Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Элчин сайд Д.Даваа 2021 оны 7 дугаар сарын 20-ны өдөр “Оросын төмөр замууд” НХН-ийн Ерөнхий захирлын нэгдүгээр орлогч С.А.Павловтой уулзалт хийсэн. Уулзалтын протоколыг Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгээс ЕТГ-ын дарга Я.Содбаатар, Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтар нарт 2021 оны 7 дугаар сарын24-ны өдөр 02/3053 албан тоотоор хүргүүлсэн байдаг. Энэхүү протокол олон нийтэд мэдээлэгдэхгүй өнгөрөх өндөр магадлалтай, магадгүй тэгэх ёстой ч байж болох боловч Монгол Улсын нийтлэг эрх ашигт амин чухал бөгөөд ноцтой асуудлууд хөндөгдсөн учраас хариуцлагыг өөртөө үүрэн бичихээр шийдлээ. Учир нь уг асуудал нь хуулийн хэлээр бол “нийтийн болон үндэсний ашиг сонирхол, аюулгүй байдалд” чухал ач холбогдолтой учраас ил болгож байж шийдвэрлэх нь зүйтэй. Гэхдээ уулзалтын протоколыг бүрэн дэлгэхгүй зөвхөн ноцтой асуудлуудыг олны анхааралд хүргэе.
“Оросын төмөр замууд” НХН-ийн Ерөнхий захирлын нэгдүгээр орлогч С.А.Павлов ямар тулгамдсан асуудлуудыг Элчин сайд Д.Даваад уламжлав?
Юуны өмнө тэрбээр “уламжлалт” буюу ужгирсан асуудал болох Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын асуудал хурцаар тавигдах болсныг онцолжээ.
Осол гэмтэл, тарифын хөнгөлөлт: “УБТЗ”-ын нийт замын тэн хагас буюу 1815 км замын ашиглалтын хугацаа хэтэрсэн. Энэ бол ноцтой үзүүлэлт. Энэхүү шалтгаанаар вагон замаас гарах зэрэг осол гэмтэл гарч байна. Энэ оны 6 дугаар сарын 24-нд ачааны галт тэрэг замаас гарч 9 вагон унаж гэмтэл учирсан. Дээр дурдсан осол гэмтэл гарч буй зам нь УБТЗ-ын төв маршрут биш боловч анхаарал хандуулж шийдэх чухал асуудал юм. Иймд дэд бүтцийг засч сайжруулахад шаардлагатай хөрөнгийн эх үүсвэрийг ойрын хугацаанд бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Асуудлыг шийдэх нэг арга зам нь “УБТЗ” ХНН-ийн 2025 он хүртэлх дунд хугацааны тарифын бодлогыг боловсруулах гэж бид харж байна. Тус баримт бичгийн төсөлд инфляцийн хэмжээтэй уялдуулан бүх төрлийн ачааны тарифыг системчилсэн байдлаар индексжүүлэхээр тусгасан. Бид өнгөрсөн онд УБТЗ-ын ТУЗ-ийн хурлаар дунд хугацааны тарифын бодлогыг батлах санал гаргасан боловч ТУЗ-ийн Монголын хэсгийн бүрэлдэхүүн энэ саналыг дэмжихгүй хэвээр байна. Энэ нь үнэхээр гайхал төрүүлж байна. Жишээлбэл, энэ цаг үед үнийн дээд амжилтыг эвдэж буй нүүрсний тарифын индексжүүлэлтийг хязгаарлах нь ААН-ийн ашиг сонирхолд нийцэхгүй байна. Түүнчлэн энэ оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр Монгол Улсын ШӨХТГ-аас ”УБТЗ”-д тарифыг индексжүүлэх зөвшөөрөл олгосон хэдий ч тарифын нэгдсэн бүү хэл, зарим төрлийн ачаанд хамаарах хэсэгчилсэн индексжүүлэлтийг огт хийгээгүй. “Оросын төмөр замууд” НХН-ийн Ерөнхий захирал О.В.Белозёровоос 2021 оны 6 дугаар сарын 11-нд Монголын төр, засгийн удирдлагуудад хандан энэ оны6дугаар сарын сүүлчээр “УБТЗ” ХНН-ийн ТУЗ-ийн ээлжит бус хурлыг зохион байгуулах саналыг хэлэлцэх асуудлын хамт хүргүүлсэн боловч Монголын талаас хариу ирүүлээгүй. Монгол Улсын Зам, тээврийн хөгжлийн сайдаас энэ оны 7 дугаар сарын 8-нд “Оросын төмөр замууд” НХН-ийн Ерөнхий захиралд хандсан захидалдаа “Монгол Улсын ШӨХТГ-аас ”УБТЗ”-д тарифыг индексжүүлэх зөвшөөрөл олгосон хэдий ч индексжүүлэлт хийхэд Монголын тал бэлэн биш байна” хэмээн дурдсаныг бид ихэд гайхан хүлээн авсан. Энэ асуудлыг шийдэхгүйгээр төмөр замыг шинэчлэх, цаашид хөгжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэх боломжгүй юм” гэжээ.
Японы зээл
“УБТЗ”-ын Япон улсаас авсан зээлтэй холбоотой асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор 2020 оны 2 дугаар сард ОХУ, Монгол Улсын тээврийн яамдын хамтарсан, “Оросын төмөр замууд” НХН-ийн төлөөлөл оролцсон комисс байгуулагдан хэд хэдэн уулзалт зохион байгуулсан. 2020 оны 9 дүгээр сард энэхүү асуудлыг шийдэх гарц бүхий саналыг манай талаас Монголын талд хүргүүлсэн боловч өнөөг хүртэл хариу аваагүй байна. Сангийн яам уг асуудлаар ямар нэг шийдвэр гаргасан гэсэн албан бус мэдээ л бидэнд байна. Гэвч ямар ч арга хэмжээ авч хэрэгжүүлээгүйг Та бид мэдэж байгаа “УБТЗ” ХНН гэдэг байгууллага 15 мянга гаруй ажилтантай. Энэ олон хүний асуудал яригдаж байна. Бид мэдээж нөхцөл байдлыг ОХУ-ын Тээврийн сайдад илтгэж байгаа. Ийнхүү танилцуулахад манай Тээврийн сайд “Монголын талдУБТЗ-ын асуудал сонин биш байгаа бол та бүхэн наад асуудлаа орхивол яасан юм бэ” гэж хүртэл хэлсэн. Энэ нь маш муу дохио юм гэжээ.
Дээрх өр зээлийн асуудал шийдэгдэхгүй байгаагаас шалтгаалан “УБТЗ” ХНН техникийн дефольт/төлбөрийн сонголтгүй/нөхцөл байдалд байсаар байгаа бөгөөд зээлийн эх үүсвэр татах боломж хязгаарлагдмал байна. Энэ нь хөгжилд саад учруулаад зогсохгүй одоо байгаа дэд бүтцээ хадгалах эх үүсвэрийг үгүй хийхэд хүргэлээ. Нөгөөтэйгүүр өөрийн нөөц ч бидэнд хангалтгүй байна.
Монголын ЗТХЯ-тай үл ойлголцол үргэлжилбэл УБТЗ-ын удирдлагын багт Оросын талаас 23 хүн байгааг 90 хүртэл нэмэгдүүлж 1949 оны гэрээний заалтуудыг сэргээнэ
“УБТЗ” ХНН-ийг үүсгэн байгуулах тухай 1949 оны Зөвлөлт, Монголын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр болон тус хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн дүрэмд боловсон хүчний бодлогын зарчмуудыг тодорхойлсон байдаг. Хэлэлцээрийн 12 дугаар зүйл, дүрмийн 27 дугаар зүйлд Замын боловсон хүчнийг Зөвлөлт, Монголын иргэдээс бүрдүүлнэ гэж заасан. Мөн 19 дүгээр зүйлд Замын дарга, Замын нэгдүгээр орлогч даргын албан тушаалыг Зөвлөлт, Монголын иргэдийг ээлжлүүлэн 3 жилийн хугацаагаар томилно гэж заасан билээ. Өөрөөр хэлбэл дарга нь монгол хүн байх тохиолдолд түүний орлогч Зөвлөлтийн иргэн байна гэх мэт байдлаар томилогдож ирсэн. Гэвч энэ байдал алдагдсаар одоогийн байдлаар удирдлагын багт ОХУ-ын 23 иргэн ажиллаж байна. Компанийн нийт ажилчдын тоо15800хүн байдаг. Дүрмийн дагуу Оросын талаас удирдлагын багт 90 хүн ажиллах учиртай. Түүнчлэн Замын даргын албан тушаалыг сүүлийн 15 жилийн турш тасралтгүй монгол хүн хашсаар ирсэн. Энэ нэг талаас дүрм мөрдөж ажиллахгүй байгаа, нөгөө талаас Оросын талын хувь эзэмшигчид эв, эеийг эрхэмлэж буйн илрэл гэж ойлгож болно.
Танд гэж хэлэхэд бид энэ асуудлаар дотооддоо хүртэл маргалдаж байгаа. Яагаад Замын даргаар монгол хүн томилохыг зөвшөөрсөн юм бэ. Оросын талд уг албан тушаалыг хашчих чадалтай, мэргэжлийн өндөр түвшний боловсон хүчин олон байна шүү гэж биднийг зэмлэж байна.
УБТЗ-ын Ерөнхий инженерийн албан тушаалд ОХУ-ын иргэнийг томилох асуудлыг2020-2021онд болсон нийгэмлэгийн ТУЗ-ийн хурлуудаар хэлэлцсэн боловч Монголын талтай зөвшилцөлд хүрээгүй. Энэ оны 5 дугаар сарын 21-ний өдөр шинэ Замын даргыг томилох зорилгоор угалбан тушаалд Монгол Улсын ЗТХЯ-аас санал болгосон нэр дэвшигчидтэй ярилцлага хийсэн” хэмээгээд “Элчин Сайд Та Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй 7 дугаар сарын эхний хагаст уулзалт хийж байх үеэрээ над руу утсаар ярьсан явдлыг миний бие олзуурхан хүлээн авч, “УБТЗ”-д тулгамдсан асуудлууд шийдэгдэх мөч ойртож байна хэмээн ойлгосон.Манай талаас ердөө гурван асуудал/ тарифын бодлого, боловсон хүчний асуудал, Японы өрийн асуудал/-ыг л ойрын хугацаанд шийдвэрлэхэд анхааруулахыг хүсэлт болгоод байгаа юм шүү дээ” гэжээ.
“Газпром”-той хэрэгжүүлж буй төслөөр “айлгав” уу, үнэхээр ноцтой юу?
Протоколын энэ хэсгээс “Газпромын ТУЗ-ийн дарга В.А.Маркеловтай уулзаж хэлсэн цочирдож хүлээн авсан. РЖД-тэй Л.Халтар муу харилцсанаас болж Газпромтой харилцах харилцаа чинь зогслоо.
Цаашлаад Роснефть Монголтой харьцахгүй шүү” гэсэн мессэж уншигдаж байна. Тухайлбал, Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Элчин сайд Д.Даваа “Ажил хэвийн явагдахад нөлөөлж буй хэд хэдэн хүчин зүйлийг нэрлэж шалтаг тоочихдоо, Зөвлөлт холбоот улс гэдэг нэршил хүртэл нөлөөлдгийг хэлжээ. Ноён С.А.Павлов шалтагийг үгүйсгэж, “наадах чинь миний ярьсан асуудлууд шиг нийгэмлэгийн үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлөхөөр ноцтой асуудлууд биш” хэмээгээд зогсохгүй, хамгийн ноцтойнь “Оросын талаас санал болгож буй асуудлуудыг Монголын тал хайхрахгүй, хэлэлцэн шийдвэрлэхгүй байгааг би хувьдаа хорлон сүйтгэх ажиллагаатай адилтган үзэж байна. “Газпром” НХН-ийн ТУЗ-ийн дарга В.А. Маркеловтой миний бие маш ойр харилцаатай байдаг.“УБТЗ”-ын асуудалд Монголын тал хэрхэн хандаж байгаа талаар түүнд /В.А. Маркеловт/ ярихад тэр бүр цочирдсон. Тиймээс “УБТЗ”-ын нөхцөл байдал “Газпром”-той Та бүхний хэрэгжүүлж буй төсөлд ч нөлөөлж болох юм” гэсэн байх юм. Мөн тэрбээр “Миний бие өнгөрсөн долоо хоногт БНХАУ-аас ОХУ-д суугаа Элчин сайдтай уулзаж зарим асуудлаар санал солилцсон. Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр замын асуудлыг хөндөж ярилцсан. Дараагийн долоо хоногт дахиад уулзана. Бидний ийнхүү анхаарал хандуулан ажиллаж байгааг Монголын тал ойлгож байгаа байдал мэдрэгдэхгүй байгаад маш их харамсаж байна” гэжээ.
“РЖД”-тэй ЗТХЯ яаж харьцана Путин та нартай тэгж л харьцана
Хариуд нь Элчин сайд Д.Даваа “Монгол Улс төмөр замын хэд хэдэн төсөл хэрэгжүүлж байна. Таны дурдсан Зүүнбаян-Ханги чиглэлээс гадна “Богдхан” төмөр замын төсөл байна. “Газпром” НХН-тэй хэрэгжүүлж буй байгалийн хийн хоолой барих төслийн хийн хоолойг бид төмөр замын дагуу барихаар судалж байна” хэмээжээ. Ноён Элчин сайдын энэ хариулт ажлын явцын тухай энгийн албан үг боловч эмзэглэж яваа орос ноёнтонд“гал өрдөх” мэт туссан бололтой. Дараагийн довтолгоог хийхдээ “Путиныг” дурдав.С.А.Павлов хэлэхдээ “Хийн хоолойг төмөр замын дагуу барих шийдвэрийг зүйтэй гэж үзэж байна…Танд гэж хэлэхэд саяхан ОХУ, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нар утсаар ярьсан. Энэ үеэр Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч төмөр замын асуудлыг хөндөхөд Путин Ерөнхийлөгч уг асуудлаар ямар ч хариулт өгөөгүй. Учир нь Монголын тал “УБТЗ”-ын үйл ажиллагаанд хэрхэн хандаж буйг Ерөнхийлөгч Путин сайн мэдэж байгаа учраас тэр шүү дээ. Үүнийг та бүхэн бодно биз дээ.
Холболтын цэг өгөхгүй байхад Богдхан төмөр замын “овоолсон шороо”-г яах вэ?
Дараагийн чухал хэсэг нь Богдхан төмөр зам. Богдхан төмөр замын төсөлд РЖДстрой, РазвИН зэрэг Монголд буй Оросын охин компаниудаа оруулмаар байна. Юун Япон, юун Америк вэ? Холболтын цэг өгөхгүй шүү! Мухар 170 км овоолсон шороогоо яахыг чинь харъя?! Энэ бол тун таагүй дохио. “РЖД”-ийн ноёнтон хэлэхдээ “Бид урдаа байгаа асуудлаа шийдэхгүйгээр дараагийн асуудалд анхаарал хандуулах боломжгүй. 2009 онд төмөр замын барилга, угсралтын чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулах зорилгоор Монгол Улсад байгуулсан “РЖДстрой” НХН-ийн охин компани болох “РазвИН”/Развитие инфраструктуры/ХХК-ийн үйл ажиллагааг сэргээсэн талаар миний бие өмнөх уулзалтын үеэр мэдээлсэн. Одоо бид хамтран хэрэгжүүлж буй “УБТЗ”-ынхаа төслийн асуудлыг шийдвэрлэчихвэл дараагийн төсөлд хамтран ажиллахад ямар ч саадгүй. Монголын тал бидний дэвшүүлсэн асуудлыг шийдвэрлэх талаар аливаа алхам хийвэл бид “РасвИН” шинэ төслүүдийн ажилд татан оролцуулахад бэлэн байна” гэжээ.
Тэрбээр “Та мэдэж байгаа байх. “УБТЗ”ХНН 2020 онд дэхийд хамгийн сайн ажилласан төмөр замаар шалгарсан шүү дээ. Санхүүгийн эерэг дүнтэй гарсан. Нүүрсний үнэ өнгөрсөн оныхоос хоёр дахин өссөн. Гэтэл “УБТЗ” ачаа тээврийн тарифаа нэмэгдүүлэхгүй байгаагаас үүдэн нүүрс тээвэрлэхэд алдагдал хүлээж байна. Ачаа тээврийн хэмжээ нэмэгдээд байхад үр дүн гараагийн ийм тохиолдолд дэлхийн өөр хаана ч байхгүй. Ийм л байдалд байна. “УБТЗ” ХНН-ийн хөгжил Л.Халтар сайдын сонирхолд нийцэхгүй, сонирхлыг татахгүй байгаад бид үнэхээр гайхаж байна” гэсэн байна. Мөн тэрбээр “Төмөр замын дамжин өнгөрөх коридор байгуулагдана гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Гэхдээ асуудалд ингэж хандвал сайн үр дүн авчрахгүй. Хамгийн гол нь үр ашиг шүү дээ” гэжээ.
“Монголын талаас нэр дэвшүүлсэн хоёр хүн шаардлага хангахгүй” гэв
Эцэст нь “УБТЗ”ХНН-ийн даргын асуудлаар хэлэхдээ “Оросын тал тус албан тушаалд Монголын талаасүргэлжлүүлэн өөрийн хүнээ томилохыг зарчмын хувьд дэмжиж болно. Гэхдээ нийгэмлэгийн өмнө тулгараад байгаа асуудлаар тодорхой байр сууриа илэрхийлж өмнө нь хоёр талаас хүссэн тохиролцоогоо баталгаажуулсныдараа энэхүү асуудлыг дахин хэлэлцэх болно. 5 дугаар сарын 21-ний өдөр шинэ Замын даргыг томилох зорилгоор уг албан тушаалд Монгол Улсын Зам, тээврийн хөгжлийн яамнаас санал болгосон нэр дэвшигчидтэй ярилцлага хийсний дараа миний бие ЗТХ-ийн дэд сайд Ж.Бат-Эрдэнэтэй утсаар ярьж Монголын талаас нэр дэвшүүлсэн хоёр хүн шаардлага хангахгүй гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн. Тэр тусмаа нэр дэвшигч Г.Сэрээнэндоржийг бид дэмжихгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Миний бие дээр дурдсан Замын даргыг шинээр тохилох зэрэг хэд хэдэн асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэхээр “УБТЗ” ХНН-ийн ТУЗ-ийн хурлыг энэ оны 6 дугаар сард зохион байгуулах саналыг Оросын талаас гаргасан. Гэвч хурал болоогүй. Харин уулзалтын эхэнд миний дурдсан Л.Халтар сайдаас 7 дугаар сард “Оросын төмөр замууд” НХН-т ирүүлсэн захидалд Замын даргад нэр дэвшигчдийг Хувьцаа эзэмшигчдийн ерөнхий хурлаар хэлэлцүүлэн томилох, өөрөөр хэлбэл шийдвэр гаргах бүх зохицуулалтыг тойрч/ТУЗ-өөр хэлэлцүүлэхгүйгээр/гарах санал дэвшүүлсэн. Үүнийг бид хүлээж авахгүй гэдгээ мэдэгдэж байна” гэжээ.
Ийнхүү орос хэлээр 60 минут үргэлжилсэн уулзалтын санал дүгнэлтэд “1. УБТЗ ХНН зөвлөлийн хүрээнд бий болоод байгаа хоёр талын үл ойлголцлыг ойрын хугацаанд залруулж нэгдсэн шийдвэрт хүрэхэд анхаарах. 2. УБТЗ ХНН зөвлөлийн хуралдааныг ойрын хугацаанд хийж тус нийгэмлэгийн даргад шинээр нэр дэвшигчийг санал болгож, Оросын талаас харилцан адил байх зарчмын хүрээнд тус нийгэмлэгийн ерөнхий инженерийг Оросын талаас томилуулах болон зарим нэг нэгж, албаны даргаар сөөлжиж/монгол даргын орлогчоор орос хүн болон эсрэгээр орос даргын орлогчоор монгол хүн/томилуулах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд анхаарах хэмээн уг уулзалтын протколд тэмдэглэжээ.
Нийтлэлч: У.Оргилмаа
Баабар
