Хєхєє євлийн хvйтэн хаяанд ирчихээд, хаалга тогшиж байна. Єєрєєр хэлбэл, гэр хороолол бvv хэл, хотын гудамжаар нэг тархсан хогныхоо vнэрт мансуурч байсан бид гудамжинд асгасан угаадас, тvvнтэй барьцалдан хєлдсєн элдэв хогон дээр хальтарч унахгvйн тулд уран гулгалтаар хичээллэдэг vетэй золгох нь ээ. 
Хоггvй, цэвэрхэн хотод амьдрах талаар бид олон жил ярилаа. Бодож тєлєвлєсєн бvхнээ хэрэгжvvллээ. Даанч ахицтай vр дvн алга. Тэгэхээр бидний хогтой тэмцэхээр гаргаж буй санаа анхнаасаа л буруу байсан, эс бєгєєс хэрэгжvvлж байгаа арга барил нь андуу байгаа юм болов уу. 

Монголчууд юм бvхнийг гаднаас хуулбарладаг, хулгайлдагаараа зартай гээд хэлчихэд нэг их хатуудахгvй болов уу. Оюуны хєдєлмєрєєс будаа идэхдээ гаргууд сэтгэдэг тархиа бид харин яагаад нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ огт ашигладаггvй юм бол? Єєрсдєє чадахгvй байгаа юм чинь єрєєлєєс будаа идээд vзье л дээ. Хоггvй, цэвэрхэн хотонд амьдрах талаар бид олон жил ярилаа. Бодож тєлєвлєсєн бvхнээ хэрэгжvvллээ. Даанч ахицтай vр дvн алга. Тэгэхээр бидний хогтой тэмцэхээр гаргаж буй санаа анхнаасаа л буруу байсан, эс бєгєєс хэрэгжvvлж байгаа арга барил нь андуу байгаа юм болов уу. 

Монголчууд юм бvхнийг гаднаас хуулбарладаг, хулгайлдагаараа зартай гээд хэлчихэд нэг их хатуудахгvй болов уу. Оюуны хєдєлмєрєєс будаа идэхдээ гаргууд сэтгэдэг тархиа бид харин яагаад нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ огт ашигладаггvй юм бол? Єєрсдєє чадахгvй байгаа юм чинь єрєєлєєс будаа идээд vзье л дээ. 

Дэлхийн улс орнуудын хогны асуудлаа шийдвэрлэсэн туршлагаас харахад нэг талаас тєр засгийн бодлого, нєгєє талаас иргэдийн идэвхтэй оролцоон дээр тулгуурлажээ. Хєгжил бvхний тэргvvнд бичигддэг АНУ хогны асуудлаа шийдвэрлэх тал дээр ч бас л тэргvvлэгч байж чадсан. 1997 оноос эхлэн АНУ-ын Vндэсний дахин боловсруулалтын холбооноос жил бvрийн арваннэгдvгээр сарын 15-ны єдрийг Америкийн хог хаягдал боловсруулалтын єдєр болгон тэмдэглэдэг болжээ. Ингэснээр єєрийн улсын болон дэлхийн ємнє тулгамдаад буй хогны асуудлын нэгээхэн хэсгийг шийдвэрлэх боломжтой болсон гэдэг. Харин Япон улс хогноос салах бодлогыг нэн тэргvvнд тавьж, иргэн бvрийнхээ оролцоотойгоор асуудлаа шийдэж чадсан байна. Тэд хог хаягдлыг багасгах, хэрэглэж дууссанаа дахин боловсруулах талаар асар их дэвшилд хvрсэн ба ялангуяа лааз, хуванцар сав зэргийг гарамгай сайнаар дахин боловсруулдаг. Япон улс дэлхийн цаг агаарын дулааралтыг хязгаарлах, агаарын бохирдлыг багасгах vvднээс цэвэр эрчим хvчний vйлдвэрлэлийг идэвхтэй нэвтрvvлэн, хєгжvvлж буй. Мєн дэлхийн олон улс оронд байгаль орчны асуудлаа шийдвэрлэхэд нь туслан дахин боловсруулалтын технологи, хvлэмжийн хийн vйлдвэрлэлийг багасгах болон бусад технологийг нийлvvлж байгаа билээ.

Тэгвэл Английн “Marks & Spencer” бренд нь дахин боловсруулалт болон хог хаягдлыг багасгах vvднээс Shwopping хэмээх нэгэн тєслийг хэрэгжvvлжээ. Тэд Их Британид таван минут тутамд 10.000 гаруй хувцас хаягддагийг олж харсан бєгєєд ингэснээр Зvvн Лондоны барилгыг 10.000 хаягдал хувцсаар бvрхсэн байна. Хувцас, хуванцар сав, хvн тєрєлхтний хэрэглэсэн бvхий л хэрэглээнээс vvдэлтэйгээр хог хаягдал vvсч байдаг. Гэвч vvнийг хог болгон хєглєрvvлэлгvй, дахин боловсруулалтад оруулж ашиглах нь чухал гэдгийг хогны асуудлаа шийдвэрлэсэн улс орныхон бvгд дуу нэгтэйгээр хvлээн зєвшєєрдєг. 

Манай орны хувьд “Ахуйн болон vйлдэрлэлийн хог хаягдлын тухай” хуулийг 2003 онд баталсан. Уг хуульд “Хэрэглээний болон vйлдвэрлэл, vйлчилгээний явцад vvсч, цаашид тухайн зориулалтаар хэрэглэгдэхгvй болсон эд юмсыг хог хаягдал гэнэ” гэсэн хаягдлын тухай хууль ёсны тодорхойлолт бий. Мєн холбогдох хууль, тогтоомжид ахуйн болон vйлдвэрлэлийн, аюултай хог хаягдлын зарим чухал асуудлууд болох тvр хадгалалт, цуглуулах, тээвэрлэлт, устгалтыг орон нутгийн тvвшинд зохицуулах тодорхой арга замуудыг тусгасан байдаг. Харамсалтай нь энэ хууль “Монголын хууль гурав хоног” гэдэг vгэнд ширвэгдэж орхисон бололтой. 
2013-2016 онд Улаанбаатар хотын хог хаягдлын менежментийг сайжруулах хєтєлбєрийн хvрээнд найман тэргvvлэх зорилт бvхий ажил тєлєвлєсєн байна. Vvнд, ил задгай хууль бусаар хог хаях байдлыг арилгах, хуримтлагдсан хур хог хаягдлыг байгаль орчин, хvн малын эрvvл мэндэд халгvй технологиор цэвэрлэж устгах, хог хаягдлыг эх vvсвэр дээр нь ялган ангилж, дахин боловсруулах замаар хэмжээг нь бууруулж, эдийн засгийн vр єгєєжийг нэмэгдvvлэх арга технологийг нэвтрvvлнэ гэжээ. Мєн хог хаягдлын менежментэд оролцогч талуудын эрх vvргийг тодорхой болгох эрх зvйн орчинг бvрдvvлэх, хог хаягдлын тээвэрлэлт, цуглуулалтыг шинэ технологи бvхий зориулалтын машин техникээр хийж, тогтсон хуваарийн дагуу хог тээвэрлэлт, цуглуулалтыг хийдэг болгоно. Улмаар нийтийн эзэмшлийн зам талбайн арчилгаа, цэвэрлэгээ vйлчилгээг эзэнжvvлж, тусгай зориулалтын машин техникээр гvйцэтгvvлж, єдєр шєнийн ээлжинд шилжvvлэх гэсэн байна. 

Тvvнчлэн хог хаягдлыг эцсийн цэгт устгах, дарж булах vйл ажиллагааг байгаль орчинд сєрєг нєлєєгvйгээр хийж гvйцэтгэн, хог хаягдлын менежментэд оролцогч байгууллагуудын боловсон хvчний чадавхыг нэмэгдvvлж, хог хаягдлын менежментийн удирдлага, бvтэц зохион байгуулалтыг шинэчлэх гэжээ. Энэ бол ирээдvйд хийгдэх ажлууд. Магадгvй энд дурдсаны дагуу ажиллавал хогон далай дундарч магадгvй л юм.
Овор хэмжээ ихтэй, зай талбай эзлэн, дахин боловсруулах боломжгvй хог бол барилгын гаралтай хог хаягдал байдаг. Тэгвэл барилгын хог хаягдал хvлээн авах цэгийн хашаа, диспетчерийн байрыг барьж ашиглалтад оруулахаас гадна, энэ цэгт барилгын хог хаягдал хvлээн авч боловсруулах vйлдвэрийг ирэх 2013 онд барьж ашиглалтад оруулахаар тєлєвлєсєн талаараа ярьж байсан. Мєн Цагаан давааны хогийн цэгийг нээн ажиллуулна гэсэн. Ингэснээр тус хогийн цэгт єдєрт 200-250 тонн хог хаягдал хvлээн авч, ангилан ялгах, боловсруулах vйлдвэр байгуулах аж. 2013-2016 онд айл єрх болон байгууллага, аж ахуйн нэгжvvдийн хог хаягдлыг ангилан ялгах ажлыг эхлvvлэх бєгєєд хог хаягдлаа “Дахин ашиглах боломжтой” /хуванцар сав, шилэн сав, лааз, цэвэрхэн цаас/, “Бусад” /хvнсний хаягдал, тасалгааны ургамал, мод, резин, савхи, чулуу, шаазан гэх мэт/ гэсэн гэсэн хувилбараар ангилах гэнэ. Хог хаягдлыг эх vvсвэр дээр нь ангилан ялгах ажлыг тєвийн есєн дvvрэгт зохион байгуулахаар тєлєвлєж буй юм байна. Тодруулбал, гэр болон орон сууцны хороо бvрт гурваас доошгvй цэг байгуулж дахин ашиглах хаягдал болон хоёрдогч тvvхий эдийг иргэдээс худалдан авах гэнэ. Энэ ажлыг хотын захиргаа хоёрдогч тvvхий эдээр хєдєлмєр эрхлэгчдийн vндэсний холбоотой хамтран зохион байгуулах боломжтой гэж байна. 

Хог хаягдал болон хоёрдогч тvvхий эдийг худалдан авснаар иргэдийн орлогын нэг эх vvсвэр бvрдэнэ гэж vзжээ. Шинэ менежментээр голын ай сав газруудын цэвэрлэгээ, арчлан хамгаалалтыг их, дээд болон ерєнхий боловсролын сургууль, ойролцоох цэргийн ангиудад хариуцуулан эзэнжvvлэх санал гарсан байна. Ингэхдээ Сэлбэ, Дунд голын ай сав газрыг Ерєнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангиуд, Улиастайн голын сав дагуу газрыг цэргийн ангиуд, Туул голын дагуу газрыг их, дээд сургуулиудад хуваарилсан. Энэхvv ярианаас хойш хоёр жил єнгєрєв. Хот хогноосоо салаагvй л байна. 
Манай гарагийн хvн ам жилдээ дэлхийн нийт газар нутгийн 43 хувийг бvрхэх хэмжээний гялгар уутыг хэрэглэдэг гэсэн судалгаа байна. Харин монголчууд бидний сайн мэдэх 50-ын шар торыг дэлгээд тооцвол 7.5 сая метр буюу нэг аймгийн газар нутагтай тэнцэх гялгар уутыг хэрэглэдэг гэсэн сонирхолтой баримт байдаг юм байна. Ямартай ч байгальд сєрєг нєлєє vзvvлэхvйц хог хаягдал байсаар байна. Тvvнийг хог хэвээр нь орхихгvй мєнгє болгох арга бас байна. Нэг ёсондоо тvvхий эдээ бараг vнэгvй олж аваад бvтээгдэхvvнээ vнээр борлуулна гэдэг хожоотой наймаа болох нь дамжиггvй. Тодорхой хэмжээний зарлага гаргалгvй орлого оруулна гэж байдаггvй болохоор нэг vйлдвэр байгуулаад л тvvгээрээ гэр бvлээ тэжээх насан туршийнхаа бизнесийг эхлvvлж болох юм. Учир нь яг одоо энэ салбарт хvч vзэж буй хvн тун цєєн байна. Тэгэхээр танд боломж бий. Удахгvй хогийг ангилан ялгах ажил эхэлнэ. Энэ нь ийм тєрлийн бизнес эрхлэхээр зорьсон хvнд бол хийх ажил нь улам хєнгєвчлєгдєх сайн талтай юм.

Харин тєр элдэв барилгын тендэр зарладаг шигээ хог боловсруулах vйлдвэрийн тендэр зарлаж, эс бєгєєс энэ тєрлийн бизнес эхлvvлэгчдэд зээлийн хєнгєлєлт vзvvлж болохгvй гэх газаргvй. Иргэдтэйгээ зєвшилцєж, тєртэйгээ тvшилцэж чадвал хоггvй Улаанбаатар гэдэг уг нь мєрєєдєл биш юм шvv дээ гэдгийг дахин сануулах юун. 
Эх сурвалж: