Жил бүрийн намар махны үнэ буурдаг. Энэ жил ч махны үнэ буурсан дүнтэй байна. Учир нь, энэ өвөл мичин жилийн зуд болно гэсэн яриа гадуур тархсанаас малчид малынхаа тоо толгойг цөөлж чанаржуулах бодолтой байгаа бололтой. Тиймээс махны нийлүүлэлт нэмэгдсэнээр үнэ буурсан гэдгийг ченжүүд хэлж байна. Арваад хоногийн өмнө “Хүчит шонхор” захад хонины махны бөөний үнэ кг нь 4500 байсан бол 3500 төгрөг болжээ. Ялангуяа өглөө эрт захыг зорьсон худалдан авагч дээрх үнээр авах бүрэн боломжтой юм байна. Махны үнэ буурлаа гээд иргэдийн худалдан авалт нэмэгдээгүйг махны худалдаачид хэлж байна. Тиймээс бид энэ удаагийнхаа сурвалжлагыг нийслэлд мах хамгийн хямдаар худалдаалдаг гэх “Хүчит шонхор” захаас бэлтгэлээ. Тус захад 08.00 цагийн үед очиход хөл хөдөлгөөн ихтэй байсан юм. Сонирхолтой нь, ажлын өдөр, өглөө эрт гэлтгүй махнаас гадна хүнсний ногоо, гурил будаа зэрэг хүнсээ цуглуулж яваа олонхүнтэй таарсан юм.
МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТ ИХ БАЙГААГААС ҮНЭ БУУРЧ БАЙНА
“Хүчит шонхор” захын хашаанд Портер, Микро автомашинд мах ачиж иржээ. Хонь, ямааны гулууз, адуу, үхрийн өрөөл махыг ченжүүд энд борлуулдаг. Харин тэднээсөрхийн хэрэгцээнд болон жижиглэнгээр худалдаа хийх хүмүүс худалданавдаг. Нэг гулууз 22-24 кг жинтэй бөгөөд дан гуя авах бол та эндээс биш жижиглэнгийн лангууг зорих хэрэгтэй болно. Энэ үеэр махны ченж П.Түмэнбаяртай махны үнэ буурсан шалтгаан, хүмүүсийн худалдан авалт хэр байгаа талаар ярилцсан юм. Тэрбээр “Сүхбаатар аймгаас 20 гаруй хонины гулууз мах авчирлаа. Нэг кг-ыг нь 3500 төгрөгөөр өгч байна. Уг нь өдийд махны үнэ бага зэрэг өсдөг. Харин 10-аад хоногийн өмнөөс үнэ унасан. Шалтгаан нь нийлүүлэлт их байгаагаас үнэ буурч байна. Мөн энэ өвөл зуд болно гээд малчид малаа мөнгө болгож байгаа тал бий. Бид малчдын гар дээрээс хонины махыг нэг кг-ыг нь 3300 төгрөгөөр худалдаж авч байна. Харин энд ирээд 200-300 төгрөгийн ашиг харж өгч байна. Заримдаа борлогдохгүй бол бараг авсан үнээрээ ч өгөх үе бий. Ер нь хүмүүсийн худалдан авалт маш муу болсон. Бид махаа бөөнөөр худалдаалдаг болохоор ченжүүдэд өгөхөөс хувь хүмүүст тэр бүр зараад байдаггүй. Тэгсэн ч гулуузаар нь мах авах хүн ховор. Ихэвчлэн жижиглэнгийн худалдаанаас ихдээ өрөөлөөр нь авдаг” гэв. Харин чингэлэгт мах худалдаалж байсан Г.Дамдин “Мах элбэгшиж нийлүүлэлт сайжирсантай холбоотой махны үнэ буурсан болов уу. Нөгөөтэйгүүр энэ жил их хүйтэн өвөл болно гэж хүмүүс яриад байгаа. Мичин жилийн зуд гэж айхтар юм болдог. Мал ихээр хорогдохыг ч үгүйсгэх аргагүй. Үүнтэй холбоотой байж магадгүй. Хүйтрэх тусам малчид малаа нядалж эхэлдэг. Тиймээс ойрын хугацаанд махны үнэ өсөхгүй тогтвортой байх болов уу. Харин иргэдийн худалдан авалт муудаж байна. Дэлгүүр, цайны газар гээд бөөний хүмүүс л авахаас хувь хүмүүс худалдан авах нь бага байна” гэлээ.
ҮХРИЙН МАХ
6000 БОЛЖЭЭ Бөөний үнэ сонирхсоны дараагаар жижиглэнгийн лангуугаар орлоо. Эхний лангуунд үхрийн шинэ мах нэг кг нь 7000 төгрөгийн үнэтэй байна. Харин ястай махны үнийг асуухад мөн ижил байв. Цаашлаад сонирхож үзэхэд зарим газраа 6000 төгрөгөөр худалдаалж байлаа. Харин адууны махыг 4700-5000 төгрөгөөр худалдаалж байсан юм. Махны үнэ асуух төдийд хэдэн кг-ыг авах вэ, сайхан шинэ үхрийн мах байна шүү, цул уу, ястай юу гэж сурталчилж байв. Тэд мөн л иргэдийн худалдан авалт муудсан гэдгийг хэлж байлаа. Үнэ сонирхож явахад нэлээд настай эмээ 6000-ын үхрийн махнаас хоёр нуруу тавиулж байгаа харагдана. Хоёр кг орчим жин татаж, 10 мянга гаруй төгрөг болжээ. Харин эмээ хэсэг бодож байгаад нэгийг нь арай жижиг нуруугаар солиулж байх юм. Үүнээс харахад худалдагчдын хэлснээр иргэдийн худалдан авалт үнэхээр муу байгаа бололтой. Харин хонины цул мах 5300, ястай нь 4800, ямааны цул мах 4800 төгрөгийн үнэтэй байв. Энд махны олон лангуу байх хэдий ч мөн л адилхан үнэтэй. Цөөн ганц нэг лангуу бусдаасаа 100-200 төгрөгийн зөрүүтэй байх юм.
ЖИЖИГЛЭН ХАМГИЙН ИХ БОРЛУУЛАЛТТАЙ БАЙДАГ
“Хүчит шонхор” захад өглөө бүр шинэ мах ирдэг учир түүнийгээ дагаад шинэ гэдэс ч ирдэг аж. Тиймээс бид тус захад дайвар бүтээгдэхүүн ямар үнэтэй байгааг сонирхлоо. Энд хониныэлэг нэг ширхэг нь 500 төгрөг, үхрийн зүрх 2500, үхрийн гургалдай 3000, адууны умс, хитай 4000-4500 төгрөгийн үнэтэй байв. Харин жижиглэн 300 төгрөгийн үнэтэй байна. Жижиглэнд уушиг, элэг, зүрх, хужирхайг жижгээр хувааж нэгэн жигд хэмжээтэй ууталж хувилан хийдэг аж. Дайвар бүтээгдэхүүн дундаас хамгийн их борлуулалтай нь зүрх, жижиглэж савласан гэдэс аж. 300 төгрөгийн жижиглэнг ихэвчлэн амьдралын төвшин доогуур хүмүүс оройн хоолондоо зориулан худалдан авдаг гэдгийг тэндхийн худалдагчид хэлж байлаа. Үхрийн зүрх худалдан авч байсан Сүхбаатар дүүргийн иргэн Х.Жавзандулам “Эгч нь гурав, дөрвөн кг үхрийн зүрх, гургалдай аваад явж байна. Гургалдай, зүрхийг холиод бууз, хуушуур хийж идэхэд сайхан байдаг юм. Ямар ч хуурай хоолонд зүгээр. Гэдсийг өглөө эрт ирж авбал шинээрээ байдаг” гэв.
М.Энхцэцэг
