Хачин сонсогдож байна уу? Үнэхээр л хороо үгүй хороо байна, цаана чинь. Бүр таван жилийн турш хороо үгүй “хороо” төрийн үйлчилгээ үзүүлсээр өдийг хүрч.
Яг тодорхойлж хэлбэл, хорооны байргүй хороо гэсэн үг. Төрийн сүлд дээр нь намирч, хөл үймээнд дарагдсаар өдрийг бардаг хорооны барилгыг гаднаас нь харахад хичнээн дэгжин, үзэмж сайтай байвч нэг л навсгар үзэгддэг нь учиртай. Олон хөлийн үймээнд бүр навсайтлаа дарагддаг болоод тэр. Тэр ч утгаараа төрийн үйлчилгээг иргэдэд хамгийн ойроос хүргэдэг эл нэгжийг бид туг нь намирсан, навсгардуухан байраар төсөөлөх болсоор уджээ.
Гэтэл төрийн сүлдээ хүнсний дэлгүүрийн дээд талд зоож орхиод, гуравхан өрөөнд арав гаруй төрийн албан хаагчид өвөлдөө гадуур хувцсаа ч тайлалгүй шахцалдан сууж, зундаа гэр хорооллын тоос тортгонд бичиг цаасаа даруулсаар, нүүхээр тавилгаа хураасан айл аятай ундуй сундуй байдлаар он цагийг үдсээр таван жилийг ардаа орхисон байх юм. Тэгэхээр тань хороо үгүй “хороо” гэж нэрлэхээс яахав.
Энэ бол БЗД-ийн 27-р хороо. НИТХ-ын хурлын шийдвэрээр төрийн үйлчилгээг хүртээмжтэй явуулах зорилгоор 2010 онд БЗД-ийн 21-р хорооноос тодорхой байршлын өрхүүдийг салган, эдүгээ цагийн 3611 өрх, 14633 хүн ам бүхий 27-р хороог байгуулсан түүхтэй.
БЗД ингэж, нэгэн шинэ бүл үүсгэж, шинээр хороо байгуулах, өрхийн эмнэлгийн сонгон шалгаруулалт зарлах, цагдаагийн нэгж байгуулах гэхчлэн ажлуудыг эмхлэх хэрэгтэй болжээ. Гэхдээ дүүрэг гэхээсээ илүүтэйгээр энд Нийслэлээс холбогдох хууль тогтоомжийнхоо дагуу анхаарал тавих үүрэгтэй.
Уг нь анхаарал тавьсаар хороотой болгосон байгаа юм. Баригдаад бүр гурван жил болсон гэж байгаа. Одоо уншигч та гайхаж байна уу? Үгүй тэгээд, яахлаараа хорооныхоо байранд ордоггүй юм гэж.
Толгой эргүүлсэн энэ асуудлыг эхнээс нь эрэмбэ, дараатай учир начрыг нь тайлбарлавал, хуучнаар 21 хорооны эмнэлэг барихаар бэлтгэж байсан суурин дээр “Мот металл” компани 320 сая төгрөгийн өртөг бүхий тендерээр ялалт байгуулж, барилгаа эхлүүлжээ.
Тодруулж хэлбэл, Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газрын хяналтын инженер асан н.Алтантуяа, барилга барих хөрсний судалгааг хийсэн “Бар Инж Гео” компанийнхан үсгэн нийлж, 27-р хорооны байран дээр “тендерийн найр” хийсэн нь уг балгийг авчрахад хүргэжээ. Ингэж албан тушаалтнуудын халаасыг түнтийлгэн байж, барилгын ажлын гүйцэтгэлийн тендер авсан “Мот металл” компани 320 сая төгрөгийнхөө 150 саяыг зарцуулсан хойноо усны ундарга тогтож өгөхгүйг бүрэн мэдрээд сураггүй “талийсан” гэх.
Уг нь Дарь-эхийн газарзүйн байршлыг мэддэг жирийн иргэн ч Сэлбэ дагуух нам дор газарт байшин барихыг хүсэхгүй нь хэн бүхэнд тодорхой баймаар. Эдүгээ уг байршил дагуух айлуудын байшингийн хана цуурах, хашаанд нь тогтоол ус ундрах зэрэг нь энгийн л үзэгдэл болж, иргэд арга ядахад хүрээд буй газар.
Гэтэл дээрх албан байгууллагууд мэргэжлийн үүднээс таван булгийн ундарга газарт хорооны барилгыг сүндэрлүүлэхээр шийдсэн нь үнэхээрийн хачирхалтай. Энэ л нөгөө л татвар төлөгчдийн мөнгөөр гараа угаадаг албан тушаалтнуудын хариуцлагагүй, дэндүү гэмээр сэтгэлгүй байдлын илрэл гэлтэй.
“Мот металл” компани сураггүй алга болсон хойно дахин тендер зарлагдаж, “Борщоон Ундараа” компани 303 сая төгрөгөөр хорооны байрыг үргэлжлүүлэн барьж дуусгасан ч Мэргэжлийн хяналтаас хүлээж аваагүй аж. Мэдээж гурван давхар барилгын доод давхарт нь 40 см хүртэлх ус тогтож, өвөлдөө цэвдэг үүсэн мөсөрсөн барилгыг хяналтын байгууллагынхан яаж ч хүлээж авах билээ.
Эднийх ингэж хороотой болж. Гэхдээ өнөөг хүртэл хороо үгүй “хороо” нэр зүүж, түрээсийн байр хэссээр буй.
Таван жилийн турш 30 орчим сая төгрөгөөр ажлын байр түрээсэлжээ
Бүхэл бүтэн таван жилийн турш түрээсийн байр хэсч, төрийн үйлчилгээ үзүүлж буй гэдгийг төсөөлөн бодоход л дотор арзайна. 27-р хороо анхлан байгуулагдсан даруйдаа Дарь-Эхийн хуучин эцэс дэх "Багваахай" дэлгүүрийн дээд давхрын гурван өрөөг 500 мянгаар түрээсэлж, тэндээ гурван жил орчим болжээ.
Мэдээж сонгуулийн дараа албан тушаалтнуудын сэлгээ хийгддэг жишгээр 2012 онд уг хороог Л.Батдэлгэр гэх 30 орчим настай залуу тэргүүлэх болж. Түрээсэлж байсан байрны цууралт улам ч ихсэж, аюулын эрсдэл өндөр болсон тул дахин нүүж, 102-р сургуулийн дээхэн талд бас нэгэн дэлгүүрийн дээд давхар дахь гурван өрөөг сарын 900 мянгаар түрээсэлж, тугаа намируулжээ.
Ингээд бодохоор тус хороо үүсэн байгуулагдсан цагаасаа хойш 30 орчим сая төгрөгийг цэвэр түрээсэндээ явуулжээ. Энэ мөнгийг иргэд хорооны төсвөөс гардаг гэж ойлгон, “Та нар энэ барилгаа хурдан ашиглалтад оруулаач. Ямар элбэг мөнгөтэй юм” гэж загнадаг гэх. Гэтэл үнэн хэрэгтээ хороодын засаг дарга нэг ч төгрөг захиран зарцуулах эрхгүй байдаг бөгөөд гэрлийн чийдэн сольсон ч дүүргийнхээ тамгын газрын санхүүгийн хэлтэст хандан хүсэлт гаргадаг гэх.
Дашрамд өгүүлэхэд, Орон нутгийг хөгжүүлэх сан гэгчээр дамжуулан төсвийн эрх мэдлийг нэгж байгууллага руу шилжүүлсэн гэх ойлголт хороод дээр үйлчилдэггүй. Үүнийг мэддэг хүн ч тэр бүр байдаггүй аж. Хороог чадавхжуулах, дотооддоо захиран зарцуулах тодорхой мөнгөний үүсвэр бий болгох шаардлагатай нь эндээс харагдана. Хороо өнөөдрийн түвшинд арай л инээдтэй байдлаар аж төрж, ямар ч захиран зарцуулах эрхгүй байгаа нь эргэж харах ёстой асуудал гэлтэй.
800 орчим сая төгрөгөөр сүндэрлэж буй хорооны байр хэзээ ашиглалтад орох бэ?
Энд нэг зүйлийг онцолж хэлье. Хорооны албан хаагч, тэр дундаа засаг даргын зүгээс энэ хооронд түрээсийн мөнгө төлөөд, байр дамжин нүүгээд байхыг хүсээгүй нь тодорхой. Бас чиг шалвалзсан залуу хүний хувиар дээгүүр доогуур баахан гүйж, энэ зунжин телевизүүдээр асуудал хөндсөн мэдээлэл цацуулан байж, Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газар, НИТХ-ын анхааралд уг асуудлыг ямар ч гэсэн аваачиж чаджээ.
Ингэснээр нийслэлийн зүгээс өмнөх албан тушаалтнуудын балгийг засахаас өөр аргагүйд хүрч, БЗД-ийн тамгын газраас гарсан үнэлгээний багийн дүгнэлтийг үндэслэн, хөрсний ус зайлуулах системийг уг барилгад хийлгэхэд шаардагдах 150 сая төгрөгийг тендер зарлан, гаргаж өгөөд байгаа аж.
Энэ маягаар зардал өссөөр гурван давхар бүхий хорооны эмнэлэг, цагдаагийн хэсэг, захиргааны албан хаагчид суух уг байр 800 орчим сая төгрөг зарлагдан байж, ашиглалтад орохоор болсон байна. Гэхдээ хорооны холбогдох ажилтнууд үглэж, дуулан яваагүй бол эл байр нам зарцсан барилгуудын эгнээнд нэг мөсөн шилжих байсныг хэлэхэд илүүдэхгүй биз ээ.
Уг нь анхнаасаа хөрсний судалгаан дээрээ жирийн иргэний нүдээр хараад хийчихэж болох дүгнэлтийг орхигдуулаагүй бол барилгын суурийг багахан өндөрлөснөөр 320 орчим сая төгрөгтөө багтан баригдахаар байж. Өөрөөр хэлбэл, БЗД-ийн 27-р хорооны барилга 800 орчим сая буюу тийм хэмжээний гурван барилга барих мөнгөөр гурван жил гаруйн хугацаанд босож буй гэсэн үг.
Гэхдээ өнөөг хүртэл ашиглалтад ороогүй байгаа гэдгийг бас дурдах нь зүйтэй. Тендерт ялсан компани энэ сарын 15-ны өдөр гэхэд хөрсний ус зайлуулах системийг байршуулан, ашиглалтад оруулахад бэлэн болгож, хүлээлгэн өгнө гэсэн боловч бороо орсны улмаас ажил саатаад байгаа аж.
Хэдий тийм ч хорооны албан хаагчид наадмын үеэр байрандаа орно гэсэн өөдрөг сэтгэлтэйгээр засварын ажлыг хүлээн сууна. Одоо тэд 2011 оны 5-р сард анх баригдаж эхэлсэн байраа бүтэн дөрвөн жилийн турш хүлээж, эцэст нь мөрөөдлөө ингэж биелүүлэх нь.
Засаг дарга Л.Батдэлгэр гэх яриа хөөрөөтэй залуу зураг авах миний хүсэлтийн дагуу хөрсний ус зайлуулах ажил хийгдэж буй хорооны байран дээрээ дагуулан очлоо. Үнэхээр ч доод давхартаа өнөө хэр тунамал устай, булан хэсэгтээ мөс нь бүрэн хайлаагүй харагдана. Шавхах ажил үргэлжилж байгаа ч бороо орсны улмаас хөрсний тунамал улам нэмэгдэж, төлөвлөгөөт ажлыг нь хойшлуулж байгаа талаар тайлбарлаж байлаа. Албан өрөөнүүддээ ширээ, сандал тэргүүтнээ хүртэл оруулан тавьжээ. Уг нь айл болон төвхнөх гээд л байгаа санаа.
Дуулгах сайн мэдээнүүд бас бий шүү
Миний мэдэхийн Дарь-Эх зам нь жолооч нарыг шөрмөсийг шалгасан овон товонтой, гудам нь гэрэлтүүлэггүй, хогоо ачдаггүйгээрээ алдартай бүсэд ордог байв. Гэхдээ цаг цагийн аясаар өөрчлөгдсөөр буй. Э.Бат-Үүл даргын гүн хэнээрхэл дор өөдлөн сэргэж буй өнгө төрх эл хорооноос ч бас ажиглагдав.
Хорооны засаг дарга Л.Батдэлгэр 2.2 тэрбумын өртөг бүхий бага сургууль, цэцэрлэгийн цогцолборыг хаширсан хүний үлгэрээр уулархаг бүсдээ барихаар, Нийслэлийн өмчийн харилцааны газартай хамтран, долоон айлын газрыг чөлөөлсөн тухайгаа ярьж, барилгын ажлын тендер шалгарсан болохыг дуулгасан нь энэ өдрийн хамгийн таатай мэдээ байлаа.
Худаг буудлаасаа хол нэрээр уулан дээрх газрууд эдийн засгийн эргэлтэд орохдоо эздийнхээ санаснаар үнэд хүрэхгүй тохиолдол олонтой. Гэвч газар чөлөөлөлтөд орсон айлууд 32-120 сая хүртэлх төгрөгөөр эзэмшлээ үнэлүүлсэн бөгөөд нийт 600 хүүхдийн багтаамж бүхий бага сургууль цэцэрлэгийн цогцолбор ойр орчинд нь ашиглалтад орох сургаар газар үнэд орж байгааг мөн дуулгав. Ямартай ч өвлийн тачигнасан жавар дундуур уулан дээрээс сургууль, цэцэрлэгийн хүүхдээ тэвэрч зөөдөг эцэг эхчүүдийн нуруу тэнийх нь.
Түүнчлэн засаг дарга Л.Батдэлгэр тэргүүтэй хорооны шинэ бүрэлдэхүүн хоёр жил гаруй хугацаанд 203 орчим гэрэлтүүлгийг харанхуй гудмууддаа тавьж, зам дагасан цэвэрлэгээ явах асуудлыг дүүргийнхээ түвшинд шийдвэрлүүлэн, Сэлбэ талаа газар шинэчлэн зохион байгуулалтын төлөвлөлтөд оруулсны зэрэгцээ хог ачих хувиараа иргэдийнхээ утсанд мессеж хэлбэрээр очих арга хэмжээг хүртэл авчээ.
Энэ мэт мэдээллийг сонссоор тус хорооны түрээсийн байранд нэлээд саатаж, өглөөгүүр хийсэн сурвалжлагаа хэрхэн эрэмбэлэх талаар бодсоор ажил өөдөө зүглэв. Ямартай ч хүнсний дэлгүүрийн шатаар өгсөн, үүдэндээ “Түр ажиллахгүй” гэсэн бичиг бүхий ТҮЦ машин байрлуулсан коридорт засаг даргыг нь хүлээн хэсэг саатсан миний сэтгэл анх орсноо бодвол хавьгүй сэргэжээ. “Ажил хийе гэсэн сэтгэлтэй төрийн албан хаагчид байдаг л юм байна”
Хорооны иргэдийн зүгээс багагүй шүүмжлэл хүлээж, ажил хийдэггүй нэрээрээ дуудуулдаг эл хорооныхан хүн амын тоогоороо Говьсүмбэр аймагтай зэрэгцэхүйц 15 мянган иргэндээ тэгш үйлчлэх үүднээс өнгөрсөн хугацаанд бас чиг багагүй ажил амжуулсан мэт санагдсаныг нуух юун.
Ус зайлуулах системийн ажил хийгдэж буй хороны байр
Ж.Мядагбадам
