Энэ нь юуг хэлээд байна вэ гэвэл нийтийг хамарсан хамгийн том баяр болох наадам, цагаан сарын тухай юм. Өвөг дээдсээс уламжлагдаж ирсэн хэмээн монгол түмний маань өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг эдгээр нүсэр баяр жил ирэх тусам хэтэрхий хоцрогдсон бүдүүлэг болж байна. Хатуухан хэлэхэд, наадам, цагаан сарын баяр монголчуудыг жилд хоёр удаа XVI-XIX зуунд аваачих юм аа. Энэ үед Монгол оронд феодализм яаж хөгжиж байсан түүхийн хуудаснаа тодоос тод тэмдэглээстэй бий. Тэгвэл орчин цагт тэртээх он жилүүдийг цагаан сар, наадам хоёр ёстой л биетээр нь үзүүлдэг боллоо.
Сар шинээр гэхэд улс орон даяараа бүхэл бүтэн долоо, найм хоног амарч байгаад XVI зуундаа “очно” шүү дээ. Ингээд аав, ээж, ах, дүү, айл саахалт, найз нөхөд, албан байгууллагын золгуут гэж бужигнаж, бужигнаж, “Мартын 8-ныг өнгөрөөгөөд сая нэг юм сэхээ орцгоож ардчилсан Монгол Улсынхаа төлөө зүтгэж эхэлдэг.Одоогийн бидний тэмдэглэдэг цагаан сар феодалын үеийн бүх бүдүүлгийг давтаж, капитализмыг үгүйсгэж байна.
Өөрөөр хэлбэл, бүдүүлэг харанхуй нийгмийг сургасан сургууль болж хувирлаа. Аархаж, баярхсан хүмүүс баян, тарганаараа гайхуулж, эд хөрөнгө, эрх ямбыг шүтэгчид хөрөнгө чинээ, нас хүйсээрээ бусдад эрдэж дээрэлхэх нь энэ баяраар тод харагдах юм. Дээрээс нь элдэв зан заншил, үйлийг дэлгэрүүлэх гэж ямар их оролдоно гээч.Жишээлбэл, ланжигар сүүлтэй ууцыг зургаа, долоогоор нь давхарлаж өрсөн идээ шүүсээр баярын ширээгээ чимдэг уламжлалтай байсан гээд л гайхуулах болов. Үүнийгээ өндөр настнууддаа хүндэтгэл үзүүлж буй монгол ёс заншил гэж сурталчилна. Бас болоогүй ээ, ураг төрлөөрөө жилдээ ганц бөөгнөрдөг энэ баяраар буурлууддаа барьж золгож буй мөнгөн дэвсгэртээрээ өрсөлддөг болсон. Монгол төгрөг моодноос гарч, ноён ногооноор ахмадуудынхаа амар мэндийг эрэх нь энүүхэнд.
Сар шинээр идэр насны ах, дүү хоёр аавдаа хэрхэн золгох тухай ярьж байна аа. Ах нь “Ноолууран цамц дээр мөнгөн аяга тавиад золгоно доо” гэж гэхэд дүү нь “Тэгвэл би алтадсан гоёлтой мөнгөн бүс өгнө өө” гэж баярхах нь тэр. За, тэгээд хүмүүсийн сар шинэдээ өгч буй ач холбогдол, хэт сүржигнэл зэргээс харахад цагаан сар феодализмыг улам дэвэргээд байгаа юм. Үнэндээ манай нийгэмд сар шинийн баярт хамрагдаж чадахгүй байгаа хүмүүс цөөнгүй. Тэдний эрх ашиг хохирч байгааг бодолцох л ёстой.
Хүн амын 80-аад хувь нь суурин иргэншилтэй монголчуудад цагаан сарын баяр тохирохгүй байна. Харин нүүдлийн болон бэлчээрийн мал аж ахуйгаа даган амьдарч буй хүмүүсийн хувьд байж болох. Тэгээд ч цагаан сар нь өвлийг өнтэй давж, мал сүргээ онд мэнд оруулан хавар цагийг угтаж буй малчин түмний баяр гэдэг шүү дээ.Тиймээс малчдад энэ баяр илүү тохиромжтой. Гэхдээ монголчууд маань ёс жаяг, уламжлалаа дээдэлдэг ард түмэн. Тэр утгаараа нийтээрээ цагаан сарын баяраас татгалзахгүй нь мэдээжийн хэрэг. Иймд энэ баярыг суурин иргэншилд тохирсон баяр болгох тал дээр эрдэмтэн, судлаачид ажиллаж, үзэл бодол, оюун ухаанаа уралдуулах хэрэгтэй байна.
Жил жилийн цагаан сарын баяраар малчин түмнийг баярлуулдаг зүйл бол “Мянгат малчин” гэж тодруулдаг уламжлал болсоор ирсэн арга хэмжээ. Энэ бол феодалын малчин тодруулж байгаатай агаар нэг үйл явдал байна. Хүний олон сайнтай, муутай, уулын мод урттай богинотой гэдэг дээ. Мянгатууд дотор сайн хүн байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ дийлэнх нь арваад айл зарцалсан, эхнэрийг нь харааж зүхсэн, охидыг нь сорчилсон, цалин хөлс гэж өгдөггүй, шунал нь дэндсэн хүмүүс байдаг. Өвлийн хүйтэн, зуны халуунд хамаг малыг нь өсгөх гэж зүтгэж байгаа малчдынхаа нийгмийн даатгалыг төлөх нь битгий хэл ганц нэг төлөг, гурил будаахнаар амь зуулгуулдаг. Тэрийгээ тэжээж байна гэж том ярихыг яана. Энэ мэт тогоон дотроо титэмгүй ноён болсон “феодалууд” олон болжээ.
Феодализмыг сэргээн харуулдаг нөгөө нэг баяр нь наадам. Морь, бөх, уяачдыг эрхэм хүмүүн болгож харуулдаг үндэсний хэмжээний том баяр л даа. Бүгд эднийг шүтэж, даган хөөрч баясдаг. Амьдрал дээр энэ хүмүүс бол нийгмийн боловсролгүй хэсэг. Гэтэл тэднийг нийтээрээ хүндлэн дээдэлж, нийгэм улам л бүдүүлэгжиж, зэрлэгшиж байна. Улсын баяр наадам гурван өдөр болоод зогсчихдоггүй. Аймаг, сум, баг, хороо бүр наадамлаж, уул усны тахилга гэж цэнгэлдсээр есдүгээр сарын 1-нтэй золгодог шүү дээ. Зунжин наадам хэссэн малчид намрын ажлаа умартдаг гашуун туршлага ч олонтаа бий.
Цагаан сар, наадмаар хамгийн их үнэд орж, хүндтэй болдог хүмүүс бол нийтийн дуучид байдаг. Тэдэн дээр лам, бөө, мухар сүсэг нэмэгдэнэ. Мэдлэг, боловсрол нимгэн, бүдүүлэг зэрлэгийн цэнгэл болсон ийм хүмүүс рүү монголчууд массаараа хошуурч байна. Тэд эхнээсээ биднийг удирдах боллоо. Аргагүй шүү дээ. Нийтийн дуучдыг даган дуулж, лам, бөө нарыг мундаг гэлцэж тахин шүтсээр байгаад төрд гаргачихдаг. Харамсалтай нь тэд яаж төрийг удирдаж чадах билээ. Ингээд л Монгол Улс хөгжиж чадахгүй байна.
Хүн эрүүл байж, элдэв халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхийн тулд заавал вакцин хийлгэдэг. Тэгвэл нийгмийн ухамсар эрүүл байснаар улсын маань хөгжлийн зам гэрэлтэнэ. Харин бид капитализмын эсрэг цагаан сар, наадам гэсэн “вакцин”-ыг жилдээ хоёр удаа тариулаад байхаар яаж хөгжих юм бэ. Эдгээр баярыг тэмдэглэхгүй байлаа гээд монголчууд харанхуй бүдүүлгийн туйл болчихгүй.Заавал тэмдэглэх ёстой гэж үзвэл илүү ухаалаг, зах зээлжсэн, орчин үежүүлсэн баяр болгомоор байна.
М.МӨНХ
Өдрийн сонин
