Таван толгойн гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр болсон ч одоогоор Засгийн газраас төслийг өргөн бариагүй байна. Хаврын чуулганы нээлтэн дээр УИХ-ын дарга З.Энхболд “Энэ гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлэлгүй гарын үсэг зурсан сайд нарт хариуцлага тооцно” гэж хатуу мэдэгдээгүй бол уг гэрээг Засгийн газар бие даан шийдэх байв. Хэрвээ ингэж гэрээнд хөрөнгө оруулагч талуудтай шууд гарын үсэг зурж баталсан бол нэлээд ноцтой байдал үүсэх байжээ. Гэрээний төслийг бүрэн эхээр нь уншиж судалсан УИХ-ын гишүүн бараг байхгүй байгаа бололтой. Иймээс борооны дараа цув нөмрөх гэгч болох байж. Гэрээний төсөлд монголчуудад ашиггүй, явцын дунд хаашаа ч холбирч мэдэх хоёрдмол утгатай, бүр эсрэг эргэсэн олон заалт орсон нь саяхнаас ил тод болж байна.
Гэрээний төсөлд зааснаар Таван толгойн санхүүжүүлэгч нь манай Засгийн газраас дэмжсэн ч, эс дэмжсэн ч өөрөө мэдээд асуудлаа шийдэх боломжтой ажээ. Өөрөөр хэлбэл бүх эрх мэдэл Энержи ресурс зэрэг хөрөнгө оруулагч талд шилжих юм байна. Засгийн газраас тэнд гадаадын ажиллах хүчний тоо хэмжээг “Шаардагдах хэмжээгээр” тогтоож өгнө. Үүний нөгөө талд Монгол ажилчдын асуудлыг өрсөлдөөний замаар шийдвэрлэхийг эрмэлзэнэ. Ухаандаа Монгол ажилчид зүгээр л ийм нэг тунхагийн чанартай заалтаар зохицуулагдах болж байна. Хэнтэй, яаж өрсөлдөх нь тодорхой бус. Гадаадын ажилчидтай өрсөлдөөд амжилт олоогүй бол яах юм. Гэртээ харих уу. Мэдээж тэгж таарах нь. Энэ мэтээр ажлын байртай холбоотой тодорхой заалт алга байна.
Мөн Таван толгойд Энержи ресурс компанийн жилд олборлох нүүрсний хэмжээг тодорхой тусгаагүй байна. Тэр бүү хэл худалдах үнийн жишиг тогтоосонгүй. Үнийг хөрөнгө оруулагч компаниуд өөрсдөө тогтоож, өөрсдөө борлуулж, ашгийг нь мөн өөрсдөө тооцно. Гоё байгаа биз. Ингээд бүх эрх мэдэл тэдний гарт төвлөрөх нь. Манай Засгийн газар хяналтаа тавих боломжгүй болох юм байна.
Таван толгойн ордын нүүрсний нөөц 6.3 тэрбум тонн гэдэг. Нэг тонныг нь 30-50 доллараар тооцож үзвэл 195-320 тэрбум доллар болж байгаа. Тэгвэл Энержи ресурсийн толгой компани Монголия манингийн хөрөнгө 430 тэрбум төгрөг, Шинхуагийнх 65 тэрбум, Сумитомогийнх 13.7 тэрбум төгрөг.
УИХ-ын дарга З.Энхболд Таван толгойн гэрээний төсөлд зөвлөх компани авч ажиллуулаагүйг хаврын чуулганы нээлтийн үеэр бас онцлон буруушааж байлаа. 2008 оны УИХ-ын 40 дүгээр тогтолоор уг нь зөвлөх авч ажиллуулах тухай заажээ. Энэ тогтоол бүхэлдээ Таван толгойг ашиглах удирдамж юм билээ. Гэвч ажлын хэсгийнхэн үүнийг барьж ажилласангүй. УИХ-ын тогтоол нь Засгийн газрын мөрдөж ажиллах эрх зүйн гол баримт бичиг атал Таван толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл дээр ажилласан М.Энхсайхан сайд УИХ-ын тогтоолоо тоож үзэлгүй, ямар нэгэн зөвлөхгүйгээр дангаараа асуудлыг шийдэх гэж оролджээ.
2010 оны 5 дугаар сард Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс Таван толгойг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах талаар хэлэлцсэн тэмдэглэл бий. Тэрхүү тэмдэглэлд Таван толгойн хэлэлцээрийг хийхдээ улс төрийн албан тушаалтанг оролцуулахгүй гэсэн байлаа. Өөрөөр хэлбэл, энэ хэлэлцээрийг улс төрч хүн удирдаж явуулахгүй гэсэн байв. Хэлэлцээрт зөвхөн мэргэжлийн баг ажиллана гэж заасан. Мэргэжлийн баг гэдэгт наад зах нь инженер, эдийн засагч, хуульчид багтана. Гэтэл үүнийг бас л хэрэгжүүлээгүй ажээ.
М.Энхсайхан сайдын удирдсан ажлын хэсгийнхэн иймэрхүү, будлиан ихтэй, монголчууддаа ашиг багатай гэрээний төсөл хийчихээд Засгийн газрын хуралдаанаар оруулаад батлуулах гэж байсан байна. Иймээс УИХ-ын байнгын хороод, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар гэрээ хэрхэн хэлэлцэгдэхийг таахад одоо төвөггүй болов бололтой. Мэдээж, УИХ-ын гишүүд тэнэг л биш бол наад захын иймэрхүү алдаа гажуудлыг засуулж таарна. Эс тэгвээс Таван толгойгоос бид хувь хүртэх бус харин Таван толгой та биднийг идэж байх. 30 жил, дээр нь дахиад нэмэгдэх 30 жилээр идүүлэх гэж үү?
Б.Отгонбаяр
Эх сурвалж: Tumen.mn
