Сүүлийн хорин жилд хүүхдийн эндэгдэл дэлхийн түвшинд харьцангуй буурч, улс орнууд Мянганы хөгжлийн зорилтын биелэлтийн тайланг НҮБ-ын 70-р чуулганаар хэлэлцэж 2030 он хүртэлх Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудаа баталсан билээ. Гэсэн хэдий ч дэлхий дээр таваас доош насны долоон сая орчим хүүхэд жил бүр ихэвчлэн урьдчилан сэргийлж болох өвчний улмаас нас барж түүний дотор, нярайн эндэгдэл тав хүртэлх насны хүүхдүүдийн нас баралтын бараг тэн хагасыг эзэлж байна. Хүүхдийг төрснийх нь дараа нэг цагийн дотор эхийн сүүнд шууд оруулбал нярайн эндэгдлийг дорвитой бууруулдаг судалгаа бий. 2003 онд ДЭМБ болон ЮНИСЕФ “Нярай хүүхдийг хооллох дэлхийн стратеги”-ийг хамтран баталж, зөвлөмж гаргасан. Энэхүү зөвлөмжид хүүхдэд эхийн сүүг төрснөөс хойш нэг цагийн дотор амлуулах, эхний зургаан сард зөвхөн эхийн сүүгээр хооллох, долоо дахь сараас эхлэн тэжээллэг борог хоолыг хослуулах, эхийн сүүг наад зах нь хоёр жилийн турш тасалдуулахгүй байх талаар тусгасан байдаг.
Дэлхийн улс орнууд залуу эцэг, эхчүүдэд хүүхдээ хөхөөр хооллохын чухлыг сурталчлан, төрөхийн өмнөх хяналтанд байхад нь хамтад нь сургалтанд хамруулж эцэг, эх байхын үүрэг хариуцлагыг ухамсарлуулан суулгадаг байна. Манай орны хувьд өрхийн эмнэлгээрээ дамжуулан залуучууддаа гэр бүл зөв төлөвлөлт, бяцхан үрээ ангир шар уургаараа хооллохын ач холбогдлыг ойлгуулж, жирэмсний хяналтандаа байнга хамрагдахыг зөвлөдөг билээ. Ер нь ард иргэд маань анхан шатны тусламж үйлчилгээг өгдөг байгууллага болох өрхийн эмнэлэгтэйгээ нягт холбоотой байж бүхий л мэдээллийг авч, аливаа өвчнөөс эрт сэрэмжлэгдэх бүрэн боломжтой. АНУ-ын Хүүхдийн өвчин судлалын Академи “наад зах нь нэг нас хүртэл, дараа нь хүүхэд, эх харилцан хүсэж байвал цааш нь хэдэн ч жил эхийн сүүгээр хооллож болно” гэж зөвлөдөг. Монгол ээжүүд бид ариун цагаан сүүгээрээ алгын чинээ үрээ хооллон өсгөж, ханагар сайхан эр болсон ч мөөмөөрөө даллан, мөөмөөрөө хурайлдаг өвөг дээдсээсээ уламжилж ирсэн сайхан ёс заншилтай. Мөн тэр ёс заншлаа монгол ээж бүр өөрийн охидууддаа өвлүүлэн үлдээсээр ирсэн билээ. Тийм учир, эхийн сүүгээр хооллохын ач холбогдлыг хорвоо дээр монголчууд бид илүү мэднэ гэвэл хэлсдэхгүй. Монгол улс нь эхийн сүүний донороороо дэлхийд тэргүүлж байсан сайхан үе бий. Намайг дэд сайд хийж байх үед ОХУ-аас тусгай сурвалжлагч ирж манай “Ээж донор”-уудын талаар мэдээлэл цуглуулж, оросын залуу ээж нарт үлгэр жишээ болгох гэж сайхан нэвтрүүлэг хийж байсныг санаж байна. Дэлхий дахинаа эхийн сүүний гайхамшгийг шинжлэх ухааны үүднээс нотолж, ач холбогдлыг нь ухуулан сурталчилж байгаа өнөө үед Эх хүн болж асар их хариуцлагыг үүрч байгаа манай залуу ээжүүд бяцхан үрсээ ангир шар уургаараа хооллож өсгөөрэй гэж захих байна.
Эхийн сүүгээр хооллохын ач холбогдол их юм. Эхийн сүүгээр хооллосон нярайн эндэлт зургаа дахин бага, эхний зургаан сард эндэх магадлал арван дөрөв дахин, амьсгалын замын цочмог халдвар, гэдэсний халдварт өвчнөөр нас барах магадлал эрс бага байдаг. Хөхний сүүнд хүүхдэд эхний зургаан сард өсөхөд шаардлагатай бүх шим тэжээл, амин дэм, эрдэс бодис агуулагдсан нь өвчнөөс хамгаалах дархлааг бий болгохоос гадна өвчинг устгадаг эсрэг бие (antibodies)-г агуулагддаг бөгөөд өөр ямар ч шингэн эсвэл хоол хэрэггүй. Улаан бурхны дэгдэлтийн үеэр ная гаруй хүүхдүүд эндсэний ихэнх нь эхийн сүүгээр хооллодоггүй, дархлаа султай хүүхдүүд байсан байна. Улаан бурханы вакцины эхний тунг есөн сартайд, хоёр дахь тунг хоёр настайд хийдэг. Гэтэл эндсэн хүүхдүүд дархлаажуулалтанд орж амжилгүй халдвар авсан байв. 2012 онд хөхөөр хооллолт дөчин хувьтай байсан бол 2016 онд наян хувьтай болсон судалгаа байна. Судалгаанаас харахад хөхний сүүгээр бойжиж өссөн хүүхдийн оюун ухааны хөгжил нь илүү хурдан байдаг байна. Хөхний сүү хүүхдийн тархины хөгжлийг дэмжиж, танин мэдэхүйн үйл ажиллагааг сайжруулдаг. Хөхөөр хооллодог хүүхэд бага уйлдаг, маш тайван байдаг, хүүхэд мөөмөө идээд аливаа айдас, стресс, зовлонгоосоо салдаг. Мөөмөө идэн, ээжийгээ ширтэн талимааран харах тэр харцанд ээжийгээ хайрлах жинхэнэ хайр шингэсэн байдаг. Хөхөөр хооллох үед эх, хүүхдийн хооронд юугаар ч зүйрлэшгүй тийм нандин хэлхээ холбоо бий болдог. Хөхөөр хооллох үед эх, хүүхдийн хооронд үүсдэг нэгдмэл байдал нь хүүхдийн цаашдын зан үйл, ярих чадвар, аюулгүй байдлыг мэдрэх, бусад хүмүүстэй харьцах зэрэгт нөлөөлдөг бөгөөд хүүхдийн цаашдын амьдралд нь эерэг үр дагавар авчирдаг.
Хөхүүлэх үйлдэл нь өөрөө хүүхдийн нүүр, ам, эрүүг зөв хөгжүүлдэг, шүдний хөгжлийн таван зүй тогтол, ургалт, бүтцэд сайнаар нөлөөлж эрүү нүүрний олдмол гажиг үүсэхээс урьдчилан сэргийлэхээс гадна хоол шингээх, цатгалдах гормоныг ялгаруулдаг. Ийм учир угжих нь эхийн хөхийг хөхөхийг нөхөхгүй юм. Хөхөөр хооллох нь хүүхдүүдийг ирээдүйд архаг өвчнөөс, тухайлбал, таргалалт, холестерин, цусны даралт ихсэх, чихрийн шижин, астма болон лейкеми тусахаас сэргийлэх ач холбогдолтой. Ялангуяа орчин үед илүүдэл жингүй, гуалиг, эрүүл, дур булаам дүр төрхтэй болохыг хүүхэд залуучууд маань эрхэмлэдэг болсон энэ үед хүүхдүүдээ өөртөө итгэлтэй, өөрийнхөө дүр төрх, бие бялдар, царай зүсэнд сэтгэл хангалуун явж оюун ухаан олсон мэдлэгээ ихийг бүтээж, амжилт гаргахад зориулахад ээжүүд бидний хамгийн түрүүнд хүлээсэн үүрэг бол хөхөөр хооллох явдал юм. Хөхөөр хооллосон хүүхэд том болоод таргалах эрсдэл багатай, их гуалиг байдаг нь үнэн юм. Миний бага охин эхний долоон сар зөвхөн хөөхөөр хооллож, бараг есөн нас хүртлээ мөөмөө идсэн дээ.
Хөхөө хөхүүлэх нь ээж нарт маш их ач холбогдолтой байдаг. Хөхөө үрдээ хөхүүлэх нь хоёрдугаар төрлийн чихрийн шижин, хөхний, умайн болон өндгөвчний хорт хавдар тусах магадлалыг эрс багасгадаг. Төрсний дараа жингээ хасахад маш их нэмэртэй, сав хурдан агшдаг гээд олон сайн талууд бий. Мөн эх хүн бувар, бувар гээд хөхөж буй бяцхан үрээ хараад хамгийн их сэтгэлийн амар амгаланг эдэлж, аз жаргалаа жинхэнэ утгаар нь мэдэрдэг.
ДЭМБ-аас 2030 онд хүрэх дэлхийн зорилтуудыг тодорхойлсон бөгөөд дэлхийн хэмжээнд нярай хүүхдийн эхний зургаан сард зөвхөн эхийн сүүгээр хооллох үзүүлэлтийг 50%-иар ихэсгэхээр заасан. Улс болгон энэхүү зорилтондоо хүрэхийн төлөө олон арга хэмжээнүүдийг авч байна. Юуны түрүүнд бодлого, хууль тогтоомжуудыг боловсронгуй болгож, гол нь хэрэгжилтийг хангах шаардлагатай байна. Нярай болон бага насны хүүхдийг хооллох үндэсний бодлого, стратегийг хөгжүүлж, хэрэгжүүлэх, залуучуудын дунд зөв гэр бүл төлөвлөлтийн талаархи мэдлэгийг олгох, эцэг, эх байхын хариуцлага, үүргийг ухамсарлуулах соён гэгээрүүлэх ажил, эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх сургалтуудыг үе шаттайгаар зохион байгуулах шаардлагатай байна. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас гарч байгаа зөвлөмж, зааврыг дагаж мөрдөх, өөрийн орон, хүн амын онцлогт нийцүүлэн хэрэгжүүлэх нь чухал. 1981 онд Эхийн сүүг орлуулагч зүйлийг сурталчлахад баримтлах олон улсын хэм хэмжээг баталсан (International Code of Marketing of Breast milk Substitutes). Үүнд эхийн сүүг орлох бүтээгдэхүүн, хэрэгслийг жирэмсэн болон эмэгтэйчүүдэд сурталчлах, үнэ төлбөргүй хандивлах, түүнийг борлуулахыг дэмжих үйл ажиллагааг зогсоох, ялангуяа эмч, эмнэлгийн ажилтан эдгээр сурталчилгааг хийхийг бүрэн хориглох талаар заасан байдаг. Засгийн газрууд энэхүү хэм хэмжээг үндэсний хууль тогтоомжоороо батлахыг зөвлөмж болгосон байна. Төрийн болон хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг дэмжих, идэвхижүүлэх, аль болохоор хүүхдэд, ээжид ээлтэй эмнэлгүүдийг, албан газруудыг бий болгох. Хөхүүл хүүхэдтэй хүмүүст хүүхдээ хөхүүлэх цагийг тусгайлан гаргаж өгөх, сайн дурын эрүүл мэндийн ажилчдыг бэлдэх, гэртээ хүүхдээ хараад сууж байгаа ээж нарын хөдөлмөрийг үнэлэх зэрэг тогтолцоог бий болгох шаардлагатай байна. Харин МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт гэртээ хүүхдээ гурван жил хараад сууж байгаа ээжид жил хагасыг нь ажилласанд тооцож, цалинг нөхөж олгох, нийгмийн даатгалыг нь тасалдуулахгүй байхаар заасан байна. Ямар ч тохиолдолд “Үхтэл үр харам” гэж Монгол ээжүүд бид цагаан сүүгээрээ үрээ эрүүл саруул бойжуулж чадварлаг Монгол иргэдийг бий болгох үүрэгтэй.
Жадамба ЦОЛМОН, АУ-ны Доктор
2016.06.21
