэрээнд хоёр тал гарын үсэг зуржээ. Гэвч хоёр улс дахь хувьсгал, түрэмгийлэл, дайн дажин, засгийн газрын эрс өөрчлөлтүүд зэргээс хамаараад гэрээ хэзээ ч бүрэн утгаараа хэрэгжээгүй.
Тэгвэл өдгөө хоёр улс өдөр ирэх тусам багасч буй усны нөөцийн хяналтыг гартаа авахаар өрсөлдөж байна. Сүүлийн хэдэн долоо хоногт хямрал улам хурцаджээ. Тодруулбал, тавдугаар сарын 27-нд хоёр улсын хилчид мөргөлдөж, гал нээсний улмаас Ираны хоёр хамгаалагч, Талибаны нэг цэрэг амь үрэгдэж, хэд хэдэн хүн шархадсан юм.
Талибаны засгийн газар өөрийн хэрэгцээг хангахын тулд Ираныг усан хангамжаас санаатайгаар хасч байна гэж Тегеран мэдэгдсэн. Харин Талибаны хувьд хур тунадас, гол мөрний усны түвшин огцом буурч байгаатай холбоотойгоор хангалттай нөөцгүй болсон гэсэн байр суурийг илэрхийлжээ.
Иран улс усны хомсдолд нэрвэгдээд хэдэн жил өнгөрсөн. Одоо үүсээд буй нөхцөл байдал нь энэ хямралыг улам даамжруулах шинжтэй байна. "Энэ усны маргаан нь Ираны хувьд хөнгөн хуумгай авч үзэх зүйл биш. Ираны усны нөөц маш асуудалтай байгаа бөгөөд үүнээс болж сүүлийн жилүүдэд олон удаа иргэний үймээн самуун дэгдсэн" гэж Ойрхи Дорнод ба Хойд Африкийн ерөнхий шинжээч Торбёрн Солтведт хэллээ.
Иранд 2021 оны зунаас эсэргүүцлийн жагсаал эхэлсэн. Тухайн үед баруун Хузестан мужид усны хомсдол нүүрлэж, улмаар усан цахилгаан станцууд ч ажиллахад хүндрэлтэй болсон. Ингээд усан цахилгаан станцын ажиллагаа доголдсоноор цахилгаан тасарч, эсэргүүцлийн жагсаал эхэлжээ. "Цангасан хүмүүсийн бослого" гэж нэрлэсэн уг жагсаал нь удалгүй Ираны нийслэл эхлээд зэрэг зэрэг хэд хэдэн хотод тархсан байна.
АНУ-ын хориг арга хэмжээ, доройтсон эдийн засаг, засгийн газрын эсрэг тэмцэл хөдөлгөөн зэргээс болоод Иран улс хэдийнэ асар их дарамт дор оршин буй. Олон таагүй зүйлийн дээр усны хямрал улам нэрмээс болов. Эрх баригчид улс даяар эсэргүүцлийн хөдөлгөөнийг дарах гэж тэмцсээр байна.
АЮУЛТАЙ ХИЛ
Афганистан, Ираны хоорондын 1000 км орчим хилийн шугам үймээн самуунаар дүүрэн байдаг. "Иран, Афганистаны хил үргэлж хамгийн эмзэг сэдэв байсаар ирсэн. Энд хар тамхины хууль бус наймаа, хүний наймаа, терроризм гэх мэт асуудал үргэлж байдаг. Эдгээрээс гадна усны эх үүсвэрийн асуудал нь хамгийн чухалд тооцогддог" гэж Атлантын зөвлөлийн ажилтан Камал Алам хэлжээ.
Афганистанд олон арван жилийн турш тогтворгүй байдал, дайн дажин үргэлжилж байна. Тус улсын эрх баригч Талибаны засгийн газар орлогынхоо нэлээд хэсгийг хууль бус наймаанаас олдог.
Афганистаны засгийн газрууд 1973 оны усны гэрээнээс хойш хоёр талын асуудлаа шийдэхдээ Ираны усны эмзэг байдлыг далимдуулдаг байсан. Үүнээс болоод хоёр тал хэд хэдэн удаа дайтах дөхсөн байна.
УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ ХЯМРАЛЫГ УЛАМ ХУРЦАТГАЖ БАЙНА
Цаг уурын өөрчлөлтөөс болж дайн тулаан, дүрвэгсдийн хямрал гарах эрсдэл нэмэгддэг гэдгийг эрдэмтэд эртнээс нааш анхааруулсаар ирсэн. "Гильменд голын сав газар нь анхнаасаа маш хуурай газар юм. Гэтэл уур амьсгалын өөрчлөлт, хэт газар тариаланжилт нь байдлыг улам дордуулж байна. Нэг талаасаа энэ бол мөргөлдөөний сонгодог хөшүүрэг, ховор нөөцийн төлөөх өрсөлдөөн" гэж Ойрхи Дорнод, Хойд Африкийн ахлах шинжээч Райн Болл хэлэв.
Талибанчууд тавдугаар сард 1973 оны гэрээг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн. "Гэвч сүүлийн жилүүдэд Афганистан болон бүс нутагт ган гачиг болж, усны түвшин буурсан. Иймээс мужууд ган гачигт нэрвэгдэж, хангалттай усгүй боллоо. Ийм нөхцөлд Иран улс байнга ус шаардаж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зохисгүй мэдэгдэл хийж байгаа нь хортой гэж үзэж байна" гэж мэдэгджээ.
Ираны ерөнхийлөгч Эбрахим Раиси энэ мэдэгдэлд хариу өгсөн. Тэрбээр Афганистаны удирдагчдад хандан "Ираны хилийн бүс нутгийн ард түмний эрхийг нэн даруй олгохыг шаардаж байна" гэжээ. Эбрахим Раисигийн мэдэгдлийн хариуд Талибаны командлагч "Иранд өгөх ус бидэнд байхгүй. Бидэн рүү битгий дайраарай. Бид айхгүй байна" гэжээ.
Энэ дайралцааны дараа Тегеран мэдэгдэл хийж, талибанчуудыг Афганистаны эрх баригч байгууллага гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгээ онцолсон байна.
Усны хомсдол нь дэд бүтцийн асар их хөрөнгө оруулалт шаарддаг маш төвөгтэй асуудал. Үүнийг шийдвэрлэх боломж хатуу хориг арга хэмжээнд өртсөн Иран, Афганистан хоёрын алинд нь ч байхгүй. Энэ хямрал Афганистаны газар тариалангийн үйлдвэрлэлд хор хөнөөл учруулж, сул дорой эдийн засгийг нь сүйтгэнэ. Цаашилбал, хүнсний хомсдол үүсгэнэ гэж үзэж байна.
Эх сурвалж: CNBC
