Магнай трейд, Жаст, Насны зам, Монинжбар, Цаст Импекс гэх зэрэг 10 гаруй компаниас бүрддэг “Чингислэнд деволопмент групп” Замын-Үүдээс Алтанбулаг хүртэл 1000 км хурдны замыг тавина гэж гурав дөрвөн жилийн өмнөөс яригдсан ч, өдгөө тэд юу ч хийгээгүйгээр барахгүй, хууль хяналтын байгууллагаар явж байгаа билээ. Уг нь “Алтанбулаг-Улаанбаатар-Замын-Үүд чиглэлийн хурдны авто зам”-ын тендер бүр өмнөх Засгийн газрын үед зарлагдаж, гүйцэтгэгчийг сонгосон гэх мэдээлэл байдаг. Гэвчиг өнгөрсөн жилүүдэд улстөржилтөд нэрвэгдээд хэрэгжиж чадаагүй төслүүдийн нэг гэхэд болох байна. Ямартаа л 12 тэрбум ам.долларын өртөгтэй уг төслийн ард МҮДН фракц байж ирсэн бол явцын дунд МоАХ фракц эрхийг авахаар хөдөлж байна гэх мэдээлэл байсан билээ. 
Тэрчлэн М.Зоригт Зам, тээврийн сайд болсныхоо дараа Хонконгд болсон хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалт дээр тус группийн концессын гэрээг цуцалсан гэж мэдэгдсэн нь тийн харахад хүргэсэн ч биз. Ямартай ч 1000 км урттай хурдны замын төслийг хоёр жил хагасын дараа дуусгана гэж байв.Тэр дагуу явсан бол аль хэдийнэ дуусчихсан байх учиртай. Олон улсын түншлэлээр хэрэгжих төсөлд Итали, АНУ-ын нэр хүндтэй хөрөнгө оруулалтын зөвлөх компаниуд оролцоно, концессын гэрээгээр хийгдэх энэ төслийг 2015 оноос 2040 он хүртэл гүйцэтгэгч групп эзэмшинэ. Харин 2040 оноос улсын мэдэлд хүлээлгэн өгнө гэж байсан санагдана. Гэвч бусад төслийн адил үлгэр байж.
Уг нь бол хөгжил дагуулах замын бүтээн байгуулалтад хөрөнгө мөнгө гаргахыг үгүйсгэх гэсэнгүй. Гол нь өр шир тавин байж олж ирсэн мөнгөнөөс зарцуулж байж хийх гээд байгаа учраас хийсэн шиг хийх хэрэгтэй гэсэн санааг л онцлоод байгаа юм. Өнгөрсөн хугацаанд манай улсын авто замын салбарт гадаадын зээл, буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр санхүүжиж буй төсөл, хөтөлбөр байхгүй биш байгаа. Гэвч хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүнгийн талаар нь авч үзвэл асуудал бий. Тэр талаар өгүүлэхээсээ өмнө дотоодын нөхцөл байдлын талаар цөөн хэдэн үг хэлье. “Монголын авто замчдын үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо”-ны зүгээс өнөөгийн “АЗЗА” компаниудад цалин хөлс, ажилчдын нийгмийн хамгааллыг сайжруулах, боловсон хүч, техник технологийн шинэчлэлт хийх, мөн санхүүжилт саатдагаас болж ажилчид цалин хөлсөө олон сар хүлээдэг зэрэг асуудал байгааг хөндөж ярьж байгаа юм. Хэрэв эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэхгүй бол замын компаниуд хүний нөөцийн дутагдалд орох аюул байгааг ТӨХ-ны удирдлагуудад дуулгасан.
Түүнчлэн өгүүлэхэд, манайхан аливаа төслийг ямар ч саадгүй сайхнаар ийм маягаар ярьдаг. Харин тийм биш гэдгийг нь цаг хугацаа харуулдаг гэдгийг сануулъя.
Манай улсад 1996 оноос авто замын салбарт гадаадын санхүүжүүлэгч байгууллагын хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр хэд хэдэн томоохон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжиж, аймаг хотуудыг холбосон авто зам барьж, шинэчилснээр манай улсын хатуу хучилттай замын сүлжээний урт 50-60 хувиар өссөн. Гэхдээ аудитаар автозамын салбарт гадаадын зээл, буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжиж буй төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүн хангалтгүй байгаа нь шалгалтаар тогтоогджээ. Зарим төсөл, хөтөлбөрүүдийн хувьд зээлийн гэрээ УИХ-аар соёрхон батлагдсанаас хойш асуудлыг харилцан тохиролцож шийдвэрлэх зэрэг ажилд 2 жилийн хугацаа зарцуулснаас төсөл богино хугацаанд хэрэгжээгүй байна. 1998-2004 онд хэрэгжиж байсан төслүүдийн хэрэгжилт 1-3 жилээр хоцорч байсан бол 2005 оноос хойших төслүүдийн хэрэгжилт 4-5 жилээр хугацаа хэтэрсэн байгаа юм.
Авто зам барих бүтээн байгуулалтын ажилд бус, харин шийдвэр гаргахад Засгийн газрын байгууллагууд ихээхэн цаг хугацаа алдаж иржээ. Жишээлбэл, тендерийн урилга сонинд нийтлүүлэхэд 14-726 хоног, гэрээ байгуулах эрх олгоход 5-332 хоногоор хуульд заасан хугацааг хэтрүүлжээ.Түүнчлэн автозамын чанар хангалтгүй байна. Орчин үеийн дэвшилт технологийг өөрийн орны онцлогт тохируулан нутагшуулах, гадаадаас нийлүүлж байгаа материал, замын хучилтад ашиглах битум Монгол орны эрс тэс уур амьсгалд тохирч байгаа эсэх талаар судалгаа шинжилгээний ажил хийгдэж байгаа ч практикт тэр бүр ашиглахгүй байна. Зээл, тусламжийн гэрээ байгуулахдаа зарим шаардлага, нөхцөлийг сайтар судалж үзээгүйгээс хэрэгжих боломж муутай заалтууд гэрээнд тусгагдаж батлагдсан байна. Тухайлбал, Арабын эдийн засгийн Кувейтийн сангийн зээлээр хэрэгжиж буй Булган аймгийн Уньт-Тариалан чиглэлийн авто замын төслийг хэрэгжүүлэх зээлийн гэрээний хавсралтад “Зөвлөх үйлчилгээний хувьд тендер нь Кувейт болон Монголын зөвлөхүүдийн хамтарсан компаниудаар хязгаарлагдана” гэж заасан нь хэрэгжих боломжгүй болгожээ.
Зээл, тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжиж байгаа авто замын төслүүдийн гүйцэтгэгчээр ихэвчлэн гадны компаниуд шалгаран ажиллаж байгаа нь үндэсний компаниудын өргөжин тэлэх, ажил гүйцэтгэх дадлага, туршлага олж авах, чадавхи дээшлэх боломжийг бууруулж байгааг ч хэлж байна. Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлж буй төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч төрийн байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоо, зохион байгуулалт хангалтгүй, шат дамжлага их байгаа нь төслийн хэрэгжилтийг хурдасгах, ажлыг чанаржуулах хөшүүрэг болж чадахгүй байна гэж үзжээ. Тухайлбал:
-Төсөл хэрэгжүүлэх байгууллага 2011 оноос хойш төслийн ажлын явцад дотоод хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийж, дүгнэлт гаргаагүй.
-Төслүүдийн 34 хувь Төслийн удирдах хороотой боловч огт хуралдаагүй буюу журамд заасан хугацаандаа хуралдаагүйгээс төслийн хэрэгжилтийг хэлэлцэх, хүндрэлтэй асуудлыг шийдвэрлэх, төслийн захирал, хэрэгжүүлэх нэгжид заавар, зөвлөмж өгөх, удирдамжаар хангах үүрэг хэрэгжихгүй байна.
-Төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн жилийн төлөвлөгөөт ажлын 30-45 хувь дутуу буюу огт хэрэгжээгүй байна. Гадаадаас оруулах ажиллах хүчний асуудлыг үр дүнтэй шийдвэрлэж чадаагүй байна гэхчлэн асуудлууд байгаа аж.
Мөн авто замын барилга угсралтын чанарт зөвлөх багийн ажил хангалтгүй байна. Гүйцэтгэгч зам барилгын ажлын стандарт, нормыг баримтлахгүй, технологийн горимыг зөрчиж, шаардлага хангахгүй материалыг зам барихад ашиглаж байхад төслийн ажлын явцад зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэхээр гэрээ байгуулсан компани ажлыг нь үргэлжлүүлэн хийлгэжээ. Мөн зөвлөх багууд гэрээнд зааснаас цөөн боловсон хүчин ажиллуулж байгаа бөгөөд зарим зөвлөх компаниуд инженер техникийн ажилчдын нөөц хүчийг олон объектод хуваах, нэрийг давхардуулах зэргээр зам барилгын ажлын зөвлөх багийн хяналтыг сулруулж байгааг ч тогтоосон байна.
Тэгэхээр ийм зөрчил дутагдал оршиж байдаг “зам” руу их мөнгө оруулах гэж байгаа учраас хаа хаанаа хариуцлагатай, хяналттай байх шаардлагатай юм. Хэрэгжихгүй төслийг Кувейтийн сангийн зээлээр санхүүжүүлчихдэг манай нөхдүүдийн тухайд хяналт хэтэрхий их хэрэгтэй л дээ.
Эх сурвалж: Б.Тамир, Шуурхай.мн
