Өнөөдөр тавдугаар сарын 9. Аугаа их ялалтын баярын ойн өдөр. Мөн хүн төрөлхтөн хор уршгийг нь хэзээ ч үл мартах аймшигт дайны утаагаар дэлхийг нөмөрч, 71 сая хүний халуун амийг авч одсон Дэлхийн хоёрдугаар дайн Европын бүс нутагт дуусч фашист Герман шударга ёсны төлөө тэмцэгч олон улсын эв нэгдлийн хүчний өмнө үг дуугүй бууж өгсөн түүхт өдөр.

Дэлхийн хоёрдугаар дайн нь хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн аймшигт дайн байсан билээ. Энэхүү дайнд 61 улс орон, дэлхийн хүн амын 80% шахам оролцож, 110 сая гаруй хүн цэргийн албанд татагджээ. Нийт 70 сая хүн амь үрэгдсэний ихэнхи нь энгийн иргэд байсан байна. Дайны нийт өртөг нь 1944 оны ханшаар триллион америк доллар болсон нь хүний түүхэн дэх хамгийн өндөр өртөгтэй дайн гэж тооцогддог байна.

Монголчуудын хувьд ч нэн чухал түүхэн тэмдэглэлт өдөр. Монголчууд бид ч энэ дайны хор уршгийг чамгүй амсаж, эрэлхэг хөвгүүд маань эх орноо хамгаалан тулалдаж явсан түүх хуучраагүй байна.

1941-1945 онд Монгол Улсын Засгийн газар Улаан армид туслах фондын хэрэгцээнд хөрөнгө хуримтлуулах зорилгоор нийтдээ 80 сая төгрөгийн үнэтэй «Улсын батлан хамгаалалт» нэртэй улсын тусгай хонжворт сугалааг дөрвөн удаа гаргажээ. Хүмүүс хувийн хадгаламжаасаа тусламжийн фондод хандивлажээ. БНМАУ зөвхөн 1941 онд нийтдээ 65 сая төгрөгийн үнэ бүхий 140 вагон янз бүрийн бэлэг ирүүлсэн гэдэг.

Түүнээс гадна 1942 онд гадаад худалдааны банканд хоёр сая таван зуун мянган төгрөг, зуун мянган америк дол­лар, 300 кг алт оруул­сан билээ” гэж ЗХУ – ын 4 удаагийн баатар, БНМАУ–ын баатар, маршил Г.К.Жуков дурсан бичжээ. Манай улс ЗХУ–ын банканд 1942 онд 7,2 сая, 1943 онд 8,3 сая, 1944–1945 онд 9 сая төгрөгийг шил­жүүлснээс гад­на зөвлөлтийн чөлөө­лөгд­сөн нутгийнханд зориулж үржлийн үхэр 1211, хонь ямаа 40 мянга, адуу 5597 бэлэглэжээ.

Дээрх баримтыг оролцуу­лалгүйгээр манай улс зөвхөн зөвлөлтийн улаан армийн фрон­тын дайчдад 517500 эмнэг морио гардан өгчээ. Монгол морь бие бэсрэг алхаа жижиг атугай ч чадал зориг харьдаггүй газрын холд цуцдаггүй халуун хүйтэнд хальширдаггүй өл даах тэсвэртэй эдэлж унахад найдвартай эзэн хүндээ ээлтэйгээрээ орос дайчин эрсийн сайшаалыг хүлээж хайрыг булаасан түүхтэй. “Квантуны арми сөнөсөн нь” хэмээх номдоо ЗХУ – ын генерал И. А. Плиев “Хамгийн хүнд бэрх 1941 оны өвөл юмсан. Москвагийн дэргэд манай гвар­дийн морьт цэргийн 3–р дивизэд алс тэртээх монголоос цэрэг нэхий дээл, эсгий гутал, бээлий зэрэг бэлэг ирлээ.
Тэр монгол морьд уу? Морьд бидэнд маш их хэрэг болсон. Монголын унамгай жижигхэн морьд ч Зөвлөлтийн танктай зэрэгцэн Берлин хүрсэн” – гэж тэмдэглэсэн байдаг. Монголын ард түмний хүч хөрөнгөөр бэлтгэсэн бэлгийг дайны жилүүдэд аль чухал үед нь манай төр засаг, ард түмний төлөөлөгчид фронтод найман удаагийн цуваагаар хүргэжээ. Тодруулбал, Аугаа эх орны дайны жилүүдэд монголын ард түмэн 438 сая төгрөгийн үнэ бүхий зүйл 300 кг шижир алт, 100 мянган долларыг хойд хөршийнхээ ариун шударга тэмцэлд нэмэрлэс­нийг ЗХУКН–ын түүхэнд онцлон тэмдэглэж үлдээжээ.